Þjóðviljinn - 13.08.1977, Síða 9

Laugarðagur 13. ágúst 1977 wóÐVILJINN — SÍÐA 9
um. bað olli ýmsu umróti. Aður
hafði allt verið með friöi og spekt
hjá fullorðna fólkinu þótt við
strátornir berðumst upp á lif og
dauða. En nú skiptust bæjarbúar
skyndilega i tvo flokka, annars-
vegar verkamenn og þá, sem með
þeim stóðu, hinsvegar þeir, sem
vildu allt hafa óbreytt. Þetta var
hörð og stundum óvægin barátta
og ekki alltaf sársaukalaus. Fjöl-
skyldur klofnuöu i tvennt. Ég
vissi ekkert hvaðan á mig stóð
veðrið. Skildi það auðvitað dcki,
að þarna var að veröa einskonar
þjóðfélagsbylting, óhjákvæmileg
fyrr eða siðar. Ég átti vini i báð-
um flokkum og fannst aðstaða
min æriö erfið. Og nú sá ég i
fyrsta skipti, að lifið var ekki
bara kleinur og harðfiskur, bátar
og slor. En svo jafnaðist þetta
smáttog smátt. Mönnum skildist,
að ekki var hægt að hamla til
lengdar gegn réttlátum kröfum
verkamanna. Það var hægt að
þvælast fyrir þeim, en ekki unnt
að stöðva þær til lengdar; þær
báru i sér sigurinn, af þvi þær
voru réttlátar.
Hversvegna læknir?
Ég hef hingað til ekki þurft að
segja neitt. Mátt hafa mig allan
við að punkta niður það helsta
sem Björn minnist á, þvi hann er
hraðmæltur, eins og þeirfrændur
fleiri. En svo tókst m ér að læða að
einni spurningu:
— Nú lagðir þú fyrir þig lækn-
isfræði, tókstu snemma þá
ákvörðun?
— Já, það gerði ég nú raunar.
Og það var bæði beint og óbeint
vegna áhrifa frá Jónasi lækni
Kristjánssyni á Sauðárkróki.
Veruleg kynni min af Jónasi byrj-
uðu eiginlega með þvi, að við
Guðmundur karlinn Oddsson,
einn af hinum kynlegu kvistum á
Sauðárkróki i þá daga, gengum
samtimis til Jónasar. Sveinn hinn
blindi Ingimundarson hafði bitið
köggul framan af einum fingri
Guðmundar þá er þeir lentu i hat-
römmu handalögmáli út af fiski,
sem Sveinn taldi að Guðmundur
hefði ætlað að hnupla frá sér. Ég
hafði hinsvegar misst nögl af
fingri. Eitt sinn er Guðmundur
var i spitalanum að fá skipt um
umbúðir, komu i ljós lýs milli
vafninga á sárabindunu. Kvað
Jónas hina mestu skömm að
þessum lúsagangi. Væri með öllu
fráleitt að þyrma þessum dýrum
og bauð Guðmundi lúsahreinsun
og bað. Guðmundur brást ókvæða
við og segir:
— Það er svona eftir öðrum
sóðaskap á þessum andskotans
spítala. Allt morandi i lús. Allt
morandi i lús.
Eftir þetta var ég iðulega i
skurðstofunni hjá Jónasi og horfði
þar á ýmsar aðgerðir hans. Þetta
leiddi til þess, að ég ákvað aö ger-
ast læknir.
Vildi verða héraðslækn-
ir
Ég gekk náttúrlega i Presta-
skólann á Króknum, en svo
nefndum við unglingaskólann af
þvi að sr. Helgi Konráðsson veitti
honum forstöðu. Annars var
pabbi upphafsmaður unglinga-
skólans. Þaðan fór ég svo i
Menntaskólann á Akureyri og
varð stúdent 1940. Siðan I Háskól-
ann. A kandidatsárum minum
vann ég við sjúkrahúsin á Akur-
eyri og Húsavik, hjá þeim Guð-
mundi Karli og Birni Jósefssyni.
