Þjóðviljinn - 04.02.1979, Qupperneq 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 4. febrúar 1979
fSTJÓRNMÁL Á
SUNNUDEGI
Frelsi Friedmans 1 ísrael
Um rikisstjórnarþátttöku
Alþýðubandalagsins eru deildar
meiningar meðal sósialista nil
einsog jafnan áður. Ekki stendur
á meiningum um það að með
stjórnaraðildinni sé flokkurinn
einvörðungu að bjarga islenska
auðvaldinu út úr innlendri og al-
þjóðlegri kreppu um hrið með þvi
að hjálpa þvi við að skerða kjör
launafólks og hlekkja það við
stjórnvölinn í auðvaldsrikinu, án
þess að nokkur markviss við-
leitni eigi sér stað til þess að af-
nema auövaldskerfiö. Sú skoöun
styöst þó við öruggan meirihluta
i flokknum að ekki hafi verið hjá
þvi komist að taka þátt I stjórn.
óðaverðbólgan ógnaði efnahags-
legusjálfstæði þjóðarinnar, land-
iö er skuldsett erlendum lána-
stofnunum og atvinnuvegirnir
voru að stöðvast með atvinnu-
leysi þúsunda i kjölfarið. Ef
Alþýðubandalagiö hefði skorast
undan að leggja til atlögu við
þessa hættuboða með þátttöku i
rikisstjórn hefðu fjölmargir túlk-
að það sem svik við gefin loforð
flokksins um að standa i vörn
fyrir lifskjör launafólks. Margir
halda þvi einnig fram að miðaö
við kosningabaráttu Alþýðu-
bandalagsins væri nánast órök-
rétt að taka ekki þátt i björgunar-
stjórn i efnahagsmálum til
skamms tima.
Árangur í verðbólgu-
baráttunni
Að minnsta kosti i baráttunni
gegn verðbólgunni hefur „björg-
unarstarfið” borið nokkurn
árangur. Þegar rikisstjórnin tók
við var verðbólgustigið um 52%,
en hefur siðan lækkað niður i 35 til
38% vegna aðgerða rikisvaldsins,
eða amk 15 prósentustig á fimm
mánuðum. Þetta hefur tekist án
þessað árás væri gerð á kjörin og
er kaupmáttur raunar með þvi
hæsta sem þekkst hefur. Aðferð-
irnar sem beitt hefur veriö eru
fyrst og fremst millifærsia fjár-
muna frá þeim sem meira hafa til
þeirra sem minna hafa, og marg-
háttaðar aðhaldsaðgerðir fyrir
stuðning og atbeina rikisvaldsins.
Aðferðir þessar eru langt þvi frá
að falla i kramið hjá ofstækis-
.fyllstu talsmönnum hins frjálsa
markaðshagkerfis, en eftir er að
sjá hvernig til tekst að fella þær
og aðrar aðferðir sem hugmyndir
eru uppi um i ramma samræmdr-
ar efnahagsstjórnar. Forsendur
til þess eru að visu allt annað en
góöar, en með árvekni verkalýðs-
hreyfingar og pólitiskum itökum
launafólks ætti aö reynast kleift
að sveigja núverandi rikisstjórn
inn á efnahagsstefnu sem tekur
mið af verkefnum sem miklu
varða sjálfstæði og framtið þjóð-
arinnar og er um leið ekki mótuð
af fjandskap við verkalýðsstétt-
ina og tilraunum til þess að
skerða kjör hennar.
En li'tum á aðra kosti sem
landsmönnum hefur veriö boöið
uppá og sjáum hvernig þeir hafa
reynst eriendis.
Verðbólga og frelsi
Á undanförnum verðbólguárum
i islensku efnahagslifi hefur
hlaupið mikii verðbólga i frelsis-
hugtakið. Innan Sjálfstæðis-
flokksins hafa komiö fram mjög
eindregnar kröfur um að flokkur-
inn taki upp ákveðnari frjáls-
hyggjustefnu I efnahagsmálum
og i blaðakosti borgarapressunn-
ar má meöreglulegumiUibili lesa
i forystugreinum og skrifum sér-
stakra hagspekinga um þá alls-
herjarlausn sem frjálst hag-
kerfi, frjáls samkeppni, og óheft-
ur markaðsbúskapur myndi færa
Islensku þjóðinni á silfurfati.
