Þjóðviljinn - 14.10.1978, Blaðsíða 5

Laugardagur 14. október 1978 ! ÞJÚÐVILJINN — StÐAfS
I' Umsjón:
1 Guðrún Ögmundsdótti]
æjjp*! jk Hallgerður Gísladóttir
M Kristín Ásgeirsdóttir
K K Kristín Jónsdóttir
^ólrún Gísladóttir
Hvers konar sambýli?
A jafnréttissiöunni i dag og
næsta laugardag segja 6 ein-
staklingar, þrir karlmenn og
þrjár konur frá afstööu sinni og
reynslu af ýmsum sambýlis-
formum.
Þessir einstaklingar
eru valdir af handahófi en eiga
það þó allir sameiginlegt að
vera yfirlýstir vinstri menn.
Jafnréttissiðunni var fyrirfram
ekki kunnugt um skoðanir
þeirra á Jjessum málum, en það
sem fyrir okkur vakti var fyrst
og fremst að opna umræðu um
mismunandi sambýlisform. Þær
skoðanir sem fram koma bjá
viðmælendum okkar eru þeirra
en túlka ekki málstað
umsjónarmanna siðunnar.
Fyrri hluti
Pabbi, mamma börn og bíll?
Húsbyggingar siðari ára miða ailar við þarfir kjarnafjöl-
skyldunnar, pabbi, mamma, börn og bill, þrjú herbergi og eldhús.
Engin samvinna, engin sameign; eru ekki aðrir möguleikar?
Erfitt að venja sig
á heimilisstörf
kona 26 ára, eitt barn,
maki í námi. Vinnur úti
allan daginn.
uGott sambýli skiptir geysilega
mikiu máli. Við vitum það að
vinnan er böl fyrir afskaplega
marga. Sumir segja að lffið
byrji kl. 5 þegar vinnunni lýkur.
Þess vegna er mikilvægt að
sambýli sé gefandi og þægilegt.
Mér finnst hins vegar að kjarna-
■ fjölskyldan, sem algengust er i
dag, pabbi mamma, börn og bill
bjóði upp á einangrun og deilur
og geri fólki lifið allt of erfitt.
Ef ég ætti að lýsa þvi sam-
býlisformi sem mér finnst æski-
legast þá væri það einhvern
veginn á þessa leið: Ég vildi búa
i kommúnu með vinum mín-
um,( jafnvel ættingjum) á öllum
aldri. Þar hefði hver sina íbúð
en samvinna væri mikil, skipst
á um að passa börnin, þegar
þyrfti, ddað saman, sameigin-
legt þvottahús o.fl. sem sagt
mikil samvinna og hagra*ing
en þó þannig að hægt sé að
draga sig i hlé eða fara i fýlu ef
maður þarf. Þetta yrði eins
konar stórfjölskylda, en það
yrði valiö i hana fólk sem vel á
saman.
Fólk þyrfti ekki endilega aö
vera á sömu pólitísku linunni -
það er ágæt tilbreyting að rifast
um pólitik - þaö þyrfti bara að
koma i vegfyrir alla misnotkun,
með þvl aö ákveöa verkaskipt-
ingu.
Þannig vil ég hafa sambýli.
Hitt er svo annaö mál að það er
erfittaö framkvæma þetta eins
og stendur. Fyrst þarf að safna
fólki saman og siðan að finna
30 ára karlmaður. Á eitt
hjónaband að baki og er
3ja barna faðir. Býr nú
með konu sem á tvö börn
fyrir:
„Hvert er æskilegasta sam-
býlisformið? Þeirri spurningu
er allt eins hægt að svara ineð
annarri: hver er æskilegasta
islenskan? A þessu máli eru
ýmsar hliðar og það sem einn
telur æskilegt þarf ekki að vera
æskilegt fyrir annan. Menn hafa
flestir parað sig saman og búið
þannig frá örófi alda hvort
heidur sem það er innan stór-
fjölskyldu eða tveir einir. t
þessu tilviki á ég við hina kyn-
ferðislegu parasambúð sem er
algerlega aðskilin frá þvi
hvernig heimilinu er háttað,
þ.e.a.s. hvort það er eitt eða
fleiri pör sem búa saman.
