Þjóðviljinn - 26.05.1979, Síða 7

Laugardagur 26. mal 1979 ÞJóÐVILJINN — SIÐA 7
Sífelld viðleitni til að halda grunnlaunum niðri
veldur þrýstingi sem fær útrás i aukagreiðslum
hverskonar. Óréttlætið vex og ógjörningur
verður að átta sig á raunverulegum launakjörum
Hólmgeir
Björnsson:
Hin íslenska
menningarbylting
greinar i Þjóðviljanum um mis-
ræmi i launamálum, kjarajöín-
un o.fl.
í útvarpsumræðum frá Al-
þingi s.l. fimmtudag fjallaði
Ragnar Arnalds ráðherra i upp-
hafi ræðu sinnar i löngu máli um
nauðsyn visitöluþaks. Ég hygg
að hann hafi varið til þess þriðj-
ungi hins dýrmæta ræðutima. 1
dag er fyrirsögnin yfir þvera
forslðu Þjóðviljans „Krafa Al-
þýðubandalagsins á hendur
samstarfsflokkunum: ÞAK
FYRIR 1. JÚNI”. Þakið er aug-
ljóslega mál málanna og eitt sér
til þess fallið að ráða úrslitum
um farsæla lausn efnahags-
mála.
Upphaf
visitöluþaksins
Til að varpa ljósi á málið skal
saga visitöluþaksins rakin i
megindræattum. Vonast ég til
að fara rétt með allt, sem máli
skiptir, þótt treyst sé á minnið.
Þakið var fundið upp i efna-
hagskreppunni 1967 og hefur
Björn Jónsson þáverandi vara-
forseti ASl verið talinn yfir-
smiður þess. Þá urðu allir að
draga saman seglin og nauðsyn-
legt var að hlifa þeim, sem
minnst gátu misst. Ég held, að á
þessu hafi verið nokkuð al-
mennur skilningur, enda var
visitöluþakið miklu skárri
kostur en atvinnuleysið sem
sumir urðu að þola. Litið var á
þetta sem neyðarráðstöfun til
skamms tima og gengið að þvi
sem visu að þakinu yröi lyft,
þegar rofaði til. Sömuleiðis
hygg ég að þakið hafi haldiö bet-
ur þá en siðar, vegna þess að
minna hafi veriö um yfirborg-
anir og aukagreiðslur. Færri
hafi sloppið undan þakinu vegna
dulbúnings launanna.
Ég kom heim frá námi og hóf
störf i ársbyrjun 1969. Mánaðar-
launin voru 20.000 kr., en hefðu
verið 25.000, ef launakjör allra
launþega hefðu skerst hlutfalls-
lega jafnt. Af þessum launum
gat ég staðið undir brýnasta
framfærslukostnaði, greitt
húsaleigu, keypt mat, og ég gat
keypt i skarðið ef diskur
brotnaðben litið meir. Þetta var
kaupmáttur launa háskóla-
menntaðs sérfræðings i ríkis-
þjónustu, „hálaunamanns”,
árið 1969. Reyndar átti ég bil, en
hann var ódýr i rekstri og ég
fékk hluta reksturskostnaðar
greiddan vegna notkunar I þágu
atvinnu minnar. Afgangur varð
hins vegar enginn til kaupa á
fötum, heimilistækjum og hús-
gögnum, hvað þá að húsnæðis-
kaup kæmu til greina. Ekki var
þvi um annað að ræða en að
veröa sér úti um aukavinnu,
sem tókst, eða flytja úr landi
ella.
Launasprenging
Þjóðin rétti úr kútnum 1970-
71. Þegar að þvi kom, að áhrif-
um visitöluþaksins yrði eytt,
var hins vegar viðkvæðið, að
þarna hefðu hálaunamennirnir
fengið meiri hækkun en aðrir.
Að sjálfsögðu var allur sá
áróður fluttur gegn betri vitund.
Afleiöingin varð s.k. launa-
sprenging. Svo vel vildi þó til, að
á sama tima bötnuðu viðskipta-
kjör og efnahagskerfið þoldi
launahækkanirnar tiltölulega
vel um sinaen mér er til efs, að
áhrif þaksins frá 67-68 hafi
nokkurn timann verið afmáð til
fulls.
Ný launasprenging varö 1974
og enn var vitnað til þess, að
„hálaunamenn” hefðu fengið
sérstakar hækkanir. Rikis-
starfsmenn drógust enn á ný
aftur úr I launakapphlaupinu,
að þessu sinni ásamt hinum
raunverulegu láglaúnahópum I
þjóöfélaginu.
Láglaunabætur
Næsta uppfinningin var lág-
launabætur. Þá varð ég vitni að
þvi að maður með 75-80.000 kr. i
mánaöarlaun og litla sem enga
von um aukatekjur, fékk engar
dýrtiðarbætur, þótt hann hefði
fyrir fjölskyldu að sjá. A sama
tima gátu barnlaus hjón með
70.000 kr. I laun hvort fengið
samtals 10.000 kr. i láglauna-
bætur. Óréttlætið var yfirþyrm-
andi. Þess voru dæmi að skyldu-
sparnaður á hátekjur væri
lagður á tekjur , manna, sem
höfðu notið láglaunabóta!
