Þjóðviljinn - 30.08.1978, Blaðsíða 11

Mi&vikudagur 30. ágúst 1978 ÞJÓÐVILJÍNN — SÍÐA 11
tJt er komin á vegum Máls og menningar bókin
Vinnuréttur eftir lögfræðingana Arnmund Back-
man og Gunnar Eydal. Má vænta þess að hér sé
komið langþráð uppsláttarrit, jafnt fyrir verkafólk
sem atvinnurekendur. t tilefni af útkomunni lagði
blaðamaður Þjóðviljans nokkrar spurningar fyrir
höfundana.
— Hverjar voru helstu ástæöurnar fyrir þvi aö þiö skrifuðuö þessa
bók?
Astæöurnar eru nokkuð margar. Viö höfum báöir stundaö fram-
haldsnám eftir lögfræöipróf i vinnurétti, annar I háskóla i Danmörku
og hinn i Noregi. Lögfræöistörf okkar beggja hafa sveigst inná störf
sem tengjast verkalýðshreyfingunni. Þaö vaknaöi þvi fljótlega hjá
okkur áhugi á þessu verki, en nánast ekkert er til um vinnurétt utan fá-
einar timaritsgreinar. Viö töldúm miklu varöa fyrir verkalýðshreyf-
inguna og atvinnurekendur aö til væri heilsteypt rit um vinnurétt.
— Hvernig er bókin uppbyggö I megindráttum?
— Fyrst og fremst var haft I huga aö þetta yröi hentugt uppsláttarrit
fyrir aðila vinnumarkaöarins, um helstu reglur varöandi vinnu. Einnig
höföum viö I huga aö bókina mætti nota til kennslu. Efniö sem fjallaö er
um ergeýsiviötækt og hér er um yfirlitsrit aö ræöa. Þetta er langt I frá
aö vera tæmandi um einstök mál, þess I staö er reynt aö velja Ur þaö
sem skiptir verulegu máli fyrir verkafólk og atvinnurekendur.
— Fyrst er fjallaö um leikregl-
ur vinnumarkaöarins þ.e. kjara-
baráttuna og vinnurétt i þrengri
merkingu eða réttindi og starfs-
svið verkafólks, reglur verkfalls-
réttar, trúnaðarmenn og fieira.
— Næst kemur svo ráðningar-
rétturinn, réttindi og skyldur at-
vinnurekenda og starfsmanna
sjálfra, vinnuskylda, vinnutimi,
launagreiöslur, veikindadagar,
barnsburöarleyfi og fleira.
— Siöan er farið inn á reglur
um uppsagnarrétt og uppsagnar-
frest helstu starfstétta á íslandi
og einnig fjallað um helstu atriði
bóta og trygginga. Að lokum
koma svo nokkrar lagagreinar,
sem telja má nauösynlegt aö allir
hafi undir höndum.
Bók
sem
— Er geröur samanburður 1
bókinniá vinnurétti hérog annars
staöar?
— Beinn samanburður er ekki
gerður, en bókin er aö ýmsu leyti
unnin meö hliösjón af gildandi
vinnurétti i nágrannalöndunum.
Sérstaklega þar sem ekki eru til
fastmótaðar reglur hér. Eins er
mjög viða vitnaö tii gildandi
reglna á Noröurlöndunum.
— Hvaö teljiö þiö aö helst þurfi
aö lagfæra i sambandi viö vinnu-
rétt á tslandi, ef ástandið er borið
samanviö nágrannalöndin?
Þaö þarf aö lagfæra allar
reglur um rétt fólks til vinnunnar.
Vinnulöggjöf og leikreglur eru
nokkuö svipaöar og á Noröur- Arnmundur Backman
Gunnar Eydal
löndunum, en þegar kemur aö
rétti starfsfólks til vinnunnar þá
erum viö aö ýmsu leyti eftirbátar
þeirra. Að undanskildum hluta
opinberra starfsmanna er at-
vinnuöryggiekki tryggt. A hinum
Noröurlöndunum má ekki segja
fólki upp vegna geöþótta-
ákvaröana. Uppsögnin veröur aö
stafa af þvi' aö starfsmaöur hafi
brotiö af sér eða aö samdráttur sé
i greininni. Hér hafa atvinnurek-
endur rétt til aö segja fólki upp
hvenær sem er og af hverju sem
er, ef þeir halda sig við löglegan
uppsagnarfrest.
Af fleiru er að taka. Réttur
kvenna á barnsburðarleyfi er
viöa betri en hér. Hér nær hann
aðeins til kvenna sem eru i
verkalýðsfélögunum og hafa
unnið i nokkurn tima á vinnu-
staönum. Svo má geta þess aö i
Sviþjóð geta hjónin skipt meö sér
barnsburðarleyfinu.
— Einnig er reglugeröum um
heilbrigöi og öryggi á vinnustaö
mjög ábótavant og eftirlit meö
sliku nánast frumstætt miðaö viö
þaö sem tíökastá hinum Noröur-
löndunum.