Þessir sambýlishættir eru
eldri en auðvaldsskipulagið og
fastmótaðri en menn vilja vera
láta. Staða konunnar nú á
siðustu 10-20 árum hefur breyst
með aukinni launavinnu
kvenna. Þetta skapar launafólki
vandamál sem einungis ein
lausn er til á. Báðir aðilar verða
að vinna heimilisstörfin en það
hentugt húsnæði. Það mætti
hugsa sér raðhús, jafnvel fleiri
en eitt hús i sömu götunni. Þá
labbaði maður bara út i næsta
hús í kvöldmat. Hugsið ykkur að
losna kannski við að elda I heila
viku.
Raunveruleikinn sem viö mér
blasir i dag er allur annar þó að
égsé að mörgu leyti mjög hepp-
inn. Fjölskyldan hleypur oft
undir bagga með barnapössun
og við losnum oft við að elda
vegna nábýlis við fjölskylduna
en gallarnir eru margir.
Það að eiga litið barn er
frelsissvipting og mikil breyting
frá fyrra lifi. Lifið verður
klukka. Barnið þarf sína reglu.
Það þarf aö fá sinn mat á rétt-
um tlma, það verður að koma
þvi I pössun og sækja það á rétt-
um tima — ef pössun fæst. Þaö
er nú ekki litið á vinnandi fólk
lagt að hafa eilifar áhyggjur út
af þvl hvort það fái pössun
og hvenær, jafnvel þó að það til
heyri forréttindahópum eins og
við. Barnaheimilineru allt of fá
eins og allir vita og dagmömm-
ur eru heldur ekki á hverju
strái. Við borgum 43 þús. kr. á
mánuði i barnagæslu. Það tók
fjóradaga að finna dagmömmu
og kostaði heilmikiö vinnutap.
Svo er það algjört happdrætti
hversu góð dagmamman er.
Eru konurnar (þetta eru allt
konur) að þessu af áhuga eða
bara vegna peninganna.
En ég var að tala um kjarna-
fjölskylduna. A minu heimili er
hnlfjöfn verkaskipting en það
tók sko timana tvo að koma
henni á. Það var Iöng barátta en
i dag sé ég árangur erfiöisins.
er mjög erfitt fyrir karlmenn að
venjast þessum breyttu
aðstæðum. Við höfum ekki alist
upp við heimilisstörf og ég á
sjálfur m.'a.s. erfitt með að
reyna að breyta þessu. Ég er
sakbitinn yfir þvi hvað ég hef
litið reynt og ég held að þetta sé
siðferðislegt spursmál, en samt
sem áður þá held ég að ég
venjist heimilisstörfum aldrei.
Isambýli (kollektivi) dreifast
heimilisstörfin hins vegar á
fleiri og fólk er ekki eins bundið
yfir börnum. Það er enginn
eðlismunur á sambúð tveggja
para sem búa saman við sömu
götu og hafa mjög náin sam-
skipti, eða þeim pörum sem búa
i sama húsi og kalla sig komm-
únu. Það er hins vegar mjög
erfitt að koma auga á það sem
skiptir máli. Heimilishald
hlýtur að vera ódýrara i sam-
býli og þ.a.l. er fjárhagslegur
ávinningur af þvi. En það sem á
skortir er það aö fölk I sambýli
er ekki tilbúið til að taka til-
finningalega og fjárhagslega
ábyrgð hvort á öðru eins og
eiginmaður er tilbúinn til að
gera gagnvart eiginkonu sinni
og börnum. Þess vegna álit ég,
að engar likur séu á þvi, að
parasambandið sé að rofna og
ég held að fyrir þvi megi færa
bæði félagsleg og liffræðileg
En það sem er erfiðast að
sætta sig við er bindingin . Þetta
að ráða ekki sinum tima, að
komast aldrei út án þess að gera
ótal ráðstafanir. Eg held að
þetta fari illa með mörg hjóna-
bönd. Hinsvegar hef égoftgrip-
ið til þess ráðs að taka barniö
með og stinga þvi inn i svefn-
herbergi hjá vinum minum og
það sama hafa fleirigert. Þetta
hefur gefistvel.Hvernig væri að
koma upp aukinni þjónustu við
barnafólk til dæmis með vöggu-
stofum á stööum þar sem fólk
kemur saman, til dæmis I
bióum?