Arið 1948 fór ég til Ameríku i
framhaldsnám. Ætlun min var
sú, að gerast héraðslæknir annað
hvort á Króknum eða Húsavik, en
svo kom að þvi, að enginn þótti
maður með mönnum i læknastétt
nema hann væri sérfræðingur i
einhverju. Það fór alveg með
mina héraðslæknisdrauma. Og
niðurstaðan varð svo sú, að i stað
þess að fara á Krókinn eða til
Húsavikur ilentist ég i Ameriku.
Þar vinn ég bæði sem sjúkrahúss-
og .einkalæknir og likar vel. Þvi
verður ekki neitað. aö vinnuaö-
staða lækna fyrir vestan er ágæt.
Kem heim eins oft og ég
get
Nú, ég kem hinsvegar hingað
heim eins oft og ég get. 1 þaö eyði
égöllum minum peningum. Ég er
hættur að ferðast fyrir vestan.
Spurðu mig einskis þaðan.Þar er
ekkert að sjá. Þar er engin saga.
Hér er allt að sjá. Hér veður mað-
ur söguna upp i mitti við hvert
fótmál. Mér finnst ég eiginlega
aldrei draga andann nema þegar
ég er hér heima.
í leit að beinakerlingum
— Attu þá nokkurt sérstakt er-
indi hingað heim i þetta skipti
nema að draga andann — og er ég
þó ekki að gera litið úr þeirri
starfsemi?
— Jú,reyndar.Núerégað fara
norður á Sprengisand til þess aö
leita þar að beinakerlingum. Þær
hafa verið týndar i 200 ár og er
mál til þess komið að þær fái
heimsókn ef þær skyldu enn ofar
moldu.
Með það fórum við Björn niður i
Hressingarskála og fengum okk-
ursteiktan fisk. Siðan rauk hann
norður á Sprengisand að leita aö
vinkonum sinum, beinakerling-
unum.
„Botninn er suður i
Borgarfirði”
Nú vantaði eiginlega botninn :
þetta rabb okkar. Tækist Bimi a?
finna hinar týndu beinakerling
ar? En Björn gat engu lofaö uir
að við hittumst þegar hanr
„kæmiaf fjöllum”. Vissi ekki hvi
lengi leitin stæði. Ætlaði svo
ferðalag með dóttur sinni. Kæm
kannski ekki úr þvi fyrr en hani
hoppaði upp i vélina, flygi vestui
um haf og hætti að draga andann.
Eftir þessar fréttir fannstmér út-
litið með botninn sannast að segja
fremur dapurlegt.
Máttarvöldin taka i
taumana
En svo gerðist það, að máttar-
völdin urðu mér einu sinni hliö-
holl. Þriðjudaginn næstan eftir
verslunarmannahelgina var é[
staddur i flugafgreiðslunni í
Sauðárkróki á leið til Reykjavik
ur. Vindur sér þar þá ekki inn
Björn Jónsson, læknir ISwanRiv-
er i Manitoba, ööru nafni Bjössi
Bomm. Kominn af Sprengisandi,
búinn að fara i ferðalag með dótt-
ur sinni, en á leiöinni fyrir Skag-
ann bilaði billinn svo Björn varð
að snúa við inn á Sauöárkrók og
var nú á leið suður með sömu
flugvél og ég. Er ég hafði heyrt
þessitiðindi labbaði ég afsiðis svo
Björn heyri ekki til min og flutti
þakkarávarp til máttarvaldanna
fyrir að hafa „fordjarfaö” bilinn.
Fyrir bragðið var hægt að botna
samtalið, þvi viö Björn ákváðum
að verða sessunautar i vélinni og
þar smiðuðum við botninn I 20
þús. feta hæð, — eða voru það 40
þús. fet?
Heimildir
— Ég vissi um tvennar heim-
ildir um tilvist þessara beinakerl-
inga, sagðiBjörn. Þær er að finna
i Hrakningum og heiðavegum
þeirra Jóns Eyþórssonar og
Pálma Hannessonar, 1. og 2.
bindi. 1 leiðarlýsingu Eiriks Haf-
liðasonar af Sprengisandsleið,
dagsettri á Alþingi 21. júli 1770,
segir m.a. svo:
„Frá Háumýrum eru röskar 2,5
milur að Sveinum, sem eru
klappir meö nokkrum vörðum.