— Hér á landi er mikill ágrein-
ingur milli atvinnurekenda og
vörslu, en þaö hefur skeö hér. Aö
visu hefur þaö ekki náö fram aö
ganga nú i seinni tiö.
— Þaö hefur farið mikil vinna i
samningu bókarinnar, er þaö
ekki?
— Jú, húnhefur verið i smiðum
siöastliðin 2-3 ár. Við höfum gert
okkar besta, en gerum okkur ljóst
aö mikiö verk er óunnö.
— Og svo eitthvað aö lokum?
— Við vonum aö bókinni veröi
vel tekiöbæöi af verkafólki og at-
vinnurekendum. Margt í þessum
málum er umdeilt en viö reynum
að gera grein fyrir skoöunum
beggja aöila.á aöra hluti leggjum
viö auðvitaö persónulegt mat.
HH
Á hinum Norðurlöndunum má ekki
segja fólki upp vegna geðþóttaákvarð-
ana. Uppsögnin verður að stafa af þvi
að starfsmaður hafi brotið af sér eða
vegna þess að samdráttur er i grein-
inni. Hér hafa atvinnurekendur rétt til
að segja fólki upp hvenær sem er og af
hverju sem er, ef þeir halda sig við lög-
legan uppsagnarfrest.
Réttur kvenna á barnsburðarleyfi
er viða betri en hér. Hér nær hann
aðeins til kvenna sem eru i verkalýðs-
félögum og hafa unnið i nokkum tima á
vinnustaðnum.
Reglugerðum um heilbrigði og
öryggi á vinnustað er mjög ábótavant
og eftirlit með sliku nánast frumstætt
miðað við það sem tiðkast i nágranna-
löndunum.
Fcrðalög utunbicjar eða crlcndis vegnu starfsins tcljast til
vinnutimans. Oft gctur rcvnst erfitt aA mcla timann scm bc|n-
linis cr varið i slik fcröalög. scrstaklcga varðandi ícröalög erlcndis,
AA sjálfsogöu cr hcimilt aö scmja um rcglur uin slikt i kjara-
samningum eöa i ráöningasamningum cinstakra starfsmanna
Stundum kemur f\rir að starfsmcnn cru sendir til starfa út um land
um lcngri cða skcmmri tima. Þá cr vinnutintinn rciknaður á
vcnjulcgan hátt. cn auk þess koma oft scrstakar grciðslur. cins og
dagpeningar til grciðslu á gisti- og fæðiskostnaði. og stundum cru
grciddar slaðaruppbxtur. scrstaklcga cf starfað er á afskckktum
stöðum.
Frídagar I ridagar cru samkvæmt b. gr laganna um 40 stunda vinnuviku.
hclgidagar þjóðkirkjunnar. suniardagurinn fvrsti. I. mai. 17. júni
og cnnfrcmur aðfangadagur jóla og gamlársdagur fra kl. 13. cn
sfirlcitt frá kl. 12 samkvicmt kjarasamningum. Auk pess cr fridagur
vcrslunarmanna. fyrsti mánudagur i ágúst og laugardagurinn fvrir
páska almennir fridagar samkv.emt kjarasamningum. Þcssir fri-
dagar hafa áhrif til styttingar á vinnuskyldunni. l.d. eru vinnudagar
aðcins prir i dsmhilvikunni fvrir páskana. mánudagur. jniöjudagur
og miðvikudagur og vinnuskyldan i pcirri viku yfirlcitt aðeins 24
klsl. Þcgar tillit cr lckiö til pcssara fridaga og orlofs er almcnnt
miðað við að árlcg vinnuskvlda starfsmanns i fullu starfi sé 1832
klst.
Vaktavinna Sum starfscmi er |h'» pcss'cðíis. að starfa vcrður alla daga allt árið
um kring. Slik vinna. vaklavinna. er unnin a rcglubundnum
vinnuvökum. Algcngt cr að vinna purfi 40 stundir a viku allar vikur
ársins. og cr unnið á fridögum jafnt scm öðrum dögum. Þetta hcíur
pau áhrif að vinnuiimi vcrður lcngri hjá vaktavinnumönnum en
peim sem vinna dagvinnu. og cr pað b«tt upp með fridögum
og/cða sérstökum grciðslum.
Mikilvægt cr fyrir slarfsmanníni. a' hann viti mcð göðum fyrir-
vara hvenær hann á að skila vinnu ■kyidunni. p.c. föstum vinnu-
tima. Hjá pcim scm vinna d. gvinnu • r dagvinnutimabilið almcnnt
ákvcðið samkvæmt kjarasamninguia. fja vaktavinnumönnum
horíir málið öðru visi við. Þvi cr g, irnan samið um i kjara-
samningum að par scm unnið rr á rcglubundnum vinnuvökum
skuli sérstök varðskrá. scm sýni vxntanlcgan vinnutima hvers
starfsmanns. lögð fram mánuði áður en fsrsta vakt samkvxmt
skránni hcfst. nema samkomulag sé við starfsmcnn um skcmmri
frest. Ef hins vegar parf að kalla slarfsntann út til starfa utan pcss
tima sem tilgreindur cr á varðskránni tclst^pað yfirvinna.
