Þjóðviljinn - 17.09.1978, Qupperneq 15

Sunnudagur 17. september 1978 ’ ÞJÓÐVILJINN — StÐA 15
Viðskipta-
bannið á
Ródesíu
aðeins
sjónarspil
1 síöustu viku þverneitaöi Harold
Wilson aö hafa vitaö nokkuð um
brot oliufélaganna á viöskipta-
banninu.
Aö tilstuölan bresku rikisstjórnarinnar féllust Sameinuöu þjóöirnar á viöskiptabann gegn ólöglegri stjórn lan Smiths.
Breskt stjórnmálahneyksli
Nýlega hefur komist upp
iim eittversta hneykslismál
í utanríkismálum Breta
síðustu árin. I Ijós hefur
komið að ölllum þeim
ríkisstjórnum, sem við
völd hafa setið í Bretlandi
siðan 1967 a.m.k. var full-
kunnugt um að refsi-
aðgerðirnar gegn Ródesiu
voru ekki annað en skrípa-
leikur.
Höfuöpaurinn i þessu máli er
oliufélagið BP, sem lýtur eftirliti
breskra yfirvalda, en það. stóð
fyrir þvi að þau ákvæði i refsiað-
gerðum Sameinuðu bjóðanna
sem snerust um oliusölu, voru
sniðgengin. Bannið viö sölu á hrá-
oliu var einmitt meginatriðið i þvi
viðskiptabanni, sem átti að
beygja uppreisnarstjórn hvitra
manna i Ródesiu til hlýðni.
Hneykslið er þegar orðið mjög
umfangsmikið. Óháð rann-
sóknarnefnd hefur nú sent breska
utanrikisráðherranum 600 bls.
skýrslu um máliö. Auk þess hefur
stjórn BP látið gera 102 siðna
skýrslu, sem leiðir i ljós að þær
fjórar stjórnir Verkamanna- og
íhaldsflokksins, sem viö völd
hafa setið s.l. tólf ár, hafi fyllilega
vitað um það sem fram fór.
Georg Thomson, sem nú heitir
Thomson lávarður af Monifieth,
vakti mikinn úlfaþyt þann 6.
september er hann ljóstraði þvi
upp, að Harold Wilson og öðrum
ráðherrum hans hefi verið
kunnugt um brot á viðskipta-
banninu þegar í desembermánuði
1967. Georg Thomson var ráð-
herra f málum Breska Sam-
veldisins á árunum 1968-69.
Uppljóstranir þessar koma
einnig illa við kaunin á núverandi
forystumönnum Verkamanna-
flokksins, svo sem James
Callaghan forsætisráöherra,
Denis Healey fjármálaráðherra,
Roy Jenkins formanni nefndar
Efnahagsbandalagsins og ekki
sist Harold Wilson, sem neitaði
þvi blákalt i siðustu viku að hafa
vitað nokkurn skapaðan blut um
brot British Petroleum og Shells á
viðskiptabanninu viö Ródesiu.
Þessi tvö oliufélög eru meöal
sjö stærstu oliufélaga á Vestur-
löndum, svokallaðra „Sjö
systra”, og eru auk þess hin einu
sem ekki eru I eigu Bandarikja-
manna. Shell er i eigu Hol-
lendinga og Breta og nam velta
þess i fyrra fjörtiu milljörðum
dollara (isl.kr.)
12.240.000.000.000.00)., en velta
British Petroleum nam tuttugu og
einum miljarði dollara
(isl.kr.6.426.000.000.000.00). Shell
er annað stærsta fyrirtæki i
heimi. A siðasta ári nam gróði
þess 2,3 miljörðum dollara
(isl.kr. 703.000.000.000.00), sem er
næstum jafn mikið og hjá þvi
stærsta, ESSO/EXXON.
Það sem i ljós hefur komið um
brot breskra ráðamanna og fyrir-
tækja á viðskiptabanninu viö
Ródesiu er ekki aðeins stjórn-
málahneyksli. Hér er greinilega
um glæpsamlegt athæfi að ræða.
Þvi hafa þær kröfur verið gerðar
til breskra stjórnvalda aö hafnar
verði rannsóknir sem leiði i ljós,
hverjir séu viðriðnir málið og
,,hve mörg höfuð þurfi að fljúga”
eins og breska dagblaðið The
Guardian komst að orði. Þetta
dagblað krafðist þess i forystu-
grein sinni 7. september að þingiö
setti á fót dómstól samkvæmt
lögum frá 1921. Lög þessi gilda
um mál sem varða almennt van-
traust á stjórnvöldum og er þvi'
örsjaldan gripið til þeirrar laga-
setningar.
