Þjóðviljinn - 09.05.1978, Qupperneq 11

10 StÐA — ÞJODVILJINN Þriftjudagur 9. maí 1978.
Þriöjudagur 9. mal 1978. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA II
Ég vil hefja mál mitt á þvi aö
vitna i setningu tir bandarisku
timariti frá árinu 1973 þar sem
birt er viötal viö þáverandi land-
búnaöarráðherra Bandarikjanna
(Earl Butz) Ráðhcrrann segir, (i
lauslegri þýðingu):
„Þegar ég staöhæfi að fram til
ársins 1980 muni bandarískum
bændum fækka um eina miljón þá
þýöir það ekki það aö ég óski eftir
slikri framvindu. Eg er einfald-
lega að segja frá þvi sem koma
skal. Eg held aö hjá þessari þróun
verði ekki komist."
Og áfram skal haldið
Setningar sem þessi eru ekki
vandfundnar i umræöu um land-
búnaðarmál i dag, ekki aðeins á
Islandi heldur á Vesturlöndum
öllum. Já mér er nær að halda að
hún sé næsta dæmigerðfyrir þann
skilning sem,eigum við að segja,
„nútima” „framfarasinnaður”
maður leggur i það á hvern hátt
unnt sé að aðlaga landbúnaðinn
þeim hugsunarhætti og þvi lifs-
gæðamati sem nútima iðnaðar-
þjóðfélag hefur mótað og byggir
þá hversvegna við eigum að vera
að halda uppi landbúnaði hér
„norður undir pólnum.” Það er
reyndar spurning sem ég held að
menn geri alltof litið af að kryfja
til mergjar. Það er nefnilega ekki
heiglum hent að marka stefnuna
ef menn ekki gera sér ljóst hvert
halda skal og hver sé tilgangur
fararinnar.
En þó að þetta séu brennandi
spurningar ætla ég ekki að leita
svara við þeim hér og nú, heldur
gefa mér þá forsendu að við séum
andvigir þessari þróun, —eða þvi
sem ég vil heldur kalla öfugþró-
un. En viljum við gera eitthvað
sem stöðvað getur þessa fram-
vindu mála þá verðum við að
ganga öðruvisi til verks en
bandariski ráöherrann sem bara
yppti öxlum og harmaði óhjá-
kvæmilega þróun. Og það fyrsta
sem við verðum að gera er að
gera okkur ljóst hvað við viljum
og siðan að gaumgæfa hvaða
ástæður valda þvi að við kom-
umst að annari niðurstöðu en
margnefndur bandariskur ráð-
herra og hans skoðanabræður.
Fáeinir fundargestir.
Fækkun bænda og
leiðir til úrbóta
á. Og það sem setningar þessar
segja er i raun og veru aðeins það
að áfram skuli haldið á þeirri
braut sem farin hefur verið und-
anfarna áratugi. Um gjörvalian
hinn iðnvædda heim hefur þeim
sem hafa framfæri sitt af land-
búnaði farið stöðugt fækkandi.
Upplýsingar um það hvernig
þessum málum er háttað hér hjá
okkur á tslandi er m .a. að finna i
skýrslu Rannsóknarráðs rikisins
frá haustinu 1976 um þróun is-
lensks landbúnaðar. Þar kemur
fram að um áramótin 1955/56
hefur fjöldi jarða i ábúð með
framtöldum bústofni verið 5200en
var kominn niður i 4400 um ára-
mótin 1974/75. Ef við reiknum út
frá þessu kemur i ljós aö á þessu
20ára timabili hefur ein jörð farið
ieyði á 9 daga fresti. Og höfundar
skýrslunnar fóru að dæmi banda-
riska landbúnaðarráðherrans og
spáðu i framtiðina. Spá þeirra
var sú að þróunin yrði væntan-
lega sú sama næstu 10 árin. Þetta
hafa mönnum að vonum þótt
harla iskyggilegar tölur og ég
minnist þess m.a. að á aðalfundi
Kaupfélags Skagfirðinga s.l. vor
þar sem þetta mál kom örli'tið til
umræðu voru ýmsir fulltrúar
tregir til að trúa þessu. En viti
menn: Nú um daginn kemur svo
búnaðarmálastjóri fram i Sjón-
varpi og lýsir þvi yfir að á tima-
bilinu 1972-1976 (að mig minnir)
hafi að jafnaði ein jörð farið i eyði
á 64 klst. fresti.
