Þjóðviljinn - 22.01.1978, Side 14

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 22. janúar 1978
[ umræðuþætti sjón-
varpsins um íslenska kvik-
myndagerð s.l. mánudags-
kvöld kom ýmislegt mark-
vert fram, enda viðfangs-
efnið mikilvægt og alltof
sjaldgæft að því séu gerð
einhver skil í fjölmiðlum.
Hinsvegar er það ævinlega
svo með þætti einsog þenn-
an, að þeir vekja fleiri
spurningar en þeir geta
svarað — og við það er
vissulega ekkert að at-
huga. Hlutverk sjónvarps
er ekki eingöngu að fræða
og skemmta, heldur einnig
— og ekki síst — að vekja
menn til umhugsunar,
hvetja þá til að halda
Lénharður: Mæpið að trúa á sögu-
leg viðfangsefni.
Saga Borgarættarinnar filmuð i Reykjavik 1919.
Islensk kvikmyndagerð
áfram umræðunum þegar
slökkt hefur verið á sjón-
varpstækinu.
Og hvaö skyldi svo alþýða
landsins hafa hugsað þegar hún
reis úr hægindastólnum sinum til
aö slökkva á imbanum á mánu-
daginn var?
Startgjald og Snorri
Margir hafa vafalaust fengið þá
hugmynd að á tslandi vantaði
ekkert nema „startfé” til þess aö
hér risi upp stórfenglegur kvik-
myndaiðnaöur sem tæki upp
þráðinn þar sem Snorri Sturluson
sleppti honum, og gerði okkur aft-
ur heimsfræg.
Það er bæði satt og rétt, að
kvikmynd verður ekki til nema
peningar séu fyrir hendi. Nú litur
út fyrir að yfirvöld þessa lands
séu að uppgötva þessa „nýju”
listgrein. Timi til kominn, segja
gárungarnir og benda á þá óum-
flýjanlegu staöreynd að „nýja”
listgreinin veröur 83 ára á þessu
ári. Engu að siður er það fagnaö-
arefni aö likur á opinberum
stuðningi við kvikmyndagerð
fara nú vaxandi, brekkubóndinn
er aö velta fyrir sér frumvarpi
þar að iútandi og hefur góö orö
um aö þaö verði bráðum að lög-
um. Þarmeö væri stór vandi
leystur og málið komið af staö,
steinninn farinn að velta.
Eiður Guðnason varpaði þeirri
spurningu fram i þættinum hvort
peningarnir væru eina vandamál-
ið. Það er I sjálfu sér eðlilegt, að
menn sem eru að basla við kvik-
myndagerð I fátækt sinni svari
þessari spurningu játandi. Þeir
ganga með hausinn fullan af góö-
um hugmyndum, sem geta ekki
oröiö aö veruleika fyrren einhver
tekur að sér aö fjármagna þær.
En ég er nú samt þeirrar skoöun-
ar, að þá fyrst myndu vandamál-
in byrja aö hrannast upp, þegar
peningarnir lægju á boröinu. Þá
hljóta að vakna spurningar eins-
og: til hvers eigum við aö gera
kvikmyndir á Islandi, um hvað og
fyrir hvern? Hvernig eigum viö
að standa að framleiðslunni?
Tvö vidhorf
Ég þykist geta greint tvenns-
konar tilhneigingar hjá þvi fólki,
sem á annað borö lætur þetta mál
til sin taka, og mátti reyndar
merkja þær báðar I umræöuþætt-
inum. Annarsvegar eru þeir, sem
telja að islensk kvikmyndagerð
veröi að taka mið af erlendum
markaöi, keppa viö erlendar
myndir, annars geti hún ekki bor-
ið sig fjárhagslega. í þessu sam-
bandi er gjarna talað um kvik-
Sumir vilja samstarf við erlenda
Rauða skikkjan.
myndagerð i samvinnu viö er-
lenda aðila. Eddafilm er fulltrúi
þessa viðhorfs. Indriði G. er þar
stjórnarformaður og vill gera
kvikmynd um Islenska Vestur-
fara i samvinnu við National
Film Board of Canada. Guðlaug-
ur Rósinkranz var formaöur
Eddafilm á undan Indriða, og
hann dreymdi um að kvikmynda
Njálu.
