Þjóðviljinn - 16.06.1979, Blaðsíða 7

Laugardagur 16. júní 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Það er hrapaUegur misskilningur þegar talsmenn
kvennahreyfinga sem telja sig róttæka, einskorða sig
i málflutningi við svið einkamála á kostnað annarrar
umræðu og mikilvægari, sem verður að beinast út á við
Hvert stefnir
kvennahreyfingin?
Mér hefur lengi verið það
ofarlega Ihugahvertframsækin
islenzk kvennahreyfing stefni,
og hvar hún sé eiginlega á vegi
stödd. Geri ég mér þá ekki sér-
staka rellu útaf þvi hverju nafni
sú hreyfing nefnist, hvort hún
kennir sig viö rauða sokka eða
eitthvað annað, ellegar er ein-
faldlegasúhreyfing,sem bærist
1 hugskoti hverrar þeirrar konu,
sem gerir sér þess grein, að
konur eru i raun annars flokks
þjóðfélagsþegnar. Þær sitja
ekki við samaborð ogkarlar, og
hlutskiptiþeirraerá allan máta
annað. Þegar staöreyndir dag-
lega llfsins blasa við, fara
margar að velta fyrir sér
tengslum milli orsaka og
afleiöinga. Oft renni ég hug-
anum til áranna um og eftir
1970, þegar Rauðsokkahreyf-
ingin hóf göngu sina, galvösk og
gagnrýnin á fjölmörg svið
mannlegra samskipta og tók
fyrir mikilvæga þætti, sem
heyra til þjóðfélagslegri gagn-
rýni. Það var ærin nauösyn, ogi
þiann tíð beindi hreyfingin
spjótum sínum út á við, leitaðist
við að greina aðstæðurnar og
færði sönnur á réttmæti jafn-
réttisbaráttunnar. Þeirri hreyf-
ingu lánaðist að stuðla að nokk-
urri hugarfarsbreytingu og
knýja á um endurmat. Það tókst
a.m.k. að vekja upp spurningar
mismunandi óþægilegar gagn-
vart augljósu misrétti, sem
mörgum haföi sézt yfir vegna
vana og langrar hefðar. Þetta
var einn áfanginn i þeirri
kvennasókn, sem var ein þeirra
félagslegu hreyfinga, sem
gengu yfir lönd vesturálfu á
sjöunda áratugnum og fram á
þann áttunda, og sjást þess
mörg merki, að heimurinn
hefur ekki verið öldungis samur
eftir.
Jafnréttisbarátta kvenna hér
á landi átti sér einn sameigin-
legan merkisdag og á ég þar við
kvennaverkfallið 24. okt. 1975 á
degi Sameinuðu þjóðanna. Þar
tóku konur um allt land höndum
saman, sýndu fram á mikilvægi
vinnuafls sins og beinllnis
stöðvuðu hjól atvinnulifsins um
allt land meðþvi að leggja niður
vinnu einn dag. Rétt er að
minna á það, að hugmyndin um
kvennaverkfall kom fyrst fram
og var samþykkt á láglaunaráð-
stefnu, sem haldin var I árs-
byrjun 1975 að frumkvæði Rauð-
sokkahreyfingarinnar I sam-
vinnu viö nokkur stéttarfélög.
Þessi dagur var sögulegur
merkisviðburður, sem vakti
mikla athygli vlða um heim, og
framkvæmdin tókst meö
ágætum, enda var lengi aö
unniö. Ekki var þó örgrannt um,
að margir gerðu sér full-miklar
vonir um árangur þessara
aðgerða, aö með þeim yröu
þáttaskil og brotið I blað. Ég
hygg þó, að þær konur, sem
stóðu aö undirbúningi og fram-
kvæmd kvennaverkfallsins um
land allt, hafi glögglega fundið,
að þær áttu þarna hlut að meiri
háttar viðburði, sem jók
merkum þætti við baráttusögu
islenzkrar kvennahreyfingar.
Siðan blasti það við, sem
margir þóttust reyndar vita
fyrir, að auðvitað frelsaðist
heimurinn ekki á þessum eina
degi eða með aðgeröum honum
tengdum, þótt vel tækjust. Staða
kvenna hélt áfram að vera hin
sama og þaöan af verri, en ég
held samt, aðkonurnar séu ekki
þær sömu. Þarna urðu þrátt
fyrir allt nokkur þáttaskil, og ég
tel, að öll framvinda mála síöan
séallrar athygli verð, oger tfmi
til kominn, að farið sé að ræða
hana nánar og markvissar en
verið hefúr þann tima, sem
siðan er liðinn.