Þessi hugsunarháttur er siður en
svo bundinn við Sjálfstæðismenn
hins „frjálsa framtaks”, heldur
gætir hans einnig i skrifum og
pólitiskum athöfnum ýmissa spá-
manna i Framsóknarflokknum og
ekki siður i Alþýðuflokknum.
Allajafna er þessi frjálshyggju-
bylgja undarlegt sambland af
kenningum John Stuarts Mills og
Adams Smiths og forskriftum
Alþjððabankans og Alþjóðagjald-
eyriss jóðsins fyrir vellukkaðri
efnahagsstefnu. Fræðilegar út-
listanir á efnahagsstefnu af þessu
tagi sækja menn til ekki ómerkari
Milton Friedman: Farið hefur
verið að hans ráðum i Chile og
israel.
manna en Nóbelsverðlaunahaf-
ans Miltons Friedmans. Viðreisn-
armódelið frá fyrstu árum sjö-
unda áratugarins er sú viömiöun
islensk sem ungir Alþýðuflokks-
menn og ungir Sjálfstæðismenn
hafa þegar þeir láta sig dreyma
um að losna undan klafa rikisaf-
skipta og hafta, og byggja sér
draumahöll þar sem hin frjálsu
markaðsöfl skapa eins og af
sjálfu sér en þó eftir ákveðnum
lögmálum hið eftirsótta efna-
hagslega jafnvægi sem si'fellt er
stagast á en svo erfitt er að ná i
kapítalisku hagkerfi. Það fer svo
eftir þvi hvað trú hinna nýju
frjálshyggjupostula er sterk og
fölskvalaus hvort þeir yfirleitt
viðurkenna aö almannavaldið
hafi nokkurt hlutverk við að rétta
af ókosti hins frjálsa markaösbú-
ikapar eður ei.
ísland og ísrael
t upphafi viöreisnaráranna
tóku Alþýöuflokkurinn og Sjálf-
stæöisflokkurinn höndum saman
um að hlita forskriftum Alþjóða-
bankans og Alþjóðagjaldeyris-
sjóös um efnahagslega uppbygg-
ingu I landinu. Þá voru viðskipta-
hættir færðir mjög I „frjáls-
ræðisátt”, innflutningshöft af-
numin, Islendingar gengu í Efta,
og voru á flugstigi að sameinast
Efnahagsbandalagi Evrópu. Ný
gengisfellingarhringekja hófst og
„renna átti fleiri stoðum undir
einhæft islenskt atvinnuflf” mef
byggingu „20 álvera” og aöstof
erlends fjármagns.
1 byr'jun greinarinnar var
minnst stuttlega á þær aðferöir
sem núverandi rikisstjórn hefur
beitt I baráttu sinni við verðbólg-
una. Það vill svo til að íslending-
ar geta nú borið saman þær að-
ferðir viðþaö san uppi yrði á ten-
ingnum ef boðberar efnahags-
legrar frjálshyggju og nýrrar
„viðreisnar”fengju að ráða ferð-
inni á Islandi.
Svo er mál með vexti að ísland
og ísrael heyra undir sömu sér-
fræðinga i Alþjóöagjaldeyris-
sjóðnum og koma þeir árlega til
beggja landanna ogleggja á ráðin
um efnahagsúrræðin. t báðum
rikjunum hefur ríkt óðaverðbólga
siðustu ár og verðbólgustigiö
sannast sagna verið furðulega
áþekkt. Hvort það er sérfræðing-
um Alþjóðabankans aö „þakka”
skal ósagt látið. A árinu 1977 var
40% verðbólga i tsrael, og höfðu
tsraelsmenn svo sem áður orðiö
að þola svipaö, enda styrjaldar-
ástand i landinu.