Skerðing kaupmáttar launa
rikisstarfsmanna innan BHM
umfram launþega I ASt nam um
25-30%. 1 launasprengingunni
1977 var þessi skerðing ekki
leiðrétt meir en til hálfs, en að
sjálfsögðu var úthrópað að nú
hefðu hálaunamennirnir rétt
einu sinni fengið meiri kaup-
hækkanir en aðrir. Og visitölu-
þak var enn sett á 1978. Meö
þeirri verðbólgu sem geisaði og
geisar enn, voru áhrifin til
kjaraskerðingar mjög fljótvirk.
Meginþorri launþega I land-
inu sameinast undir kjörorðinu
„Samningana i gildi”. Þessi
samstaða var ekki pólitisk að-
gerð gegn rikisstjórninni. Hún
helgaöist af þvi,að erfitt var aö
koma auga á, að kjaraskerðing-
in væri liður i markvissri bar-
áttu gegn veröbólgunni.
Samningana í gildi
hér um bil
Ný stjórn tók við völdum fyrir
niu mánuðum. Enginn vafi leik-
ur á, að hún naut þeirrar vel-
vildar, að hún gat gripið til
harðra ráðstafana, ef sanngirni
réði og von var um stefnufestu.
Ragnar Arnalds haföi hins veg-
ar verið svo ólánssamur i
kosningabaráttunni að lofa visi-
töluþaki I sjónvarpsþætti. Viö
það varð að standa, enda var vel
kynt undir, bæði af stjórnarand-
stöðublööunum og þeim þrýsti-
hópafulltrúum, sem nota Al-
þýðubandalagið sem sitt bar-
áttu- og valdatæki. Stefnan var
rofin.
Athugun leiddi i ljós aö hið
nýja visitöluþak minnkaði
heildarupphæð vlsitölubóta til
allra launþega um einn
hundraðshluta. Þegar visitölu-
bætur án þaks hefðu numið
10,0%, jukust kaupgreiðslur um
9,9%. Fyrir framvindu efna-
hagsmála voru áhrif visitölu-
þaksins einskis virði. Fyrir þá
tiltölulega fáu einstaklinga sem
undir þvi lentu margir hverjir
miðlungstekjumenn eða ekki
það skipti það hins vegar miklu
máli. Tilgangsleysið var aug-
ljóst og þolendurnir orðnir lang-
þreyttir á svona aðgeröum, sem
hafa varað linnulitið I rúman
áratug. Þaklyfting hlaut að
koma og skapa óróa á vinnu-
markaðinum. Endurtekning
þess nú yrði timasprengja sem
leiddi til nýrrar launa-
sprengingar.
Hversvegna þak?
Sýnt hefur verið fram á fánýti
þaksins sem efnahagsaðgerðar,
og þó fremur skaðsemi þess. En
hvers vegna er það þá sett?
Fyrst kemur I hug, að nú sé
stjórnmálaleiðtoginn Ragnar
Arnalds og hans menn að sýna
stefnufestu sina með þvi að
standa við fyrirheitin úr
kosningasjónvarpinu 15. júni I
fyrra. Einnig kemur i hugann að
hér sé stjórnmálamönnunum
rétt lýst að setja á oddinn smá-
mál sem hafa nokkurt slagorða-
gildi i eyrum sumra kjósenda,
en skjóta sér um leið undan þvi
að takast á við hin raunverulegu
viðfangsefni. I þessum vinnu-
brögðum sé einmitt skýr-
ingarinnar að leita á þvi hve
stjórn landsins hefur mistekist
hrapallega um alllangt skeið.
Jafnframt er grafið undan
viröingunni fyrir lýðræðinu.
En það má lika leita annarra
skýringa. Hefur það einhvern
sérstakan tilgang að etja laun-
þegahópum saman? Hvers-
vegna er alltaf niöst á sömu
hópunum? Ekki veit ég svarið
en ósjálfrátt veröur huganum
reikað til menningarbyltingar-
innar I Kina, þar sem mennta-
menn voru ofsóttir aö undirlagi
fjórmenningaklikunnar. Kin-
verjarnir gengu vist ansi hreint
til verks. Hér er beitt sein-
drepandi aðgerðum. Stefnt er að
landflótta.
Það gæti verið freistandi að
reyna að nafngreina hina Is-
lensku fjórmenningakliku en ég
eftirlæt þá ánægju EIKurum og
öðrum Kinavinum. Tilgáta mln
er þó sú að Ragnar Arnalds sé
aðeins málpipa kllkunnar.
Úrræði
Ég hef tvivegis áður stungið
niður penna og fengiö birtar
I fyrra sinnið fyrir tveimur
árum og aftur 26. april s.l..