Snarpari vidbrögd
Þaö hefur nefnilega orðiö viss
afturkippur, og ég hygg, aö
margarkonur kunni söguaf við-
brögöum, sem eru öllu snarpari
en áður var og allt upp í fjand-
samleg. Þau kynnu að vera
merki þess, að nokkur alvara
hafi færzt I leikinn að dómi karl-
manna. Má ég minna á marg-
fræg prófkjör stjórnmálaflokk-
anna fyrir slöustu kosningar, en
þeim reiddi yfirleitt þannig af,
að konur féllu unnvörpum fyrir
þeim, sem höfðu forskotið og
valdið, og viða sópuðust þær út
af framboðslistum a.m.k. gagn-
vart þeim sætum, sem máli
skipta.
Karlmenn hafa tvimælalaust
orðið eins og varari um sig.
Stundum er rétt eins og þeim
finnist veldi sinu ógnað, sem
auðvitað er mesti misskiln-
ingur. Það er langt I land að
jafna metin, en það er t.d.
minna um fyndni á öllum stig-
um af þeirra hálfu, allt frá
meinlausri aulafyndni upp I þó
nokkuð hvassa og beinskeytta,
og viðbrögð öll eru stórum harö-
vltugri. Það bendir margt fil
þess, að baráttan er tekin alvar-
legar en áður, sem sýnir reynd-
ar nokkurn árangur kvenna-
baráttunnar, og þvi verða fram-
sæknar kvennahreyfingar að
fylgja eftir. Þarna hefur mér
lengi fundizt, að eitt og annað
skorti á, og segi ég þetta ekki af
þvf, að sjálf hafi ég af neinum
afrekum aö státa I þessum
efiium. Við höfum flestar verið
alltof verklitlar nú um langa
hrið og höfum ekki nægilega
hugað að þvl að samræma
viðhorf okkar og aðgerðir á
sviði jafnréttisbaráttu. Ég állt,
aö rika nauðsyn beri til þess að
hefja umræöu um störf og
starfehætti til að mynda Rauð-
sokkahreyfingarinnar, og aö
henni vildi ég ýja ögn I þessum
fábrotnu hugleiðingum mínum,
sem hér eru festar á blað. Mér
hefur virzt sem einmitt nú,
þegar þörf er á markvissri
umræöu og aðgerðum varðandi
fjölmörg þau svið, sem máli
skipta, að þá hafi þessi hreyf-
ing, sem miklar vonir voru
bundnar við framan af, og hún
fékk að marki undir risið, orðið
öllu einstrengingslegri I mál-
flutningiogfulleinhliða og gerzt
innhverf úr hófi fram. Aður fyrr
var til umræðu margnefnd
staða konunnar I þjóðfélaginu,
en I sinni tiö hefur einatt litið
svo út sem staða konunnar I
rúminu sé aðalvandinn, sem allt
snýst um.
Ég veit það mæta vel, að
einkalif er lika pólitik, en þarna
hefur mér lengi sýnzt sem
lagðar séu rangar áherzlur, og
framlag hreyfingarinnar hefur
ekki megnað aö kalla fram
umræðu auk heldur endurmat.
Ekki hafa að marki verið rædd-
ar staöreyndir, sem mikilvægar
veröa aö teljast t.d. lágmarks-
hlutdeild kvenna I þvi að ráða til
lykta málefnum samfélagsins á
fjölmörgum sviðum. Þess i stað
er klifað á þvi, aö ekki sé til
neins og engu breyti þaö, þótt
ein ogeinkona slæðist inn á sviö
áhrifa og valds t.d. I stjórn-
málum. Það þurfi að breyta
þjóöfélaginu, sem vissulega er
satt og rétt, en helzt á einu
bretti. Kynferðismálum er
skipaö i fyrirrúm, og kvenna-
kórinn rauður syngur um sexið.
A meöan ráða karlmennirnir
þjóðfélaginu.
Þaöhvarflareinattað mér, að
þeir glöggskyggnari i hópi karl-
veldissinna kunni þessum tóni
bara vel, enda leggja þeir ekki
orö i belg og telja það væntan-
lega ekki ómaksins vert, vel
vitandi það I sælli öryggiskennd
sinna heföbundnu, löghelguðu
yfirráða, að meðan umræðan
helzt á þessu plani, gerist fátt
markvert á sviði jafnréttis-
mála.
Med öfuga ræðu?
