Þjóðviljinn - 04.05.1979, Blaðsíða 9

Föstudagur 4. maí 1979 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
ALASKA
NORTHWESÍ
TERRITORIES
BRITISH • *,
DLUMBIA i
/ MANITOBA^
idmonton q a aj a D A
iVancouvér
UNITED STATES
Proposed Trans-Alaska Oil Route
Proposed Canadian Oil Pipeline
Existing Oil Pipeline

Þóröur Ingvi
Guðmundsson
skrifar um
kosningar
i Kanada:
Persónuleg
fremur en
málefnaleg
Olían í Alberta er meiriháttar kosningamál — eins og er
liggja leiöslurnar þaöan suöur tii Bandaríkjanna.
Forsætisráöherra Kanada,
Pierre Trudeau hefur boöað til
næstu almennu þingkosninga i
Kanada 22. mai n.k. Síöast var
kosiö til alrikisþingsins sumariö
1974, en kjörtimabiliö er 5 ár I
Kanada. Meö ákvöröun forsætis-
ráöherrans er lokiö 18 mánaöa
óvissutimabili um hvenær boöaö
yröi til kosninganna, en á þessu
timabili hefur forsætisráöherr-
ann nokkrum sinnum gefiö i skyn
ákvaröanir og einu sinni ákveöiö
kosningar, en jafnan dregiö
ákvöröun sina til baka, þar sem
þing var aldrei formlega rofiö.
Málabúnaður Trudeaus
Þaö var mánudaginn 26. mars
s.l., daginn sem friöarsamning-
arnir milli ísraelsmanna og
Egypta voru undirritaðir i
Washington, aö Trudeau gekk á
fund landstjórans og tilkynnti
honum aö hann óskaði eftir aö
þing yrði rofið og til kosninga
boöaö 22. main.k. Þessi ákvöröun
kom öllum á óvart, þar sem beöið
hafði verið eftir kallinu i tvo mán-
uði og Trudeau sagt að sér lægi
ekkertá, ogvar því almennt búist
við að hann myndi ekki rjúfa þing
fyrr en um miðjan april, með það
fyrir augum að ekki yrði kosið
fyrr en um miðjan júni, vegna
þess að siðustu skoðanakannanir
bentu til þess að heldur drægi
saman með Ihaldsflokknum og
Frjálslynda flokknum, en s.l. 9
mánuði hefur ihaldið haft 7-11%
meira fylgi en frjálslyndir, sam-
kvæmt slikum könnunum.
1 boðskap sinum til þjóðarinn-
ar, sem fýlgdi tilkynningunni um
kosningarnar, sagði Trudeau aö 5
eftirfarandi mál væru helstu
kosningamálin frá sinni hendi:
Eining rikisins, endurreisn
efnahagslifsins, sem hann kallaði
Nýja efnahagsstefnu fyrir 8. ára-
tuginn, verðbólgan, en hún er um
10% i Kanada, orkumál og
atvinnuleysið, sem er um 10%.
Eining ríkisins
Eining Kanada er þaö mál, sem
Trudeau hefur alltaf lagt mesta
áherslu á á hinum 11 ára ferli sin-
um sem forsætisráðherra.
Trudeau hefur þrisvar tekist að
gera þetta mál að aðal-kosninga-
málinu, 1969, 1972 og 1974, og
spurningin er hvort honum tekst
þaö nú i fjórða sinn. Máliö snýst
um hve mikið vald hin einstöku
fylki i Kanada eigi að hafa gagn-
vart alríkisstjórninni. Höfuð-
vandamáliö i augum Trudeaus,
er auðvitað stjórn Réne Lévesque
i Quebec, sem stefnir að fullveldi
Quebec-fylkis og aðskilnaði þess
frá enskumælandi hluta Kanada.
Þó ekki sé búist við þvi að Quebec
lýsi yfir sjálfstæði, þá er máliö
notað af hálfu Parti Quebecois
(Flokkur Lévesque) sem hótun
eða ógnun til að ná fram samn-
ingum við alrikisstjórnina um
aukið vald til handa fylkisstjórn-
inni. Seint á komandi sumri verð-
ur þjóðaratkvæðagreiðsla i
Quebec um hvort heimila eigi
fylkisstjórninni að stefna að
• skilnaöi frá Kanada.