Og svona í framhjáhlaupi er
e.t.v. vert að geta þess að í þess-
um sama sjónvarpsþætti hélt
Gylfi Þ. Gislason þvi fram aö
bændum þyrfti enn að fækka. Sem
sagt: bændum fækkar hraðar en
nokkru sinni, söluvandi land-
búnaðarins er meiri nú en verið
hefur a.m.k. s.l. 15 ár ef ekki
lengur — og samt halda menn þvi
enn fram að lækningin sé i þvi
fólgin að fækkun bænda gangi
bara enn hraðar fyrir sig.
Sjá línurit.
Hvað viljiam við?
En spyrja má: Er þaö raun-
veruleg lækning? Og það sem
meira máli skiptir — erum viö
reiöubúin til aö sætta okkur við
slika þróun? Þessa sömu og
bandariski landbúnaðarráðherr-
ann taldi óumflýjanlega. Hér er
að sjálfsögðu komið aö þeirri
grundvailarspurningu hvort og
Þórarinn Magnússon
Framsöguræda
Þórarins
Magnússonar
á
Frostastöðum
á bændajundum
Alþýðu-
bandalagsins
að Miðgarði
og Viðihlið
Til þess er nauðsynlegt að vita
hverjar orsakir liggja til þess að
pólitisk staða landbúnaðarins er
sú sem húner nú og sömuleiðis aö
geta greint á milli þeirra þátta
sem við getum notað og þeirra
sem við getum ekki notað í lang-
tima landbúnaöaráætlun sem
unnt er aö framfylgja i raun.
Nokkur megin atriði
Til að auðvelda okkur þetta get-
um við búið okkur til einfalt
módel sem þrátt fyrir sinn ein-
faldleik tekur tillit til allra þeirra
megin atriða sem áhrif hafa á að-
lögun framleiðslunnar að
markaðinum.
tæknivæðing
vinnuafl
jarðnæði
Heildar framleiðslumagn
Markaður
(seljanleg framleiðsla)
Fyrsti þátturinn íþessu módeli
okkar er markaöurinn.Markaöur-
inn táknar hér hversu mikið unnt
er að framleiða án þess að verð-
fall verði vegna of mikils fram-
boðs. Hjá okkur er slikt verðfall
gjarnan látið koma fram i svo-
kölluðu verðjöfnunargjaldi — inn-
vigtunargjaldi sem við þekkjum
vel og verið er að hrella okkur
með nú siðustu mánuðina. Það
ber að hafa i huga að ýmis atriði
geta haft áhrif á markaðinn t.d.
breytingar á neysluvenjum fólks
og mismunandi kaupgeta.
Annar þátturinn í þessu módeli
er framleiöslan. Þessir tveir
þættir framleiðslan og það sem
við köllum markað eiga að vera
sem jafnastir. Framleiðslan má
aðvisu vera nokkru meiri hér hjá
okkur þar eð rikið ábyrgist fullt
verð fyrir ákveðna umframfram-
leiðslu (10% af heildar fram-
leiðsluverðmæti landbúnaðar-
vara.)
Þriðja þáttinn i módelinu okkar
getum við nefnt tæknivæðingu.
Hér á ég fyrst og fremst við vélar
og tæki, nýjar og nýtiskulegri,
stærri byggingar o.s.frv. það er
aðsegja allt það sem eykur fram-
leiðsluna á hvern einstakling og
sparar þannig vinnuafl viö fram-
leiðsluna. En undir þetta fellur
einnig aukning á afuröagetu
hvers grips og afrakstri af hverj-
um hektara lands. Þvi má t.d.
ná með aukinni áburðarnotkun
og auknum kynbótum. Þessi
tækni sparar fyrst og fremst jarð-
næði.
Tveir siöustu þættirnir f módel-
inu okkar eru svo heildar vinnu-
afliö sem landbúnaðurinn hefur
yfirað ráða ogheildar jarönæöiö.