Sumum finnst þetta kannski
voðalegt kaldlyndi og kæruleysi
að fara svona með börnin. En
hvort er meira kaldlyndi að al-
ast upp i góöum anda á heim-
ilunum þó að barnið sofi úti
endrum og sinnum eða að for-
eldrarnir séu alltaf að rifast og
barma sér yfir að komast aldrei
út, ef það fer þá ekki svo aö ann-
að þeirra fer út. Haldið þið ekki
að saumaklúbburinn sé mörg-
um konum mikilvægur? Það er
kannski eina kvöldið sem þær
komast út.
Nei það þurfa miklu fleiri að
taka sig saman og mynda
stærra sambýli til aö auðvelda
fólki lifið og hressa upp á tilver-
una. Hitt er svo annaö mál að
mörg sambýli hafa mistekist
vegna þess að ekki var valið
nógu vel I þau. Það sem skiptir
máli I öllum mannlegum sam-
skiptum er að velja vel það fólk
sem maður vill umgangast dag-
lega - þá hlýtur llfið að verða á-
nægjulegra.”
rök. En ef litið er á sambýli
para, þá tel ég að það sé hvprki
iákvætt né neikvætt framtak.
Þvert á móti er það oft sýndar-
mennska. Það hefur margoft
sýnt sig að þegar fólk sem býr i
sambýli fær meiri fjárráð, þá
reynir það að kaupa sér Ibúð og
flytur. En það er i rauninni
mjög eðlilegt þvl hér á landi
hefur fólk ekki ráð á þvi að
leigja alla sina tið, og
sambúðarform para eru alltaf
fyrst og fremst háð éfnahags-
ástandi á hverjum tima, t.d.
stórfjölskyldan i bændasam-
félaginu.
I auðvaldssamfélaginu er fjár-
hagslegur ávinningur af sam-
býli en ég hef þá trú að þannig
þurfi það ekki að vera i
sósialismanum. Þar mun ríkja
annar mælikvarði. Þá'stendur
spurningin ekki lengur um nýtni
eða fjárhagslegan ábata, heldur
munufélagsleg og tilfinningaleg
sjónarmið ráða ferðinni. Þá
verður hægt að rjúfa hina
félagslegu einangrun sem nú
rikir á margan annan hátt en
með ákveðinni tegund af
sambýli.
Sömuleiðis held ég að ógjörn-
ingur sé að spá hvern skilping
menn munu leggja i orðið
sambýli, þegar launavinna
hefur verið afnumin”.
26 ára kona fráskilin með
eitt barn:
nHIutverk heimilisins á aö vera
að veita öryggi, ástúð og féiags-
legan þroska. Þetta getur
kjarnafjölskyldan að hluta til,
en hennar helsti ókostur er hvað
hún er einangruð og fámenn.
Mér finnst að fólk eigi að geta
valið um það hvort það vilji búa
I sllkri fjölskyldu eða velja sér
annað form. Sjálf er ég hlyntust
kommúnuformi en I dag snýst
allt um kjarnafjölskylduna. t
fljótu bragði virðist mér sam-
býli sex fullorðinna vera mjög
heppilegt form. Það mætti vera
kjarnafjölskylda og einstak-
lingar, eða fleiri fjölskyldur
saman. En það yrði að vera
þannig að fóik gæti lifað sinu
prlvat lifi. Slðan yrði samvinna
á ýmsum sviðum s.s. matseld,
þvottar, barnapössun o.fl.