Þar sést farvegur eftir vorleys-
ingar. A hægri hönd blasir Torfa-
jökull við, (hlýtur að vera misrit-
un fyrir Tungnafellsjökull). Frá
Sveinum er haldið að Beinakerl-
ingu og er sá vegarspotti einnig 2
1/2 mila. Beinakerling er stór
varða og stendur mitt á milli 24
dætra sinna. Þar eru nokkrar
klappir, en þó mun mestur hluti
þeirra hulinn sandi.”
Arið 1792 ritar Pétur Þorsteins-
son, sýslumaður á Ketilsstööum á
Völlum,um ferð sina yfir Sprengi-
sand sumarið 1776. Þar segir
m.a.:
„A hér um miðjum Sandinum
fyrirhittum vér einn flokk af hér
um 10 vörðum en annarser mikið
óviða þeirra merki að sjá eður
þau plátz að finna, hvar grjót
væri svo stórt að vörður af þvi
hlaðnar yrði”.
Þetta vakti forvitni mina um að
þarna kynni að vera um að ræða
löghelga miðju landsins. Og það
er skemmst frá þvi að segja, að
ég fann beinakerlinguna og dætur
hennar sem hafa verið týndar i
200 ár. Liklega stafar þessi
heppni min af þvi, að ég notaði
aðrar viömiðanir en áöur hafa
verið notaðar. Ég notaöi kenning-
ar Einars Pálssonar, þótt sú við-
miðun hafiekki reynst alveg rétt.
Ég notaði loftmyndir. Ég hafði
samband við flugmann og með
hans aðstoð komst ég að upplýs-
ingum, sem ég hefði annars ekki
fengið. Þessar þrjár viðmiðanir
ollu þvi að mestu, að ég fann hin-
artýndu vörður. En þvi hafa þær
ekki fundist fyrr? Kannski hefur
ekki verið gerð rækileg leit?
Kannski hefur mönnum sést yfir
þær, þvi ég hef orð Hallgrims
Jónassonar fyrirþvi, en hann er
þaulkunnugur Sprengisandi sem
og islenskum óbyggðum yfirleitt,
— að auðvelt sé að fara hjá slik-
um minjum án þess að taka eftir
þeim. Ég tel alveg ugglaust, að
hin týndu örnefni, Sveinar og
Beinakerling.séu hér með fundin
og liklega einnig Háalda, sem
ágreiningur er um hvar hafi ver-
ið, — og ástæðan fyrir nafni
Sandsins. Égtelhana vera þá, að
landsvæði það, sem fara verður
um til þess að komast að Beina-
kerlingu, er svo gljúpt og þung-
fært mönnum og hestum, að þeir
eru komnir i spreng áður en
þangaö er náð. Þar við bætist, að
bæði menn og fararskjótar hafa
verið orðnir óttaslegnir á þessari
uggvænlegu, tilbreytingalausu
öræfaleið „milli grasa”. Var og
ekki trútt um að viö ferðafélagar
yrðum þessari sömu tilfinningu
að bráð, þótt við værum búnir öll-
um nýtisku ferðatækjum.
— Telurðu þá að þarna sé fund-
in hin helga landsmiöja?
— Nei, varla held ég að svo sé,
en mjög nálægt landsmiðju og
innan tveggja km. frá þeim staö,
er ég hafði talið liklegastan og
merkt á landakorti i haust, með
innmiðum frá vissum, fjarlægum
kennileitum og i samræmi við
hugmyndir fornmanna að svo
skuli vera á jörðu sem á himni.Við
upphaf athugunar minnar á þessu
máli orti ég eftirfarandi visu:
Stendur á Sprengi úr steini
gjörð,
stundir Iandsins telur.
Hún um mengi heldur vörð,
hana sandur felur.
Þar með lendir flugvélin.