Hlutur Friedmans
Þegar ihaldsflokkur Menechen
Begins komst til valda og leysti af
hólmi áralanga stjórn Verka-
mannaflokksins i tsrael skyldi
sannað að hið frjálsa markaðs-
skipulag ættieinnig við þar, enda
þótt frjálsir viðskiptahættir hafi
sjaldnast átt upp á pallboröið i
efnahagslifi sem mótast af styrj-
aldarástandi.
Færustu efnahagssérfræðingar
höfðu verið á ferðinni i tsrael og
ekki þurfti annað fyrir Begin en
að draga upp forskriftir þeirra. I
blaðinu Maarivi Jerdsalem erfrá
þvi skýrt 7. júli að hagfræöingur-
inn heimsþekkti Milton Fried1
man, helsti formælandi ótak-
markaðs frjálsræðis i peninga-
málum, ráögjafi Pinochetklik-
unnar i Chile, hafi rætt við stjórn-
endur fjármálaráðuneytisins i
Jerúsalem. Að sögn blaðsins
snerust tillögur Friedmans um aö
minnka afskipti rikisins af efna-
hagsmálum, hætta eftirliti með
erlendum gjaldeyri, afnema
niðurgreiðslur á matvörum og
þjónustu, útflutningsbætur og
innflutningshömlur.
Rödd verslunar-
ráðsins
Aður en vikið er að viðbrögðum
við þessum hugmyndum sem
okkur Islendingum koma kunn-
ugiega fyrir sjónir er rétt að geta
greinar i Morgunblaðinu sem
birtist 9. desember 1977, eða fyrir
rúmu ári. Þar er á ferðinni Þor-
varður Eliasson, þáverandi
framkvæmdastjóri Verslunarráös
tslands og nýskipaður skólastjóri
Verslunarskólans, einn af skel-
eggustu baráttumönnum frjálsr-
ar verslunar og alls sem henni er
sagt fylgja. Greinina nefnir hann
„Efnahagsráöstafanir I ísrael”
og fagnar hann þar djörfum ráð-
stöfunum nýrrar stjórnar i tsrael
ogtelur þær geta orðið tslending-
um til eftirbreytni.
íslenskt ástand
í ísrael
Þorvarður lýsir aðdragandan-
um með svofelldum hætti:
„llalli hefur veriö á fjármálum
rikisins og vöruskiptaversluninni
viö útlönd um áratugaskeiö og
viðskiptakjör mjög óstöðug, engu
siöur en hjá okkur. Gengi isra-
elska pundsins hefur veriö fall-
andi, vextir innanlands óraun-
hæfir, þ.e. lægri en veröbólgan,
og vöxtur þjóöarframleiöslu hef-
ur stöövast, eöa veriö minni en
fólksfjölgunin. Auk þessa viröast
stjórnvöld álíta skattsvik og ólög-
iegan fjárflutning til útlanda
verulegt vandamál.
Ef við tslendingar könnumst
viö þessi sjúkdómseinkenni efna-
hagslifsins, þá ættum viö einnig
að þekkja þaö efnahagskerfi sem
býr þau til og viðheldur þeim. t
tsrael hafa rikt gjaldeyrishöft
samfara flóknu kerfi opinberrar
gengisskráningar og greiöslu út-
flutningsbóta og margvislegar
álögur á innflutning. Sérstakur
skattur var lagöur á feröalög til
útlanda, og svo langt gengiö I
hvers konar skattheimtu aö
viröisaukaskattur haföi veriö tek-
inn upp án þess aö fella niður
söluskatt sem fyrir var og verö-
lagseftirliti með veröstöövunar-
lögum og hámarksverösákvæö-
um og niðurgreiöslum hefur aö
sjálfsögðu veriö komið á.”