1 þessari kosningarbaráttu mun
Trudeau benda á þetta mál, auk
þess sem hann mun benda á vald
Alberta i orkumálum (Alberta er
aöal-oliuútflytjandi Kanada),
sem dæmi um hvaöa vandamál
það skapi fyrir kanadisku þjóðina
sem heild þegar einstök fylki séu
of sjálfstæð, hugsi of mikið um
eigin hagsmuni, sem komi svo
niður á hagsmunum allrar þjóð-
arinnar. Trudeau nefndi það t.d.,
á öðrum degi kosningarbarátt-
unnar, að það væri nánast föður-
landssvik að lita ekki á einingar-
málið sem mikilvægasta málið i
þessari kosningabaráttu, þvi að
veik alrikisstjórngæti aldrei bætt
velferð þjóðarinnar og leyst að-
kallandi efnahagsvandamál.
íhald og kratar
Vandinn er hinsvegar sá, að
hinir flokkarnir, Ihaldsflokkur-
inn, Nýi lýöræðisflokkurinn og
Kreditistarnir (Social Credit
Party) eru alls ekki sammála for-
stætisráðherranum um að
einingarmáliö sé aöalkosninga-
málið. Joe Clark, leiðtogi Ihalds-
flokksins sagði t.d. i sjónvarps-
viðtali daginn eftir aö boðað hafði
verið til kosninganna: Trudeau
hefur tekist aö gera þetta mál
(einingarmáliö) að aðalkosninga-
málinu i þremur undanförnum
kosningum, til.að draga úr um-
ræðum um alvarlegri og meira
aðkallandi mál, en nú munum viö
koma Trudeau frá völdum. 1
sama streng hefur Ed Broadbent,
leiðtogi Nýja lýðræðisflokksins
(sósialdemókrata) tekiö, þó ný-
lýðræðissinnar lfti á sterka
alrikisstjórn sem mikilvægara
mál og nauðsynlegra en ihaldið.
Ihaldið og kratarnir munu
leggja aðaláherslu á efnahags-
málin, þó meö mismunandi
áherslum. Ihaldið boðar fyrst og
fremst valddreifingu og gagnrýn-
ir stjórnarferil Trudeaus sem
timabil of mikillar samþjöppunar
valds og útþennslu rikisbáknsins.
Oliusalan til Bandarikj-
anna
Inn i þessa mynd kemur deilan
um orkustefnuna. Rikisstjórn
frjálslyndra stofnaði á sáium
tima rikisrekiö oliufyrirtæki,
PetroCan, sem mótvægi við þeim
heljartökum, sem bandariskir
oliuhringar hafa á kanadiskum
oliubúskap. Ein afleiöing þess er
sú að Alberta selur alla
oliu sina til Bandarikj-
anna, i staö þess aö selja hana til
oliukrepptra iðnaðarhéraöa i
Ontario og Quebec, sem flyt ja inn
oliu frá öörum löndum. Trudeau
vill viðhalda PetroCan, stööva
oliuútflutninginn til Bandarikj-
anna, en fyrirskipar bandansku
fyrirtækjunum að leggja oliu-
leiðslur frá Alberta til Ontario og
Quebec. thaldið vill hins vegar
leggja niöur PetroCan, og við-
halda núverandi fyrirkomulagi á
oliusölunni. Þar meö gefur það
Trudeau færi á sér, sem sakar
það um aö ganga erinda banda-
risks auövalds. Þetta er þó það
lengsta, sem Trudeau þorir að
ganga i stórmáli hér i Kanada,
sem erlend auödrottnun (aöal-
lega bandarfsk) I kanadisku efna-
hagslifi er. Nýi lýöræðisflokkur-
inn er eini flokkurinn, sem hefur
kjark til að reifa þetta mál, þar
sem hann erekki sokkinnupp fyr-
ir haus i tengsl viö bandarísku
fyrirtækin, sem fjármagna að
talsverðu leyti kosningabaráttu
frjálslyndra og ihalds.