Við ökum saman inn I borgina.
Hjá Meistaravöllum fer Björn úr
bilnum, og segir: Blessaöur, sjá-
umst seinna.
Innan skamms er hann floginn
aftur til Ameriku og andar ekki
meira i bili. — mhg
Verður rat-
leikur fjölda-
íþrótt hér?
A sunnudag kl. 2 verður efnt til
ratleiks á Hallormsstaö og er öll-
um heimil þátttaka. 1 tilefni þessa
koma fimm þaulreyndir rat-
leikjamenn norskir til landsins til
þátttöku og til að halda námskeið
fyrir leiðbeinendur og stjórnend-
ur i ratleik.
Það er Iþróttasamband Islands
sem að þessu stendur i samvinnu
við UIA. Þetta er i fyrsta sinn
sem iþróttahreyfingin lætur
þessa vinsælu almenningsiþrótt
til sin taka, tSt hefur, að þvi er
Sigurður Magnússon tjáði
blaðinu, fullan hug á þvi að gera
veg þessarar iþróttar ekki minni
en hann er á öðrum norðurlönd-
um.
Búnaðar-
blaðið Freyr
<Jt er komið 14. tbl. Freys og er
meginefni þess eftirfarandi:
Forystugrein er nefnist Land-
búnaðurinn og þróun byggðar,
trúlega eftir ritstjórann Jónas
Jónsson. Byggingar i sveitum, er-
indi sem þeir Hjörleifur Stefáns
son og Hrafn Hallgrimsson fluttu
á ráðstefnu byggingafulltrúa
landsbyggðarinnar 18. jan. 1976.
Bjarni Guðmundsson, kennari á
Hvanneyri, ritar grein er hann
nefnir Hiti i heyjum. Sveinn
Hallgrimsson skrifar um starf-
semi f járræktunarfélaganna.
Matthias Eggertsson, kennari á
Hólum, segir frá trésmiðanámi
þar við skólann. Páll Sigbjörns-
son á Skriðuklaustri skýrir frá
árangri af dreifingu kalks og
fosfóráburðar á ræsta mýri.
—mhg.
130 manns á
Norðurkollu-
ráðstefnunni
Á mánudag hefst hér í
Reykjavík svonefnd Norö-
urkolluráðstefna og stend-
ur í tvo daga. Ráðstefnuna
sækja um 130 manns, þar
af 100 erlendir.
Hjálmar Ölafsson form.
Norræna félagsins setur ráðstefn-
una i Norræna húsinu kl. 9. á
mánudagsmorgun og Matthias
Matthiesen fjármálaráðherra
flytur ávarp. Guðrún Tómasdótt-
ir syngur islensk lög.
Þá um morguninn flytur Erik
Sönderholm kynningu á starfsemi
Norræna hússins, Bert Levin tal-
ar um norræna menningarstefnu,
Ragnar Lassinantti landshöfðingi
ræðir um samstarf norðurkollu-
svæða, Asko Oinas landshöfðingi
flytur kveðjur frá finnum og Ole
Aavatsmark fylkisstjóri frá norð-
mönnum.
Eftir hádegi verða fluttir tveir
fyrirlestrar um islensk mál. Próf
Sigurður Lindal ræðir um
islenska sögu og menningu i dag,
Ólafur Daviðsson hagfræðingur
um helstu þætti islensks efna-
hagslifs.og sýnd verður kvikmynd
sem nefnist: Afhverju er tsland
nefnt tsland?
A þriðjudag er i hátiðarsal
háskólans rætt um dreifbýlis-
stefnu á Islandi (Sigurður
Guðmundsson deildarstjóri) og i
Finnlandi, Sviþjóð og Noregi
(Lars Backlund). Þá er rætt um
svonefnda Lappaáætlun og
Norður-Noregs-áætlun. Eftir há-
degi er rætt um samstarf i skóla-
málum (Markku Mannerkoski
prófessor), menningarsamstarf
(Bengt Anderson) rannsóknir á
sviði velferðarmála (Gunnar
Wennström) og á eftir fara
almennar umræður.