Þessir þrir siðast töldu þættir eru
þeir sem lang' mest áhrif hafa á
heilda rf ram leið slum ag nið.
hugsanlegar
Ragnar Arnalds alþm. spjallar viö tvær húsfreyjur á bændafundinum
I Viöihliö.
Þegar við nú virðum þetta
módel fyrir okkur liggur það i
augum uppi að ef markaðurinn er
mettaður eins og hann er um all-
an hinn vestræna heim er ógjörn-
ingur að viðhalda nauðsynlegu
jafnvægi á milli framleiöslunnar
annars vegar og markaðarins
hins vegar nema að gera það
annað hvort í gegnum „tækni-
væðinguna” eða i gegnum
„vinnuaflið” sem fyrir hendi er i
landbúnaðinum.
Og þá er að velja
Og hér erum við komin að
kjarna málsins. Við erum sem sé
komin i þá aðstöðu að við
neyðumst til aö velja á milli þess
hvort við eigum að láta vera að
taka i notkun nýja og afkasta-
meiritækni m ,ö.o. að láta vera að
auka framleiðnina eins og það er
kallað eða hvort við eigum að
draga úr vinnuafli (sleppum jarð-
næðinu) við landbúnaðinn m.ö.o.
að fækka bændum. Það er einmitt
þetta óhjákvæmilega val sem ég
hef viljað draga fram i dagsljósið
meðaðstoð þessa módels. Og það
er einmitt þetta val sem er hið
mikla landbúnaðarpólitiska
vandamál sem hvergi á Vestur-
löndum hefur tekist að leysa á
þann hátt að flestir geti við unað.
En valið hefur engu að siður
fariöfram, —og það ermikilvægt
að gera sér þaö ljóst — og fer
fram enn þann dag i dag. Ég þarf
varla að taka það fram aö sú leið
sem farin hefur verið er sú að
bændum skuli fækkað, — þeim
skuli fórnað á altari tækni-
væðingarinnar. Við henni má ekki
hrófla. Allt fyrir hagræðinguna og
hagkvæmnina.
Trúin á þróunina
Ég hef lengi haft það á til-
finningunni að bændur almennt
hafi ekki gert sér ljóst — i það
minnsta hafa þeir verið mjög
tregir til að viðurkenna - að þessi
geigvænlega fækkun bænda sem á
sér nú stað er afleiðing af þvi að
stjórnvöld hafa valið þann kost,
að tæknin skuli „bliva.” Menn
hafa gjarnan á orði að þetta sé
þróunin og við henni þýði ekki að
sporna né um hana að ræða. Það
er með þessa blessaða þróun eins
og árstiðirnar — vetur sumar vor
og haust. — Menn rökræða ekki
um árstiðirnar heldur taka þær
eins og þær koma og klæða sig
eftir þvi.
Og þegar svo er komið hefur
það engan tilgang lengur að
spyrja grundvallarspurninga eins
og t.d. þeirrar: Hverskonar sam-
félag er það sem við viljum lifa i i
framtiðinni? Þvi það er „þróun-
in” sem veldur mestu um það
hvernig sú framtið litur út. Karl
gamli Marxkallaði ásinum tima
trúarbrögðin ópium fyrir fólkið
eins og frægt er. Mér er nær að
halda að i dag hefði hann sagt að
þróunin væri ópium fyrir fólkið.
Það er hún sem menn beygja sig
fyrir og laga sig eftir.
En það skulum við gera okkur
fullkomlega ljóst að ef við sam-
þykkjum að stjórnvöld hafi valið
rétt þegar þau ákváöu að veöja á
‘tæknina en ekki vinnuaflið i land-
búnaðinum höfum viö næsta litinn
rétt til að gagnrýna orðinn hlut.
Ef við samþykkjum forsendurnar
verðum við lika að sætta okkur
við afleiðingarnar.