Hinsvegar eru menn einsog
Sigurður Sverrir, Þrándur og
sjálfsagt Agúst lika, þótt hans
viðhorf kæmi ekki jafnskýrt fram
i þættinum. Hjá þessu fólki og
mörgum öðrum greini ég þá
hugsun að isl. kvikmyndalist eigi
aö vera hluti af menningarlifi
okkar, en ekki útflutningsvara
fyrst og fremst. Þegar talaö er
um kvikmyndir er ekki einungis
átt við langar, leiknar myndir,
þaö er átt við allskonar myndir,
einsog Þrándur benti réttilega á.
Stoppum i gat
Islendingar hafa hingaötil farið
á mis við þá merkilegu reynslu að
upplifa sjálfa sig, lif sitt og um-
hverfi á kvikmyndatjaldi. Þegar
viö förum i bió sjáum við ekki fólk
sem likist okkur og á viö svipuð
vandamál að striða. Viö sjáum
annað fólk i öðru umhverfi. Það
kæmi vissulega ekki að sök ef við
sæjum allskonar fólk I fjölbreyti-
aöila m.a. um ieiðir á markað —
legu umhverfi, og sjálf okkur af
og til. En allir vita hvernig mynd-
ir eru á boöstólum I bióunum hér.
Jafnvel Svarthöfða ofbýður „ang-
liseringin” einsog hann orðaði
það I sjónvarpsþættinum.
Það er gat á islenskri menningu
meðan I hana vantar kvikmynda-
list og kvikmyndamenningu. Viö
ættum fyrst og fremst að hugsa
um að stoppa i þetta gat, áður en
við förum að hugsa um, hvernig
öörum kunni að lika við okkur,
hvort við séum „vinsæl” úti I
heimi og getum slegið I gegn eins-
og skot. Ég held það sé fáránlegt
að imynda sér að við séum eitt-
hvað öðruvisi en aðrir. Sam-
keppnin er gifurlega hörö og hafa
margir farið halloka á þéim vett-
vangi. Af hverju i ósköpunum ætti
okkur að ganga betur en t.d.
Finnum? Þeir hafa veriö að basla
við þetta siðan 1907 og það er ekki
fyrren núna að þeir eru að kom-
ast á dagskrá á þessum marg-
umtalaða heimsmarkaöi. Hafa
þeir þó átt marga ágæta kvik-
myndastjóra sem framleitt hafa
athyglisverðar kvikmyndir.
Þeim var ek verst
Ég á dálitið erfitt með að sam-
þykkja þá fullyrðingu sem maöur
heyrir alltaf öðruhverju, aö ts-
lendingasögurnar séu frábært
efni I kvikmynd. Ég get varla i-
myndað mér vandræðalegra at-
riði en t.d. nærmynd af Guörúnu
ósvífursdóttur þar sem hún seg-
ir: „Þeim var ek verst er ek unna
mest”. Gullöldin okkar lifir I bók-
menntunum, þar á hún heima.
Gildi kvikmyndalistarinnar er
ekki hvaö sist fólgiö i þvi að hún
gerir okkur kleift að kryf ja nútiö-
ina, okkur sjálf og umhverfi okk-
ar — tala til samtimamanna okk-
ar á máli sem þeir skilja um hluti
sem koma þeim við. Vissulega
hafa sögulegar kvikmyndir sitt
gildi, en aðeins ef þær varpa nýju
ljósi á fortiðina, sýna okkur
tengsl nútimans við fortiðina og,
það sem mestu skiptir: aðeins ef
þær eru geröar af meistara hönd-
um. Það er enginn vandi að gera
myndir einsog The Vikings eöa
Rauða skikkjuna — en hverju er-
um við bættari? Að þvi hlýtur aö
koma að viö eignumst listafólk
sem hefur bæði aðstæöur og hæfi-
leika til að gera sögulegar kvik-
myndir, en ég stórefast um að
þær myndir verði byggöar á ts-
lendingasögunum nema að svo
miklu leyti sem þessar sögur
verða notaðar sem heimildir viö
undirbúning kvikmyndahandrit-
anna.