Ráðstafanir Begins
Nú þegar tsraelsmenn höfðu
búið við frið þótt ótryggur væri
um skeiðáttiað taka efnahagslif-
ið nýjum tökum. Samkvæmt túlk-
un Þorvarðar var tilgangurinn að
skapa jafnvægi á gjaldeyris-
markaðinum og þá jafnframt að
koma á jöfnuði I utanrlkisvið-
skiptum. Full og óheft þátttaka I
alþjóðlegri fjármálastarfsemi og
hagsbætur af alþjóðlegri hagþró-
un og verkaskiptingu áttu að færa
tsraelsmönnum hagsæld og minni
verðbólgu. Það eina sem
Þorvarður finnur ráöstöfunum
Begins til foráttu er að verðlags-
höftum skyldi ekki hafa veriö af-
létt með öllu strax, og israelski
seölabankinn skuíi ekki hafa
stefnt að jafnvægi I útlánum meö
„eðlilegum hætti” það er meö
vaxtastefnunni einni.
En ráðstafanir Begins voru
þessar:
Hætt var opinberri gengis-
Skráningu, en gengi skráð i
samræmi við framboð og
eftirspurn.
Útflutningsbætur, allt aö 30%,
voru afnumdar.
Innflutningsgjald, 15% vöru-
gjald, var afnumiö.
Almennir innflutnmgstollar
voru lækkaðir um 20%
Fyrirtækjum var leyft að opna
gjaldeyrisreikninga erlendis
ogað kaupa og selja gjaldeyri
og flytja hann inn og út úr
landi án eftirlits.
Almenningi var heimilaö aö
eiga ótakmarkaö magn er-
lends gjaldeyris I innlendum
viöskiptabönkum og rýmkaö-
ar heimildir til aö eiga fé er-
lendis og hafa meö sér gjald-
eyri úr landi.
Ctlendingar fengu frjálsar
hendur til gjaideyrisviðskipta
I israelskum bönkum.
Sérstakur ferðaskattur var af-
numinn, en virðisaukaskattur
lagður á fargjöld.
Seölabankinn setti strangt út-
lánaþak á viöskiptabankana.
Niöurgreiöslur á nauösynja-
vörum voru afnumdar og
veröiö hækkaö um 15%. Raf-
magn og vatn hækkaöi um
25%, póstur og simi hækkaöi
þjónustu sina.
Fyrir utan ýmsar ráöstafanir
til þess aö verja almenning og
ellilifeyrisþega fyrir verö-
hækkunum I kjölfar ráöstaf-
ana var kveöiö á um 10% niö-
urskurð rikisútgjalda til aö
mæta veröhækkunum. Þá var
lán i vændum frá Alþjóöa-
gjaldeyrissjóönum til aö verja
Israelska gjaldmiöilinn of
miklu gengisfalli.
Framhald á bls. 22.
Þorvarður Elíasson:
Efnahagsráð-
stafanir í israel
Ahrltan
VMikiplarMherra lsrarh
kvaðst gera sér Ijósl að þesaum
ráðslðfunum fylgdi veruleg
Ahiella. en hann hvað pað þrt Jafn
framl IJrtsl. að þessa áhiellu yrði
að taka oy þau vandamil. sem
efnahaftsráðslafanlrnar skðpuðu
yrðl að lcysa á annan háll. en mef
.............. tó fyrra hafl»
vf að hverfa i
kcrfi.
Kkkl m
i efnahaxskerfl þjrtðar
Israrlsmenn hafa á undanfðrn-
efnahaxsvandamál. sem sum hver
eru nokkuð Ifk þvl sem vlð þekkj
"............r i ‘ -
....Jli
auknlnc
asla árl. cn þá hafði hiln mlnnkað
nokkuð. þella er hins veiiar mjðy
svipuð vrrrtlaxsþrrtun oy var I
Israel á árunum 1074—5. en lneði
þau ár var verðbrtluan :I9—40%.