Mál er að linni
En er það svo vist að stjórnvöld
hafi valið rétt? Er þaö ekki i raun
og verualveg jafn rétthá krafa að
segja sem svo: Nú skal bændum
ekki fækka meira? Hér verður
hver aö svara fyrir sig en ég vil
minna á að hér erum við aftur
komin að fyrmefndri grundvall-
arspurningu: Hvers vegna eigum
viö yfirleitt að vera með land-
búnað á íslandi? Ég ætla ekki aö
svara þeirri spurningu nú frekar
en áöur heldur lýsa yfir þeirri
skoðun minni beint að islenskum
bændum hefur þegar fækkað of
mikiöog mál sé að linni. Og ef við
enn á ný virðum fýrir okkur
módelið okkar þá sjáum við að ef
við höfum gefið okkur þá for-
sendu að vinnuafl og jarðnæði i
landbúnaði skuli haldast óbreytt
og framleiðslan sömuleiðis þá
gefur það auga leið að þaö er
„tæknivæðingin” sem verður að
laga sig að jarðnæði og fjölda
bænda en ekki öfugt, eins og verið
hefur (Sjá skilgreiningu á hug-
takinu „tæknivæðing” hér að
framan).
Það var þetta sem ég átti við
hér að framan þegar ég sagði að
við yrðum að geta greint á
milli þeirra þátta sem við gætum
notað og þeirra sem við gætum
ekki notað i langtima land-
búnaðaráætlun.
Hér yrði að sjálfsögðu um
grundvallarbreytingu að ræða og
ég ætla mér ekki að reyna að
draga fjöður yfir það að öll stjórn
landbúnaðarmála yrði all miklu
flóknari en nú er þegar „þróunin”
margnefnda er að töluverðu leyti
látin ráða ferðinni. En það er
bard skoðun min að nú stefni i
slikt óefni að óskir sumra um ein-
falda stjórnun séu langt frá þvi að
vera nægileg rök fyrir þvi að láta
vera að taka á vandanum.
Ákveðið framleiðslu-
magn á bú
Svo var ákveöið að i fundarboði
skyldi erindi þetta látið heita
„fækkun bænda og hugsanlegar
leiðir til úrbóta”. Um þessar
hugsanlegu leiðir ætla ég að vera
fáorður að sinni. Fyrir þvi eru
fleiri en ein ástæða. 1 fyrsta lagi
gerði ég mér fljótlega ljóst er ég
fór aðigrunda málið að til þess að
gera efninu viðhlitandi skil, þarf
töluvert mikinn tima og ma. með
tilliti til þess aö frummælendur
eruher fjórir tel ég vart verjandi
aö lengja mál mitt öllu meir.
Messuformið tel ég ekki heppileg-
asta fundaformið.
1 öðru iagi hefur hart nar fimm
ára reynsla i boðun þeirra kenn-
inga sem ég hef nú sett fram
kennt mér, að i þessum efnum er
farsælast að taka ekki of mikið
fyrir i einu. Þá vill umræðan
gjarnan snúast mest um auka-
atriðin en aðalatriðin liggja
órædd eftir sem áður.
1 þriðja lagi og það er e.t.v.
mikilvægasta ástæðan þá hef ég
ekki á takteinum neina allsherj-
ar lausn á þessu vandamáli. Og
það sem meira er: sú allsherjar-
lausn er einfaldlega ekki til hvað
sem allri kokhreysti Iiður. En það
þýðir ekki það að þá sé bara að
leggja hendur i skaut og biða þess
sem verða vill. Hér sem jafnan
endranær verður að prófa sig
áfram. Reka sig á og læra af
reynslunni.
I því kerfi sem ég reyndi að
varpa nokkru ljósi á hér áðan
með aðstoð módelsins hefur þvi
sem við köllum „tæknivasðingu”
stundum verið likt við myllu,
hálfgerða svikamyllu, — sem
malar án afláts, og malar stöðugt
fleiri og fleiri bændur burt af bú-
um sinum. Ég hef fyrir mitt leyti
alllengi verið þeirrar skoðunar að
eigi að takast að hindra að
„tæknivæðingin” haldi áfram að
vaxa eins og krabbamein i
mannslikama verði að koma til
einhverskonar kvótafyrirkomu-
lag. Ég segi „einhverskonar” og
vil með þvi undirstrika að með
orðinu „kvótafyrirkomulag” á ég
ekki við neitt eitt ákveðið kerfi
heldur geturhér margt komið til.