Upplýsingar þær sem þegar eru
komnar fram i dagsijósið munu
hafa mikil áhrif á rikisstjórnir i
Bretlandi mörg næstu ár og það
álit og traust sem þær njóta er-
lendis. Þann 11. nóvember 1965
lýsti Ian Smith og flokkur hans
yfir sjálfstæði bresku ný-
lendunnar Ródesiu undir hvitri
stjórn, og hunsaði þá jafnframt
kröfur Breta um meirihluta-
stjórn, þ.e. stjórn svartra ibúa
landsins. Þetta var fyrsta upp-
reisnin gegn bresku krúnunni
siðan Bandarikin lýstu yfir sjálf-
stæði sinu árið 1776.
Að tilstuðlan bresku rikis-
stjórnarinnar, samþykktu Sam-
einuöu Þjóðirnar einni viku
seinna að mæla með refsi-
aögerðum gegn Ródesiu til að
kæfa uppreisnina gegn bresku
krúnunni. öryggisráö Sameinuðu
Þjóöanna samþykkti aðgerð-
irnar. Eftir árangurslausar við
ræður milli Harold Wilsons og Ian
Smiths á herskipinu Tiger féllst
öryggisráðiö á beiðni breskra
yfirvalda um aö koma á við-
skiptabanni gegn ólöglegri stjórn
Ian Smiths hinn 16. desember
1966. Tillagan var einróma sam-
þykkt, aöeins Frakkar og Sovét-
menn sátu hjá við atkvæða-
greiðslu.
Aðgerðirnar, þ.e.a.s. viöskipta-
banniö var nú skuldbindandi fyrir
allar þjóðir sem aðild áttu aö
Sameinuöu Þjóöunum. Það þýddi
að brot á viðskiptabanninu voru
Þrátt fyrir refsiaðgerðir Samein-
uðu Þjóðanna gegn minnihluta-
stjórn hvitra manna i Ródesiu,
seldu BP og Shell olfu til landsins.
með vitund breskra ráðamanna.
Hér aðofan sést lan Smith á reið-
hjóli, enda þótt næg olia fengist i
landinu.
glæpsamleg og skyldu koma fyrir
rétt i viðkomandi löndum. Við-
skiptabanninu fylgdu einnig
stjórnmálalegar refsiaögerðir.
Með timanum skutu mörg mál
upp kollinum, sem Bretar kalla
sanctions-bustingþ.e.a.s. brot á
viöskiptabanninu. Aðallega voru
það Frakkar og Japanir sem voru
iðnir við að selja bila og aðrar
vörur til Ródesiu. En leynivopnið
til að ráða niðurlögum hvitu
minnihlutastjórnarinnar var ein
vara:hráolia. Ef Ródesia fengi
ekki oliu yrði Ian Smith neyddur
til að loka búöinni áður en langt
um liði. Harold Wilson fyrr-
verandi forsætisráðherra haföi
sagt frá upphafi, að ekki bæri að
gripá til ofbeldis, þar sem i Róde-
siu væru kith and kiníættmenni
og vinir). Nóg væri aö setja viö-
skiptabann og sagði hann aö ekki
myndu liða mánuöir heldur
aðeins vikur þangað til uppreisn
Ian Smiths félli saman, eins og
spilaborg. Þvi væri ekki ástæða
til að senda breskar hersveitir á
vettvang, til aö brjóta upp-
reisnina á bak aftur. Til gamans
má geta þess aö aöeins tveimur
árum eftir að Wilson mælti þessi
orð, sendi hann breskar fallhlifa-
hersveitir til eyjunnar Anguilla i
Vestur-Indium, til að kæfa niður
uppreisn á eyjunni gegn augljósri
vaiúamisnotkun at hálfu bresku
nýlendustjórnarinnar, en þar
var ekki um aö ræða „kith and
kin”, heldur bara einhverja þel-
dökka Vestur-Indiubua.