Ég hef búið I sambýli með 10
einstaklingum. Það gekk mjög
vel og ég hef hug á að búa aftur i
sliku sambýli. Hinu er ekki að
neita, að það komu upp ýmis
vandamál, einkum börnin.
Það var aldrei rætt innan
hópsins, hvort börnin ættu
aðeins að vera á ábyrgð foreldr-
anna, eða hvort allir ættu að
sinna þeim i sameiningu.
Börnin hreinlega gleymdust.
Foreldrunum fannst óréttlátt að
þurfa að sinna öllum skyldum
jafnt og aðrir, en þurfa lika að
sjá ein um börnin.
Annað vandamál var að utan-
aðkomandi fólk viðurkenndi
ekki þetta sambýli sem heimili.
Gestagangurinn var yfirgengi-
legur, fólk kom jafnt á nóttu
sem degi, en smám saman
breyttist þetta. Mér finnst svona
sambýli æskilegast, en fólk þarf
að vita hvað það er að gera, og
afreynslutelég að allir eigi skil-
yrðislaust að taka ábyrgð á
börnunum og sinna daglegum
þörfum þeirra, en foreldrarnir
eiga að ráða öllum stærri
ákvörðunum.
Heilnilishaldið hjá okkur var
þannig að þar rikti ákveðin
verkaskipting. Tveir voru
saman i eldhúsinu, aðrir sáu um
tiltekt, þvotta og það sem var
sameiginlegt. Við höfðum
matarsjóö og reynslan varö sú,
aö fæðið var helmingi ódýrara
hjá okkur en annarsstaðar.
Auðvitað komu upp allskonar
vandamál. Við höfðum húsfundi
þar sem menn gátu komið gagn-
rýni á framfæri, en það var
reyndar helst út af pólitik sem
deilur spruttu. Menn verða aö
hafa svipaðar lifsskoðanir i fjöl-
mennu sambýli og það þarf að
vanda val sambýlisfólksins. Við
þekktumst öll vel áður, og þess
vegna gekk þetta vel. Ef ég ber
saman kommúnu og kjarnafjöl-
skyldur, þá hefur kommúnan
ótvirætt þann kost, aö þar er
hægt að sneiða hjá ýmsum
vandamálum kjarnafjöl-
skyldunnar t.d. þvi að börn séu
barin og slagsmálum hjóna svo
eitthvað sé nefnt. Slikt þrifst
ekki i kommúnu. Það myndi
alltaf einhver gripa inn I.
Ar.nar kostur kommúnu er, að
þar er meira lif, fleira fólk, og
þar verður endurnýjun. Hitt er
svo annað mál, að skemmtileg
kommúna getur orðið til þess,
að fólk sitji altaf heima og hætti
að sækja útávið. Kostur kjarna-
fjölskyldunnar er hinsvegar sá
að innan hennar er meira
öryggi sérstaklega hvað varðar
eigið húsnæði.
Það eru ekki margar
kommúnur hér á. landi miðað
við það sem gerist erlendis. Ég
býst við að það stafi af skorti á
heppilegu húsnæði, og svo
vegna fordóma. Menn vilja ekki
leigja slikum hópum. Við urðum
áþreifanlega vör við fordóma,
fólk hélt að þarna viðgengist ei-
lift svall.
Eins og stendur búum við
tvær saman meö barnið. Ég er
alin upp i stórfjölskyldu þar sem
alltaf var fullt af fólki og þess
vegna eru þetta mikil viðbrigði
fyrir mig. Þó að við skiptumst á
um aö passa og ég sé hreint ekki
bundin heima öll kvöld, þá er
félagsþörf minni ekki fullnægt
við þessar aðstæður. Þess vegna
vil ég búa i sambýli við fleira
fólk.”
Kjamafjölskyldan einangruð og
fámenn