Til dæmis kvóti á ákveðnar
rekstrarvörur svo sem áburð og
fóðurbæti eða kvóti á stærð bygg-
inga, sem þegar hefur að nokkru
verið upp tekinn hjá Stofhlána-
deildinni. En það sem mér sýnist
eðlilegastur grunnur á að byggja i
þessu sambandi er að ákveðið
framleiðslumagn yrði sett upp
fyrir hvert bú og búinu tryggt
fullt verð fyrir þá framleiðslu.
Þurfum að horfa lengra
fram
Akvörðun stefnu í landbúnaðar-
málum er ekki einfalt mál og
hefur bæði hérlendis og erlendis
orðið að miklu deiluefni. Senni-
lega veldur þar mestu ólikt mat á
meginmarkmiðum landbúnaðar-
ins. Siðustu misseri hefur óvenju
mikið verið rætt og ritað um land-
búnaöarmál hér á landi. Fundir
hafa verið haldnir blaöagreinar
ritaðar og útvarpserindi flutt.
Margt hefur þar ágætlega verið
sagt en mér hefur virtst að yfir-
leitt sé þarna fjallað um vanda-
mál liðandi stundar. Menn eru
stöððugt að kljást við þau vanda-
mál sem hljótast af „þróuninni”
en minna miklu fer fyrir þvi að
menn hugleiði hvernig unnt er að
hafa stjórn á henni.
Þaö vandamál sem ég hefi
gert að umtalsefni hér hefur til-
tölulega litið verið rætt. Þó virðist
augljóst að á þvi eru skiptar
skoðanir. Sumir telja að það sem
þeir kalla hófleg fækkun bænda sé
óumflýjanleg en aðgát skuli höfð.
Annar hópurinn — töluvert hávær
— telur að fækkun bænda þurfi að
ganga mun hraðar fyrir sig en
hún gerir nú. Hér skuli skorið inn
að beini i einu hnifsbragði, jafn-
vel þó að það komi til með að
renna dálitið blóð úr þvi sári. En
ég er að vona að allnokkrir séu á
sama máli og ég og telji að bænd-
um megi undir engum kringum-
stæðum fækka meir en orðið er.
Að við bændur höfum nögu lengi
búið við það að hjá okkur sé eins
dauði annars brauð.
FÆKKUN BÆNDA
FJÖIDI
JARÐA
FJÖLDI JARÐA i ÁBÚÐ MEO FRAMTÖLDUM BÚSTOFNI
Þórarinn á Frostastöðum fjaliaði einkum um fækkun bænda og brá upp
iinuriti með aðstoð myndvarpa. Rögnvaldur frá Flugumýrarhvammi
'benti á, að einmitt I tið vinstri stjórnar hefði þessi öfugþróun snúist við.
Ljósm.: Reynir.
lsland ur NATÓ — Herinn burt hljómaði á götum Oslóar 1. mai.
1. maí í Osló
Róttækasta gangan stærst
tsland úr NATO, herinn burt
— Island ut av NATO, basen
bort,Elkem og Hydro ut av ts-
iand. Þessi slagorð hljómuðu
frá kröfugöngu „Fagleg 1. mai
Front” i Osló, ýmist sungin eða
hrópuð. Þarna voru á ferðinni
um fimm tugir tslendinga, sem
flyktu sér undir isienska — og
rauða fánann, og báru kröfu-
spjöld.. Fyrir framan Is-
lendingana gekk annar hópur
útiendinga: Eritrcar. Þegar hié
varð á hrópum og söng land-
anna hrópuðu þeir sln slagorð —
á sinu tungumáli. Og inn á milli
þeytti lúðraflokkur internasjon-
alinn með hornum sinum.
Fvrsta mai hátiðahöld tslend-
inga i Osló hófust annars i setu-
stofu i stúdentabænum á Kring-
sjí klukkan niu um morguninn
með skyráti. Skyrið hafði gestur
fundarins, Anna Karin Jacocob-
sen, með sér frá tslandi. Hún
sagði frá baráttu starfsmanna
Reykjavikurborgar i Nýrri
hreyfingu á undanförnum miss-
erum. t upphafi ræðu sinnar
nefndi hún, að ætti hún að vinna
fyrir ferðinni hingað til Osló á
þvi timakaupi sem hún fær hjá
borginni þyrfti hún að tala i 54
klukkustundir. Hún lét sér þó
nægja að afgreiöa málið á hálf-
tima.