118
Elnsog sést ó þessart opnu úr bókinni er reynt að
spássiunum.
Gxsluvakt (úlkallsvakt. bakvakt) er náskyld reglubundnunt 0»*iu»aiit
vinnuvöktum. Mcð gæsluvakt er átt við að starfsmaður sé ckki við
störf cn rciðubúinn að sinna útkalli til starfa. Gæsluvaktin tclst ekki
til föstu vinnuskyldunnar hcldur cr hún yfirleitt grcidd mcð scr-
stökum álagsgrciðslunt. Ef starfsmaður á gæsluvakl er hins vcgar
kallaður út til starfa á gæsluvaktinni reiknast pað scm vfirvinna.
Stundum rciknast vinnutimi lcngur en raunvcrulcgri vmnu
cða viðvcru ncmur. Dæmi um pctta er að i kjarasamningunt
cr oft sanuð unt að fyrir útkall til vinnu skuli grciddur ákvcðinn
lagnurkstimi. scm eru yfirlcitt 3 eða 4 klst I pessum tilfellunt cr
vinnutimi pvi skráður lcngri en raunvcrulegri vinnu ncntur.
Algcngt cr að ntcnn ráði sig i hluta af fullu starfi. t.d hálft starf HluUvlnne
cða !> úr starfi. Starfsmaður i hálfu starfi hefur panmg 20 klst.
vinnuskyldu a viku. Vinni hann lcngur. tclst pað vfirvinna. Sér-
reglur gcta pt» gilt um pctta atriði i einstökum kjarasamningunt
Þcgar unnin cr ákvxðisvinna skiptir vinnutiminn atvinnu-
rckandann ckki alltaf jafnmiklu máli og pcgar um timasinnu cr að
rxða Þctla fcr p»> algjörlcga cftir eðli ákvxðissinnunnar. Oft hafa
launpcgar frjálsari hcndur með vmnutima pcgar ákyæðisvinna cr
unnin.
Þá skal hér ncfnd n\ tilhögun á vinnutima scm hcfurskotið upp
kollinum hér á landi, en er vel pckkt crlendis. Það cr svokallaður
..fljótandi" vinnutimi. Með honum cr átt við að starfsmcnn purfa
ckki að skila vinnuskvldunm alvcg á fastákveðnum tima. Þannig cr
l.d. hcimilt að skila 8 stunda dagvinnu cmhvcrn lima á timabilinu
kl. 8 til 19. og fcr pað siðan cítir aðstxðum hvcrs starfsmanns
hvcnxr að dcginum innan pcssara marka vinnusk\ldunm cr skilað.
Það gcfur auga lcið að pctta gclur verið til mikils hagrxðis fyrir
starfsmannmn. auk pess scm pað eetur dregið úr yfirvinnu. en að
sjálfsögðu hcntar slikt fyrirkomulag vinnutimans á cngan hátt
öllum störfum.
Yfimnna (cftirvinna og nxturvinna) cr sú vinna scm unnin cr viirvlnna
umfrant vikulcga eðadaglcga \mnusk\ldu Fyrir starfsmann i fultu
staríi er vinnusky Idan. eins og fyrr segir. almennt 8 klst á dag og 40
klst á viku. Eí starfsmaður i fullu starfi vinnur utan pcirra dag-
vmnumarka scm aðilar hafa komið sér saman um i kjara-
samningum. cða umfram 40 stundir á viku. cr um \firvmnu að
rxða. Hjá \akta\innumönnum er vfirvinna sú vinna scm unnin er
utan fyrirframgcrðar varðskrár. Á islandi er talsvert um svokallaða
fasta yíirvmnu. t.d. er algcngt að unnið sé rcglulcga til kl. 19 á
kvöldin. Ekki skal nánar farið út i orsakir pcssa fsrirbrigðis sem
119
efnlð aðgengilegt með stikkorðum úr textanum á
verkafólks um framkvæmd verk-
.falla þ.e. allt sem lýtur að verk-
fallsvörslu og hverjir megi vinna
i verkföllum. 1 nágranna-
löndunum er verkfallsvarsla talin
eölileg og óaðskiljanleg frá verk-
fallinu sjálfu. Þar er taliö að
enginn megi ganga inn i störf
þeirra sem i verkfallinu eru, en
hér er þetta umdeilt.T.d. þekkist
ekki I nágrannalöndunum að lög-
banni sé beitt gegn verkfalls-
Ví nágranna-
löndunum er
verkfallsvarsia
talin eðlileg og
óaðskiljanleg
frá verkfallinu
sjálfu. Þar er
talið að enginn
megi ganga inn i
störf þeirra sem
i verkfallinu eru,
en hér er þetta
umdeilt.
beðið hefur
verið eftir
Hentugt uppsláttarrit