Þjóðviljinn - 06.05.1979, Blaðsíða 16

Þjóðviljinn - 06.05.1979, Blaðsíða 16
16 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 6. mai 1979. Eitt uppáhalds viðfangsefni umbótaafla og vinstrisinna á siðustu árum hefur verið tilrauna- starfsemi i skólamálum. Umbótabarátta innan opinbers skólakerfis hefur búið við þröngan ramma, og margir hafa leitast við að sprengja hann með sjálfstæðum skólatilraunum. Þar má m.a. nefna Summerhill i Bretlandi, Glocksee i Vestur-Þýskalandi og starfsemi Ivan Illich i Bandarikjunum. Danmörk hefur á margan hátt verið gósenland umbótaglaðra skólamanna; bæði hefur skólakerfi rikisins reynst opnara fyrir sliku en viðast annars staðar, og auk þess veita bæði riki, félög og einstaklingar viðtækan stuðning til hinna fjölbreytilegustu tilrauna. Undanfarna mánuði hefur umfangsmesta skólatilraunin mjög verið á milli tannanna i opinberri ..umræðu. Einkum hafa vinstrisinnar látið þar til sin taka, enda hefur það orðið þeim tilefni til almennrar um- ræðu um sósialiska baráttu gagnvart skólakerfi. Þetta bit- bein manna er samsteypa fjöl- margra skóla, sem kenndir eru við Tvind. Saga Tvindskólanna Eins og svo margt annað, eiga Tvindskólarnir rætur sínar i æskulýðsuppreisninni fyrir um áratug. Hópur ungs fólks hafði búið og ferðast saman um nokk- urra ára skeið og þróað með sér nýjar hugmyndir um æskilegt uppeldi og persónumótun. Með viðtækum stuðningi danskra vinstrisinna og riflegum rikis- styrkjum var starfsemin hafin meö „ferðaháskóla” (Den rejs- ende höjskole) og kennaraskóla (Det nödvendige seminarium) upp úr 1970. Brátt fylgdu s.n. eftirskólar i kjölfarið. Aður en lengra er haldið, er rétt að gera grein fyrir þvi, að i Danmörku er afar sterk hefð fyrir frjálsum skólum af ýmsu tagi, og flestir islendingar þekkja lýðháskóla af afspurn og margir Grundtvig. Um slika skóla er viðtæk löggjöf, sem veitir þeim margs konar rétt- indi til fyrirgreiðslu af hálfu hins opinbera. „Tvindjánarnir” notuðu þessi réttindi út i æsar, enda telur samsteypan nú um tug skóla. Nemendur Tvind eru að stór- um hluta krakkar sem lent hafa að meira eða minna leyti utan- garðs i skólakerfinu og flosnað upp við lok skyldunáms eða fyrr. Jafnframt eru aðrir eldri, sem orðið hafa fyrir barðinu á atvinnuleysinu eða fara i skóla af meira eða minna yfirlýstum pólitiskum hvötum. Nemendur eftirskólanna eru flestir á aldr- inum 14-18. Skólastarfið var ekki einungis mótað i andstöðu við opinbera skóla, heldur einnig ráðandi sjónarmið meðal vinstrisinna. Sérstaklega gagnrýndu Tvind- jánar sjónarmið einstaklings- hyggju og forgang bóknáms. Markmið skólanna átti að vera félagsþroskun, börnin áttu að læra að starfa og lifa i hópum, við rika hópkennd, og verklega hliðin að hafa forgang fram yfir hina bóklegu. Sem dæmi um aðferðirnar má nefna, hvernig ferðaháskólinn starfar að þvi markmiði sinu að kynna nemendunum samfélags- ástand i öðrum löndum, einkum þriðja heiminum. Fyrri hluta námsársins kynna nemendur séraf bókum það land/lönd sem þeir ætla að heimsækja og safna um leið peningum til annars hlutans. Hann felst i ferðum til viðkomandi staða, á eigin rút- um eða skipi. Loks setjast nem- endur og kennarar niður og draga lærdóma af ferðinni. Tákn skólasamsteypunnar er vindmyllan i Tvind, stærsta vindmylla Evrópu. Með smiði hennar átti m.a. að leggja lóö á vogarskálar annarra orkuteg- unda en kjarnorku, en jafn- framt að sýna samtakamáttinn. Fæstir nemendur Tvind hafa unnið að marki áður, og einung- is hluti kennaranna kann veru- lega til verka. En myllan var reist, og sér nú Tvind fyrir raf- magni, og jafnframt er sögð eft- irfarandi dæmisaga um vinn- una: Heilan mánuð hafði hópur nemenda og kennara baslað við að flytja annan væng myllunnar úr skúr einum og koma honum upp. Verkinu var lokið, en þá