Til þess að umheimurinn sæi að
breskum yfirvöldum væri alvara,
hófu Bretar einar þær stærstu
flotaaðgerðir sem geröar hafa
verið eftir lok seinni heims-
styrjaldar, en það var hafnbanniö
i Beira sem er önnur stærsta
hafnarborg portúgölsku nýlend-
unnar Mósambik. Þaðan liggja
ekki aðeins járnbrautarlinur til
Salisbury, höfuðborgar Ródesiu,
heldur lika oliuleiðslur til þriðiu
stærstu borgar Ródesiu, Umtali. í
Umtali var oliuhreinsunarstöö,
sem sá Ródesiumönnum fyrir
allri þeirri oliu sem þeir þörfn-
uðust. Bæði stjórn Portúgals, sem
Salazar veitti þá forystu, og yfir-
völd i Suður-Afriku höfðu lýst þvi
yfir að þau myndu hunsa bannið.
A timabilinu 1966-1975 átti floti
hennar hátignar að sjá til þess aö
ekki kæmist minnsti dropi af oliu i
hendur Ródeslumanna. Mörgum
hundruðum miljóna sterlings-
punda var eytt i þessar aögerðir
flotans, en alls tóku 76 herskip
þátt i þeim, þ.á m. flugvéla-
móðurskipið Ark Royal. Auk
þeirra voru notuö 28 hjálparskip
og alls 24.000 hermenn áttu á
þessum áratug að sjá til þess aö
Ródesiumenn fengju ekki neina
oliu.Núerþaðdeginum ljósara að
þetta var eingöngu sjónarspil
t desember 1967, á þeirri stund
sem Harold Wilson og ráðherrar
hans fengu vitneskju um athæfi
oliufélaganna að sögn Thomson
lávarðar, var höfundur þessarar
greinar staddur i Beira. Skip-
stjóri á portúgölsku freigátunni
Vasco da Gama fór með hann i
skoðunarferð um skipið, þar sem
það lá i höfn i Beira. Eftir að hafa
skoðað freigátuna og annað
portúgalskt herskip, sem bundið
var við hliðina á henni gengu þeir
upp i brúna um borð i Vasco da
Gama og benti skipstjórinn yfir
sjóndeildarhring Indlandshafs og
sagöi hæðnislega: „Þarna úti
liggur breski flotinn og hefur
gætur á okkur. Við liggjum bara i
höfn. Skip sem flytja vörur til
Ródesiu sigla ekki lengur hingað,
þau sigla til Lourenco Márquez”.
Hann haföi nú ekki alveg á réttu
að standa. Þegar greinar-
höfundur gerði tilraun til að taka
ljósmyndir af hundruðum járn-
brautarvagna i frihöfn Beira,
kom lögreglan á vettvang og
Mandtók hann. Eftir stutta yfir-
heyrslu var hann látinn laus og lét
lögreglan sér nægja að gera
filmuna upptæka. Þessi reynsla
hans er gott dæmi um grimuleik
þann sem fram fer i öllum suður-
hluta Afriku.
Portúgalir tóku við vörum i
Beira, sem sendar voru svo til
Ródesiu, en olian var fyrst send
til höfðuborgarinnar Lourenco
Márquez (sem nú heitir Maputo)
og þaðan með járnbrautar-
vögnum til Ródesiu. Um
tíma átti franska oliufélagið
Total þátt i þessum viðskiptum til
aö beina athyglinni frá brotum
Shell og BP.
Á meðan á þessu stóð full-
vissuðu breskar rikisstjórnir
þingiö og umheiminn um að nú
væri viðskiptabannið farið aö
hafa áhrif, svo nú væri aöeins
skammur timi þangað til stjórn
Ian Smiths gæfist upp.
Þessi geysilegu svik og svindl
geröu ókleift, að endir yrði
bundinn á ólöglega stjórn hvitra
manna i Ródesiu. Þess i staö
þróuðust málin á þann veg, að
þjóöernissinnar i Ródesiu sáu
ekki fram á aðra lausn en
vopnaða baráttu. Hingað til hafa
mörg þúsund manna látið lifiö og
ekkert bendir til þess að friöur sé
i nánu.
Seinna i þessum mánuði munu
Bretar halda fund með nefnd
Sameinuðu Þjóðanna sem sér um
viöskiptabannið. Þar eiga Bretar
að skýra frá hvernig framkvæmd
viöskiptabannsins gengur, og er
hætt við að þeir verði heldur
niöurlútir vegna þessara siöustu
atburða.
(Halldór Sigurösson)
Er
sjonvarpið
bilað?
Skjárinn
SpnvarpSMprfestó
Begsta6asír<fiíi 38
sinv
2-1940