Halli hefur verið á fjármálum
rfkisins oK vðruskiplaver/lunlnni
viðskiplakjðr pijðK rtstfk
slður rn hjá okkur (ii
rlska pundsins hcfur vcrið
leyan fJárflulnlnK lil
verulew vandamál
Ef vlð tslendinxar ki
vlð þessl sjdkdrtmselnker
hajíslffsins. þá a-llum vl<
art þekkja það efnahaksk
býr þau lil oK vlðhcldur

tlafa
saman En e.l.v. fyljija ráðslafanlr
I þessum efnum flJólleKa á efllr
Aflur á mrtli er auxljrtsleica að
þvl slefnt að nýla siras III fulls þá
möyuleika. sein full ok rthefl þáll-
laka f alþJððleKri fjármálaslarf-
semi hefur upp á að bjrtða
AðKerrtirnar virðasl bera voll um
að stjrtrnvöld hygxisl lexKja meirl
áhenlu á að auka viðskiptl en
■ Iðnað. Til þess K*lu leKið lv*-r
áslieður. I fyrsla layl cr Iðnþróun
vel á vck kumin I larael. t-n upp
byKKinK fjármálakerflsins hins
veKar báKborin. I ððru laKl er
scnnilckt að Israelsmenn a-lll sér
art taka það s»ti srm Llbanon
hafðl fyrlr ImrKaraslyrJðldina. en
Llbanon hafðl haKnasl mJðK mik-
ið á alþjrtdli-Kum fjármálaumsvif.
um OK Beirúl var orrtln mirtsinð
Inmliim á þeim llma Enn frekari
ábendinK um að þella sé mrKin
markmtð. er heimsrtkn Kadals III
Israels oK sú áhrr/la. sem Israels-
friðt. Trauslur frlður er umfram
alll forsenda þess að ha-Kl sr að
byKKJa upp Irausl alþjrtdlrK fjár-
málaviðskfptt. Þart var rinmlll
veKa upp á móli áartluðum verrt-
ba-kkunum vrKna efnahaKsráð-
slafananna
• Rlkissjrtður skal nurla verrt-
ha-kkunum með samdnriti I þjrtn-
: framkvirmdum. Náuðsyn-

>f þessi
• Sérslðk vrrðhvkkun varð á
bensfnl.
0 Almenn sakaruppKjöf verður
vrilt þelm sem ált hafa erlendan
Kjaldcyrl erlendis.
• Elnnin hefur verið geflð 1 skyn •
að vcrulent lán fennisl frá Al-
þetla l
a flóknu kcrfi oplnberrar slyrk. I
m Kaf L
haldandl rfnahafslegum framfðr
um Israelsmenn hefðu áll vi<
mikll rfnahagaleK vandamál »(
Ekki rr að efa að rfkisstjðrr
Israels hefur þurfl verulegar
kjark til þess að höggva á þanr
hnút. sem efnahaKsmálin vort
komin I mcð þessum haeltl. Isr»
etsmenn eiga þó að ýmsu leyli
t-rfiðara um vlk. en aðrar þjóðii
að laka upp frjálsa búskapar-
I fyrsta laKl rlklr slyrjaldar
ásland I landmu. það er umselié
rtvlnum oK úljíjðld III hermála eru
IfffurleK. Ofrlður er versll rtvlnut
frjálsra viðsklptahálta oK hefur
ofl bundið akjrttan endi á lllveru
þrirra Ottlnn einn við yfirvof-
andi rtfrlð gelur Kerl það crfill að
halda uppi frjálsu viðsklplalifi. 1
öðru laKl hefur rlklssljórnjn vlð
verkalýðsfélaKin að fást. Verk»
lýðsforystan hefur lýst þvf yfir að
hún hyjutlst brjrtta rfkissljrtrnina
á bak aflur f þessu mili. Ekki er
þrt vlsl að það taklsf. I frjálsu
hagkerfl bllna prtllllsk verkfðll og
aðrar aðKrrðlr ofl harðasl á þeim.
sem III þelrra stofna.
Israelsstjrtrn hyggur einnig á
frekarl brrytingar á efnahags-
r r
I Israel hefur verðbólga vaxið
úr 36% í 101% á flmm mánuðum
r r
A Islandi hefur verðbólga
lækkað úr 52% í 35 til 38% á
fimm mánuðum.