Tilraunaskólar leysa agavandamál Það er ekki vel séð i tilraunaskólanum Tvind að einstaklingar skeri sig úr hópnum. — (Mynd: Per Marquard Olzen — Information). ...en í hverra þágu? kom fram gagnrýni á vinnuað- ferðir. Félagsandinn var sagður hafa verið af skornum skammti, einstakir menn hefðu gefið fyr- irskipanir um alla þætti verks- ins o.s.frv. Vængurinn var þvi tekinn niður og fluttur i skúrinn og siðan settur upp aftur i vinnuferli bræðralags og sam- vinnu. Tvindjánar lita svo á, að þeir séu að móta sterka og skapandi einstaklinga, sem sé samvinna eðlilegri en einstaklingsbrölt. Þar sem efniviðurinn er yfirleitt það fólk, sem beðið hefur ósigur i samfélaginu, telja þeir sig þurfa strangan ramma um starfið. Með öllu er bannað að reykja hass það timabil, sem skólavistin stendur, sterkra eit- urlyfja mega nemendur ekki hafa neytt siðasta hálfa árið áður en þeir koma á skólann, og áfengisneysla er bönnuð á skólasvæðinu, en á ábyrgð nem- enda og foreldrá i leyfum. Þá eru lagðar hömlur á samdrátt kynjanna, og m.a. bannað að sofa annars staðar en i eigin rúmi. Almennt er spornað gegn öllu atferli sem er i andstöðu við markmið skólans, vinnusemi og hópkennd. Gagnrýni kemur fram Þvi fer fjarri að danskir rót- tæklingar hafi verið á eitt sáttir um ágæti Tvind. Til skamms tima varð þó tæpast nein opin- ber umræða um skólahreyfing- una. Annars vegar var það stefna Tvindjána að taka ekki þátt i slikri umræðu, þar að þeir vildu njóta starfsfriðar. Hins vegar veigruöu aðrir sér við að hafa i frammi gagnrýni, þar sem hún myndi e.t.v. verða hægriöflunum búsilag i stöðugri hannesargissurarlegri áróðurs- herferð þeirra gegn „kommún- iskri innrætingu” i skólum. Fyrir tæpu ári rofnaði þögnin um Tvind. Nokkrir fyrrverandi kennarar birtu gagnrýni i Infor- mation, og i kjölfarið komu fjöl- margir hópar og einstaklingar sem höfðu sjálfir verið eða átt börn á Tvindskólum. Flestir fluttu harða gagnrýni, en ein- staka maður vörn. Forráða- menn Tvind þögðu sem fyrr. Hörðustu gagnrýnendurnir liktu fyrirkomulaginu á Tvind við ógnarstjórn. 1 orði kveðnu væri ákvarðanir sameiginlegar, en i raun fengju kennararnir vilja sinum framgengt, með út- smognu valdaspili. „Mani- pulation” var lykilorð þessa þáttar i gagnrýninni. I nafni samstöðu og samtaka- máttar væru meirihlutasjónar- mið kveðin niður. Mörg dæmi voru nefnd um það, hvernig „uppreisnarseggir” hafi verið brotnir niður sálrænt, með hörð- um árásum á fundum og félags- legrieinangrun og baktali i dag- legu lifi. Þá voru hinar hörðu reglur gegn hassreykingum og drykkju gagnrýndar, og talað um of- stæki i þvi sambandi. Einkum beindist gagnrýnin að þvi, að nemendur væru látnir njósna hver um annan, ef minnsti grunur lék á um að menn virtu vfmugjafabannið að vettugi. Ég minnist frásagnar ungrar stúlku, sem sagðist hafa hangið oft klukkutimum saman i kjöll- urum og skúmaskotum til að af- hjúpa uppreisnarsegg, sem grunaður var um að fá sér bjór af og til. Siðavendnin i kynferðismál- um var ekki siður skotmark gagnrýnenda. Manni datt ósjálfrátt i hug, hvernig gleði- konur voru grýttar áður fyrr, þegar sagt var frá storfundum á skólunum, sem beindust að þvi að afhjúpa öll smáatriði um parsambönd á skólunum. Flestir telja Tvind hafa unnið margt lofsvert i þvi að koma unglingum á fastan kjöl i lifinu, sem áður beið ekkert nema reiðileysið eftir misheppnaða skólagöngu. Um leið gagnrýna menn þann „persónuþroska” sem veittur er. Valdsmannsleg uppbygging skólans, boð hans og bönn og lymskulegt alræði kennarahópsins ala einungis upp þæg vinnudýr fyrir auð- valdssamfélagið, segja gagn- rýnendur. Og um leið eru öll framsækin markmið fyrir bi. Pólitiskt markmið „afhjúpað” Almennt hefur verið litið á Tvindhreyfinguna sem hluta af vinstriarminum. Sá stimpill hefur ekki