Það veröur ekki undan vikizt
aö segja það eins og er, að til að
mynda Rauösokkasiðan I Þjóð-
viljanum sem birzt hefur viku-
lega nú um nokkurt skeið, er
ekki til þess fallin að vekja
áhuga á þeim málefnum, sem
þar eru tekin fyrir auk heldur
umræðu þar um. Er leitt að
þurfa aö segja þetta, þvl að
þarna koma hæfar konur við
sögu. Siðan er eftir þvl sem næst
verður komizt ekki mikiö lesin,
er ekki rædd, hvað þá gagnrýnd
ogenginn kippir sér upp. Þarna
held ég, að verði að staldra ögn
við og hugleiða hverju það
sætir, að annaö eins tómlæti
rlkir um þetta framlag, sem
vikulega birtist á siðum Þjóð-
viljans. Mér er ljóst, að það er
vitanlega allt önnur og lakari
aðstaða að vinna svona efni úti I
bæ, á þann veg, að dálitill hópur
önnum kafinn skiptir með sér
verkum, heldur en þegar efniö
er beinlinis unnið inni á blaöinu
af blaðamanni, sem þar er fyrir
einum eðafleiri. Þeir, sem lengi
hafa verið viðriðnir útgáfuviku-
blaða á landsbyggðinni skilja
vel þessar aðstæður. Mergurinn
málsins er þó að minum dómi
sá, aö miðað við þann tilgang,
sem skrifúm á jafnréttissiöunni
er ætlaður, þ.e. að raska
hefðbundinni mynd, brjóta
niður múra fordóma og hefðar
og vinna aö jafnrétti milli kynj-
anna, þá verka skrifin á siðunni
einatt þannig, að því er líkast
sem einhver hafi álpazt inn á
aðra ráðstefnu en til stóð aö
sitja, nú eða dregið öfuga ræðu
upp úr pússi sinu. Þarna eru
hlutirnir ekki alténd i réttu
samhengi, og er vitanlega
hægur vandi að benda á það, að
maöur eigi að segja réttahluti á
réttum stöðum, með öðrum
oröum að vita hvar maður er
staddur. Þó verð ég að segja
það, að nú upp á sfökastið hefur
mér sýnzt sem efnisval á
siöunni sé heldur að þokast I
gæfulegra horf, en þar fyrir er
siðan enn ekki nægilega læsileg
eða aðgengileg.
Sú var tiðin, að það vakti
athygli og þótti fréttnæmt,
þegar Rauðsokkahreyfingin lét
frá sér heyra, og verkin töluöu.
Stundum var ekki laust við, að
menn stæðu dálitiö á öndinni
yfir því, hvað nú væri um fyrir
þeim konum, sem aö verki stóðu
þá og þá, og fyrir kom, að
viöbrögðin voru reiðileg, jafiivel
blandin ugg, sem fyrst og
fremst sýnir, að komiö var
nærri kjarna málsins þ.e. þjóö-
félagslegu misrétti milli kynja.
Sem kunnugt er hefúr löggjöf
um fóstureyðingar verið nokkuö
til umræðu, og hefur réttilega
verið bent á þá sjálfsögöu kröfu
að konur fái réttinn til umráöa
yfir eigin likama og llfi. Þarna
hefur mér fundizt vera lögð full
mikil áherzla á þá hlið málsins,
er lýtur að þeim samskiptum
kynjanna, sem heyra til einka-
lifi, en sfður dregin fram 1 dags-
ljósið sú staðreynd, að réttur
konunnar til sjálfræðis og
ábyrgðar hefur ævinlega verið
harösóttur. Allar réttarkröfur,
sem miðast við, aö konan sé
viöurkennd sem sjálfstæöur,
fullveðja einstaklingur, hafa
löngum sætt harðri mótspyrnu,
og svo er enn.
Karlveldið lætur ekki að sér
hæða frekar en fyrri daginn, og
þeir vilja endilega ákveða það
fyrir okkur, hvort við eigum að
takast á hendur uppeldis- og
móðurskyldur. Þeir telja okkur
væntanlega ekki til þess færar
að ákvarða slikt, en ekki ber á
þvi, að þeir hinir sömu van-
treysti okkur til þess að leiöa
nýja einstaklinga fyrstu sporin
á lifsleiðinni og ala þá upp sem
nýta þjóðfélagsþegna. Þeir taka
því æði oft sem sjálfsögðum
hlut, að ekki sé nú sagt fegins
hendi aö mega létta öðru eins
álagi af sinum karlmannlegu
herðum. Þarna er vitanlega
ærin mótsögn, sem mér virðist,
að oftar hefði mátt berast í tal
en verið hefur. Það er ekki ýkja
langt siöan konur voru ofur-
seldar feðra- og bræðraveldi.
Þeir réðu öllum ráöum um líf
þeirra og ráðahag, og þær fengu^
engu ráðið hvorki um fjárfor-'
ræði né heldur um menntun eða
sjálfstæð störf að ógleymdum
kosningarétti og kjörgengi.