Við eigum semsé ekki að nota
kvikmyndalistina til þess aö
segja útlendingum, að við höfum
einu sinni verið merkileg þjóö.
Við eigum að nota hana til að
segja sjálfum okkur aö við séum
enn þjóð og viljum halda þvi
áfram. Kvikmyndalistin á aö
vera þáttur i islenskri menningu
á sama hátt og aðrar listgreinar.
Þau listaverk sem best hafa verið
samin á tslandi voru ekki samin
með útlenda viðtakendur I huga,
þau voru samin fyrir okkur.
Stundum hafa svo komið útlend-
ingar og fundið eitthvað i þessum
verkum sem höfðaði til þeirra, en
það er önnur saga.
Hvernig vinna menn?
I þættinum var litillega komið
inn á þaö, hvernig ætti aö skrifa
fyrir kvikmyndir. Indriði hélt það
væri nú ekki mikill vandi, hann
hefði að visu ekkert kynnt sér
það, en þetta hlyti að vera einsog
hvert annað handverk. Agúst
mótmælti þessu sem von er og
sagði að taka þyrfti tillit til innri
byggingar kvikmyndarinnar þeg-
ar handritið væri skrifaö. Indriði
hlýtur að hafa átt viö vinnuaö-
ferðirsem byggjast á þvi að tekin
er skáldsaga og henni skipt niður
i „skot” — nærmyndir, fjær-
myndir osfrv. — þ.e. henni er
breytt i tökuhandrit án frekari
bollalegginga. Þessi hugmynd
um gerð kvikmyndahandrits er
þvi furðulegri sem Indriði var ný-
búinn aö tala um það að þegar
skáldsaga væri kvikmynduð
þyrfti að „rista hana á kviðinn”
og að menn mættu ekki láta leiö-
ast út i „textaþrældóm”. Ég verð
aö viðurkenna að mótsagnir sem
þessi eru ofar minum skilningi.
Þó grunar mig að þarna komi
fram fáfræði um eðli kvikmynd-
arinnar sem teljast verður ámæl-
isverð þar sem formaöur kvik-
myndafyrirtækis á i hlut.
Aðferðir við skrif fyrir kvik-
myndir eru margar og ólikar.
Sumir kvikmyndastjórar skrifa
ekki neitt, hafa aðeins hugmynd i
kollinum og impróvisera á staðn-
um. Aðrir eru búnir aö skapa
kvikmyndina á pappir áður en
takan hefst. Eisenstein teiknaði
t.d. hvert einstakt skot á blað áö-
ur en hann tók það. Flestir fara
einhvern milliveg. Þar sem kvik-
myndaiðnaður er þróaöur og
verkaskipting viðhöfö, er til sér-
stök stétt manna sem gerir ekki
annað en skrifa kvikmyndahand-
rit. En hvernig sem aö er staðið
er eitt vist: það þarf sérkunnáttu
til að skrifa kvikmyndahandrit.
Kvikmynd er ekki bók, hún lýtur
öðrum lögmálum en t.d. skáld-
saga eöa leikrit. Þvi segir þaö sig
sjálft að það er ekki nóg að vera
góður rithöfundur til að geta
skrifað gott kvikmyndahandrit.
Þessi sundurlausu þankabrot
áttu ekki að verða nein allsherjar
úttekt á vandamálum Islenskrar
kvikmyndagerðar. Hugsunin að
baki þeim er eiginlega fyrst og
fremst sú að fá lesendur til að
hugleiöa þessi mál út frá sfnum
sjónarhólum. A þessu stigi máls-
ins held ég að umræöa um vanda-
mál islenskrar kvikmyndagerðar
sé orðin timabær og nauösynleg.
Sjónvarpið á þakkir skildar fyrir
að hrinda þeirri umræöu af staö.
i