verið forráðamönn- um hennar að skapi. t opinber- um skjölum skólanna stendur ekkert um pólitisk markmið þeirra, og Tvindjánar hafa sóst eftir samstarfi við ýmsa skoö- anahópa. Þeir hafa átt samstarf við danska Verkamannasam- bandið, sem vitaskuld er alger- lega á valdi krata. I málefnum byggðalagsins, sem Tvind til- heyrir, hafa þeir stutt Vinstri- flokksmenn. Þeir gengu m.a.s. svo langt að bjóða Glistrup i heimsókn til að afla stuðnings hans fyrir afgreiðslu fjáriaga, en afturhaldsseggurinn sá við þeim og sagði. „Ég veit það nefnilega að þið eruð rauð.” 29. mars sl. birti Information skjal, sem varpaði nýju ljósi á umræðuna um Tvind. Leiðtogi hreyfingarinnar, Amdi Peter- sen,skrifaði þetta skjal fyrir 5 árum og orðaði markmið skól- anna á eftirfarandi hátt: „Starf skólans, skólanna, hef- ur sem sé það markmið að mennta fólk.sem getur unnið að hinu stóra verkefni kynslóðar vorrar: að undirbúa og fram- kvæmda samfélagsumbyltingu, sem markar upphaf samfélags, þar sem verkalýðsstéttin og bandamenn hennar segja fyrir um framleiðslu og menningu.” Merking þessara orða fer ekki á milli mála, og eftir birtingu þeirra harðnaði gagnrýnin á Tvind. Poul SchlOter, formaður Ihaldsflokksins, krafðist þess að veldi Tvind yrði brotið á bak aftur. Flestir frjálslyndir danir tóku hins vegar þá afstöðu, að rlkisvaldið gæti ekki fett fingur út I markmið Tvindskólanna, fremur en alls kyns Heimatrú- boðs- og KFUM-skóla, sem einnig eru reknir með rlkis- styrk. Vinstri menn settu hins vegar margir fram gagnrýni á tvö- feldni Tvindjána: Annars vegar hefðu þeir byltingarsinnuð markmið, en hins vegar legðu þeir rika áherslu á að leyna þeim I starfinu. Tvindjánar gátu lifað við þessa tvöfeldni, þar sem þeir álitu framferði sitt vera taktik. Með þvi að sýna einungis ákveðnar hliðar á markmiðum sinum ætluðu þeir að tryggja viðtækan stuðning. Þeir ætluðu að ala upp bylting- arsinna á kostnað rikisins og beita þannig ævafornu her- bragði Odysseifs, Trójuhestin- um. Gagnrýninbeindisteinkum að áhrifum þessarar tvöfeldni á skólastarfið. Markmið þess -vita kennararnir einir, og samt á ákvarðanaferlið að vera lýð- ræðislegt. Þar með er að nokkru leyti fundin skýringin á þvi, hvers vegna kennararnir beita lymskulegri manipúlasjón til að fá samþykki þorra nemenda við ákveðnum tillögum. Af þögninni um hin pólitisku markmið leiðir, að uppeldis- markmið skólans eru aldrei rædd til hlitar. Hinstu rök skóla- starfsins eru aldrei dregin fram I dagsljósið, svo að starfið sýnist oft á tiðum marklaust. Lokaorð Mér virðist það augljóst, að Tvindskólarnir sæki fyrirmynd sina á margan hátt tii kinversku menningarbyltingarinnar. — Grundvöllurinn er sams konar siðferðileg krafa um vinnusemi, og óvinurinn er hinn sami, borg- aralegt frjálslyndi, og ber að setja boð og bönn gegn þeim vá- gesti og flestri þeirri lifsnautn, sem dregið gæti úr vinnusem- inni. Fæstir vinstrisinnar geta nú fallist á siik markmið, en þau hefur ekki mátt ræða, og þar með hefur skort þá umræðu, sem hefði getað breytt Tvind i frjóa tilraunastarfsemi. Al- mennt ber þessi hreyfing keim af einhvers konar skæruliða- starfsemi, að visu með friðsam- legum vopnum, en hún reynist tæpast árangursrikari en að- ferðir þeirra Baaders og Mein- hofs. Tilraunastarfsemin á Tvind gefur tilefni til umræðna um möguleika sósialiskrar skóla- starfsemi. Það virðist hafa farið fyrir Tvindjánum eins og mörg- um sem lagt hafa kapp á um- bætur innan kerfisins: mark- miðunum verður ekki náð, en þess i stað fær hið borgaraíega uppeldiskerfi gott búsilag. 1 þessu tilviki taka róttækling- arnir að sér að gera frávikshópa að nýtu og duglegu vinnuafli fyrir arðránsöflin. Gestur Guðmundsson Gestur Guðmundsson skrifar frá Kaupmannahöfn

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.