Of róttæk fyrir
suma
Flestir fundargestir héldu að
fundinum ioknum niður i bæ til
að ganga i fyrrnefndri kröfu-
göngu, sem gengur undir nefn-
inu FFF. Nokkrir ákváðu þó að
ganga með Sosialistisk Venstre.
Astæöan er sú, að FFF gangan
einkennist mjög af þátttöku
AKP m-1, sem er hliðstæður
flokkur EIK m-1 heima á Fróni.
Það þótti sumum helst til mikil
róttækni og töldu vissara að
slást i för með SV, sem er á
svipaðri linu og Alþýðúbanda-
lagið. Eftir þvi sem mér skilst
best er ágreiningsefnið þó ekki
sjálf verkalýðspólitikin, heldur
er AKP fólkinu heldur meira i
nöp við rússa en bandarikja-
menn, og telja þá aðal hættuna
sem steðjar að heiminum. En
samt var nú látið átölulaust, að
Islendingarnir andskotuöust út i
NATO án þess að taka fram að
rússar væru hættulegri. Báðir
aðilar mótmæltu hinsvegar
harðlega máli málanna i
norskri verkalýðspólitik nú um
stundir: samningamakki Al-
þýöusambandsins og Atvinnu-
rekendasambandsins um kjara-
dóm.
Róttækasta gangan
stærst
Og merkilegt var þaö. Rót-
tækasta gangan, FFF gangan,
fékk besta þátttöku af öllum
þeim fjórum kröfugöngum sem
fram Jóru i Osló fyrsta maí. Hún
fALT.A/KAUTO-j
tslendingar settu svip sinn á 1. mai gönguna iOsló.
fmk • h. /

*nwSi
var reyndar minni en verið hef-
ur undanfarin ár — hefur oft náð
þvi að vera jafn stór og allar
hinar þrjár samanlegt. Þátttak-
endur voru vel yfir átta þúsund,
en þeir sem gengu undir merkj-
um Alþýöusambandsins með
stuöningi Verkamannaflokks-
ins, stærsta stjórnmálaflokki
landsins, fengu ekki með sér
fleiri en rúmlega fimm þúsund,
SV fékk með sér tæplega þrjú-
þúsund, þótt sá flokkur hafi
nógu marga fylgjendur á kjör-
degi til að fá fulltrúa bæði i
borgarstjórn i Osló og á Stór-
þingið. Fjórða gangan var
skipulögð af „Kommunistisk
arbeiderening” og var ekki fjöl-
menn. Af heni hef ég reyndar
ekki annað frétt en að ljósmynd-
ari Dagblaðsins (norska) náði
henni allri á eina mynd. Ekki
birti blaðið þó myndina.
Nýtt skyr að heiman var vel þegið i Osló og boðað til
sérstaks skyrfundar 1. mai.
t göngu Aiþýðusambandsins,
„Samorg” eins og þeir kölluöu
sig, bar mest á rosknum verka-
mönnum, sem litu út fyrir aö
vera gamlir baráttumenn á erf-
iðum timum —dyggir fulltrúar
stéttarfélaga sinna. Þeir héldu á
lofti skrautlegum félagsfánum
sinum, sem minntu i fljótu
bragði á fána gömlu verkalýðs-
félaganna heima. Enda sjálf-
sagt hannaöirá svipuöum tima.
Meö stuttu millibili þrömmuðu
svo margir flokkar einkennis-
klæddra lúðrasveitarmanna
blásandi göngulög af miklum
móð, en i fararbroddi hverrar
sveitar gengu uppábúnar stúlk-
ur, sem sveifluöu silfurhnýdd-
um stöfum i takt.
A Grænlandstorgi þar sem
FFF gangan stillti sér upp til
Framhald á 18. siöu ,
Anna Karin Jacobsen segir frá gangi kjarabaráttunn-
ar á tslandi.