Nýdemókratar standa
vel að vigi
Nýi lýöræöisflokkurinn leggur
höfuöáherslu I þessari kosninga-
baráttu á atvinnuleysið, sihækk-
andi verðlag á nauðsynjavörum
og hinn mikla gróöa auðfyrir-
tækja. A siðasta árihækkaði gróöi
auðfyrirtækja um 78%, á meðan
Trudeau; hann er feiknarlega
kjaftfor og getur verið gaman-
samur.
Frá Montreal höfuðborg Quebec
— hvort spyrja menn frekar um
einingu rikisins eða tékkheftið og
magann?
laun hækkuðu aðeins um 6%. I
þessum málum ná kratarnir vel
eyrum almennings, og hefur
flokkur þeirra aldrei verið eins
vel búinn undir neina kosninga-
baráttu eins og nú, hvað mann-
afla og fjármagn snertir, en
flokkurinn hefurnú i fyrsta skipti
fullan og einarðan stuöning
Kanadiska Alþýðusambandsins
(Canadian Labour Congress).
1 siöustu kosningum var fylgi
flokkanna sem hér segir: Frjáls-
lyndir 42% og 133 þingmenn
kjörna. Ihaldsflokkurinn 35% og
98 þingmenn, Nýi lýðræðisflokk-
urinn 15% og 17 þingmenn.
Kreditistar 5% og 9 þingmenn.
Óháðir þingmenn voru 7. Þing-
sætum er nú fjölgað úr 264 i 287.
Hvaða minnihluta-
stjórn?
Almennt er talið að næsta rikis-
stjórn i Kanada veröi minnihluta-
stjórn, og þá helst minnihluta-
stjórn ihaldsins, þar sem siðustu
skoðanakannanir benda til að
thaldsflokkurinn og frjálslyndir
komi nokkurn veginn jafnir út úr
kosningunum, meö um 40%
atkvæða hvor. Hver minnihluta-
stjórnin veröur,fer hins vegar eft-
ir þvi hvorum flokkanna Nýi lýð-
ræðisflokkurinn kýs að veita hlut-
leysi sitt, en myndun næstu rikis-
stjórnar er raunverulega á valdi
hans. Það er hins vegar ljóst aö
það verður erfitt fyrir Nýja lýð-
ræðisflokkinn aö veita Trudeau
hlutleysi sitt ef frjálslyndir munu
biða mikið afhroð i kosningunum
og koma út sem minni flokkur en
ihald, og almennt er talið að það
muni gerast.
Vandræði Trudeaus
Takist Trudeau ekki að gera
einingarmálið að aöalkosninga-
málinu, er nokkurn veginn vistað
flokkur hans verður Uti i kuldan-
um næstu árin. Fylgi flokksins er
traust I Quebec. 1 vesturfylkjun-
um hefur hann hins vegar næst-
um verið þurrkaður út. (Auka-
kosningar, fylkjakosningar og
skoöanakannanir sýna þaö.)
Ljóst er hins vegar aö Trudeau
vinnur ekki þessar kosningar ein-
göngu á Quebec-fýlginu. Til þess
þarf hann a.m.k. aö vinna þétt-
býlissvæði i kringum Toronto,
en þar hefur flokkurinn farið
halloka á siðustu mánuðum i
aukakosningum og Urslitum
skoðanakannana. Til viðbótar
þessu bætist að kanadiskir
kjósendur munu hugsa meira um
magann á sér i þessum kosning-
um en einingu rikisins. Skoðana-
könnun, sem gerð var fyrir
nokkrum mánuðum, benti til að
Kanadamenn liti ástand efiia-
hagslifsins alvarlegri augum, en
einingarmáliö.
Nokkur önnur mál geta einnig
haft alvarlegar afleiðingar fyrir
frjálslynda i þessum kosningum.
I fyrsta lagi hefur flokkurinn
glatað mörgum af sinum fram-
bærilegustu frambjóðendum á
„veiku svæðunum” (eins og i
Toronto), þ.e. nokkrir einstakl-
ingar, sem höfðu lofaö Trudeau
að bjóða sig fram, hafa dregið sig
til baka vegna persónulegra og
málefnalegra árekstra við
forsætisráðherrann. Annað mál
er að ýmsir erfiðleikar steðja nú
að þvi, sem nefna mætti stolt
Kanada (i samanburði við
Bandarikin), en það er heil-
brigðiskerfiö. Kerfi þetta er snið-
iö að mörgu leyti eftir evrópskum
heilbrigðistryggingakerfum þ.e.
heilsugæslan er greidd af hinu
opinbera, eins og viö þekkjum.