Meginniðurstaðan var að launa-
mismunur stafi ekki nema að
takmörkuðu leyti af mismun
launataxta. Nægir að minna á
ráöherrana sem eru á tvöföld-
um launum, en hliðstæöur eru
ótal margar. Oðrum aðferðum
en grunnlaunajöfnun verður að
beita til kjarajöfnunar.
Sifelld viðleitni til að halda
grunnlaunum niðri veldur
þrýstingi sem fær útrás i auka-
greiöslum hverskonar. Órétt-
lætiö vex og ógjörningur verður
að átta sig á raunverulegum
launakjörum. Sérákvæðum,
sem aðeins sumir njóta, fjölgar.
Lifskjör eru vissulega misjöfn
en gera verður greinarmun á
kaupmætti launa og fram-
færslukostnaði þegar launamál
eru rædd.
Að endingu skulu talin nokkur
úrræði til launa- og kjarajöfnun-
ar:
1. Hverjum manni veröi
óheimilt að selja meira en 50
stunda vinnu á viku sbr. dag-
skrárgrein Margrétar Guöna-
dóttur I mars s.l.
2. Álagsgreiðslur hverskonar,
t.d. vegna eftirvinnu, vakta
o.fl. verði ekki föst hlutfalls-
tala. Hér er fært að setja þak
(sjá grein mina frá 1977,)
annaðhvort hallandi eða flatt.
Dæmi sliks er að finna i
kjarasamningum.
3. Grunnlaun má stórhækka,
komist liðir 1 og 2 til fram-
kvæmda. Þar með yrðu nú-
verandi láglaun úr sögunni og
launakerfiö mætti einfalda.
4. Með tekjuskatti má taka I al-
menningsþágu kúfinn af tekj-
um þeirra sem eru á marg-
földum launum. Hægt veröur
að fara i sakirnar, þvi að
tekjuskattur leggst eiiúcum á
launatekjur. Hins vegar hefur
verðbólgan rýrt raungildi
skatta og þar með skatta-
byrðina um nær þriðjung.
5. Nota má skattatekjur til
kjarajöfnunar, t.d. greiðslu
barnabóta, i mun rlkari mæli
og með meiri árangri en nú er
gert. Slik millifærsla er mun
áhrifameiri til kjarajöfnunar
t.d. á samdráttartimum en
breytingr á launahlutföllum.
6. Breyta þarf um stefnu I hús-
næðismálum. Verðbólgan
hefur fært húseigendum mikil
verðmæti fyrir litið endur-
gjald. Eru lifskjör að þvi leyti
gifurlega misjöfn.
Og nú er veriö að setja lög um
styttingu yfirvinnu. Hvilikt
grin. 19. mai 1979
Hólmgeir Björnsson
400 nýir
vélstjórar
Brautskráninga nem-
enda Vélskóla Islands i
Reykjavik fór fram
laugardaginn 19. mai sl.
Um 450 nemendur
stunduðu nám við skól-
ann á liðnum vetri, þar
af 400 i Reykjavik en
vélskóladeildir eru einn-
ig á Akureyri, i Vest-
mannaeyjum, á ísafirði,
i Keflavik og á Akranesi.
Tæplega 200 nýir
nemendur hófu námið
siðastliðið haust og var
rétt á mörkum að hægt
væri að sinna öllum um-
sóknum vegna mikillar
aðsóknar.
Um 400 vélstjórar eru út-
skrifaðir á þessu vori með vél -
stjóraréttindi af ýmsum stigum,
en undir lokapróf gengu 87 nem-
endur og stóðust 70 prófið.
Bestum árangri i sérgreinum
skólans náðu eftirtaldir nemend-
ur: Eyvindur Jónsson i 1. stigi,
Eggert Atli Benónýsson i 2. stigi,
Hörður Kristjánsson i 3. stigi og
Ómar Grétar Ingvarsson i 4. stigi.
Fyrir bestan árangur I vélfræði-
greinum 3. stigs hlaut Höröur
Kristjánsson silfurbikar (farand-
4. stigs vélstjórar, sem útskrifuðust vorið 1979,
bikar) sem gefinn var af véla-
sölufyrirtækinu Fjalari hf. Bikar-
inn verður afhentur á Sjómanna-
daginn ásamt heiðurspeningi Sjó-
mannadagsráðs.
Fyrir bestan árangur I Islensku
hlutu þessi nemendur verðlaun úr
minningarsjóöi Steingrims Páls-
sonar cand. mag.: Ingólfur
Haröarson I 1. stigi og Þorvaldur
Pálsson Hjarðar I 3. stigi. Fyrir
bestan árangur i dönsku hlutu
þessir verðlaunabækur sem gefn-
ar voru af sendiráði Dana: Páll
Valdimar Ólafsson I 1. stigi og
Eggert Atli Benónýsson i 2. stigi.
Fyrir bestan árangur i ensku
hlutu þessir verölaun bækur frá
Bókaverslun Sigfúsar Eymunds-
sonar: Þorkell Gunnarsson i 1.
stigi, Friðrik Björnæs Þór I 2.
stigi, Þorvaldur Pálsson Hjarðar
i 3. stigi og Guðmundur Marteinn
Karlsson I 4. stigi.