Þetta kerfi gerir llf einstaklinga
mun öruggara hér i Kanada en i
Bandarikjunum, en þar geta
veikindi I fjölskyldunni leitt til
meiriháttar fjárhagslegs áfalls.
Vandamáliö, sem komiö er upp,
er aö læknar, sem starfað hafa
innan kerfisins, streyma nú út Ur
þvi og bera fyrir sig skriffinnsku
og tortryggni embættismanna
gagnvartskýrslum þeirra, þó svo
raunveruleg ástæða sé oft á tiðum
hreinlega peningalegs eðlis.
Þetta ástand verður auövitað
skrifað á reikning frjálslyndra,
en nýir lýðræðissinnar leggja
mikla áherslu á aö styrkja og
verja heilbrigðistryggingakerfiö,
sem þeir raunverulega kynntu
upphaflega i Kanada á siöasta
áratug og Frjálslyndi flokkurinn
ákvað að taka upp.
Lögregluhneyksli
Eitt mál enn kemur til meö að
veikja stöðu Trudeaus, en það eru
nýlegar játningar fyrrverandi
yfirmanns leynirannsóknadeildar
Kanadisku Riddaralögreglunnar.
(Kanadiska Riddaralögreglan er
alrikislögregla, nokkurs konar
kanadisk FBt.) A siðasta ári
varð þessi deíid uppvis aö stunda
ólöglega starfsemi. Deildin hafði
opnað sendibréf til og frá róttæk-
um stjórnmálasamtökum i
Kanada, hleraö simtöl, smyglað
njósnurum inn i raðir meðlima
samtakanna, brotist inn á skrif-
stofur, stolið spjaldskrám o.m.fl.
Einkum beindi hUn spjótum sin-
um aö Frelsishreyfingu Quebec
(FLQ), sem m.a. stóð fyrir
mannránum, sprengitilræðum,
og moröi á ráðherra i stjórn
Trudeaus haustið 1970. Deildin
varö einnig uppvis að hafa stolið
spjaldskrá Parti Qubecois, sem
er flokkur Lévesque forsætisráð-
herra Quebec. Eftir aö uppvist
varö um þessi misferli riddara-
lögreglunnar var skipuð sérstök
rannsóknamefiid til aö kanna
málið. Nefndin hefur eytt miklum
tima i þaö að fá Ur þvi skorið,
hvort Trudeau ogaðrir ráöherrar
hafi vitað um þessarathafnir lög-
reglunnar og þá hvort þeir hafi
beinlfnis fyrirskipað þær. Ollum
slikum ásökunum hefur veriö
neitaö hingaö til. 1 siðustu viku
játaöi svo yfirmaður þessarar
deildar aö Trudeau og nokkrir
ráðherrar hafi vitað allan tlmann
um að riddaralögreglan væri að
brjóta lögogi einu tilvikihafi þeir
fyrirskipað lögreglunni að safna
upplýsingum um starfsemi Parti
Quebecois, sem riddaralögreglan
túlkaði umsvifalaust sem heim-
ild til aöm.a. brjótast inn á skrif-
stofur flokksins og afrita spjald-
skrána.
Hvað segir Magga?
Þá er ónefnt eitt mál, til gam-
ans, sem kanadískir fjölmiölar
nefna að gæti haft áhrif á útkomu
fyrir forsætisráðherrann. Þessa
dagana eru æviminningar fyrr-
verandi eiginkonuhans, Margrét-
ar, að koma Ut. Sú mynd, sem
kjósendur fá af Trudeau eftir
lestur þessarar bókar, sem vafa-
laust á eftir að slá öll sölumet,
getur haft áhrif á fylgi Frjáls-
lynda flokksins, bæöi til hins
verra og hins betra; það fer eftir
þvi, hverjar veröa uppljóstranir
eiginkonunnar fyrrverandi.
Þessi kosningabarátta, sem nú
er hafin, er talin verða mjög
grimm, persónuleg og svivirði-
leg. Fréttaskýrendur eru sam-
mála um aö hún muhi snúast um
Framhald á blaðsiðu 14.