Nú eruþessivlgi að meira eða
minna leyti fallin a.m.k. laga-
lega séð, en eftir stendur eitt
siðasta vlgið, að ákveða það,
hvort barn skuli fæðast i
heiminn. Þótt sleppt sé aö þessu
sinni bollaleggingum um þann
rétt barns að fæöast velkomið
viö ákjósanlegar ytri aöstæður,
þá verður að hafa það i huga, að
sjálfsákvörðunarréttur kon-
unnar er einmitt sá réttur, sem
karlveldiö vill seinast af öllu
viðurkenna i orði og verki henni
til handa. Það er likast því sem
þeir geti með engu móti hugsað
sér aö fá jafningja til sam-
fylgdar.
Eiga að tala sitt
eigið mál
Þegar ég held þvi fram, að
umræðan I seinni tíð hafi um of
beinzt að sambandinu við karl-
manninn i einkalífi, þá er mér
ofarlega i huga, að móðernið
hefur ekki að sama skapi verið
tekið fyrir til umfjöllunar og
umþenkinga. Þar erum að ræða
reynslu, sem konum er
sameiginleg, og hún gefur
möguleika á þvi' að breyta eðli
valdsins, sem við öll erum háð.
Það er oft og réttilega á það
bent, aö konur eigi ekki aö stiga
fram á sviöið sem nein eftir-
llking þess, sem karlmanna-
samfélagið hefur getið af sér og
mótað I sinni mynd. Þeir undir-
okuðu eiga sumsé að tala sitt
eigið mál, en ekki endilega mál
herra slns og koma fram I krafti
eigin persónuleika, eigin
reynslu og hæfni. Drottnarinn
ogherrann lætur ekki þá undir-
okuðu njóta sannmælis, þótt
aldrei nema þeir læri og tileinki
sér mál hans og allan máta.
Þetta verða konur vissulega
að gerasér ljóst; þær eiga ekki
að afneita mikilvægum stað-
reyndum i eigin lifi, en jafn-
framt verða þær að standa fast
á vitundinni um þau verömæti,
sem þær hafa fram að færa i
viösjálum heimi,ekki sizt vegna
þess, aö þær eru mæöur og hafa
um langan aldur miðlað næstu
kynslóö siðferðilegum gildum,
heföum samhjálpar og
mannúðar. Þau viðhorf þarf
hver og ein kona að bera með
sér i farangrinum til hverrar
þeirrar stöðu, sem hún kann að
taka sér. Það kynni að draga
nokkuð áleiðis til þess að breyta
ásýnd heimsins.
Þá vildi ég aöeins vikja
nokkrum orðum að þvi taii öllu,
er lýtur að kvennabaráttu og
svo stéttabaráttu. Það er vita-
skuld hárrétt, að kúgun kvenna
á sér efnahagslegar forsendur
og er nátengd stétta-
skiptingunni I borgaralegu þjóö-
félagi, en jafnframt er ljóst, að
konur hafa ekki sem pólitískt afl
megnað að ráðast þar gegn svo
um muni. Til að mynda hefur
skort póhtiskt frumkvæði til
þess að berjast fyrir auknu at-
vinnuöryggi konum til handa.
Ennfremur skortir nokkuð á
viðurkenningu þess, að konur
eiga sem kyn fjölmargt
sameiginlegt, sem hafið er yfir
stéttaandstæöur. Þeir einstak-
lingar, sem fæðast inn I lág-
stéttina konur, sæta aö meira
eða minna leyti kynferðislegri
kúgun jafnti verkalýðsstétt sem
embættismanna eða yfirstétt,
en vissulega er hinn ytri rammi
þess arna næsta ólikur. Það má
hins vegar ekki slá ryki i augu
framfarasinnaðra og róttækra
hreyfinga. Þessi kúgun, er
konur sæta sem kyn, er ein
réttlæting þess, að starfræktar
séu baráttuhreyfingar kvenna
sér á báti, og hún getur birzt i
ýmsum myndum t.d. i tak-
mörkun á atvinnumöguleikum
og réttinum til eigin persónu-
legs lifs svo og kvöðinni um að
taka þátt I stöðuhlutverki
karlmannsins sem statisti, fylla
upp mynd hans.
Út fyrir mörk
stéttabaráttu
Þegar jafnréttisbarátta
kvenna er annarsvegar verður
að horfá út fyrir mörk stétta-
baráttu I þeim skilningi, sem
venjulega er lagöur i það orð.
Svo aftur sé vikið að framlagi
róttækrar kvennahreyfingar, þá
hefur mér sýnzt sem fátt mark-
verthafi gerztá þeim vettvangi
hin siðariár, ogerstaðan i þeim
málum hér á tslandi svo sem
ekkert einsdæmi I veröldinni.
Þessier reyndini fleiri löndum,
en þar fyrir er ekki ástæða til
þess að hafastekki að eða hætta
aö velta þvl fyrir sér hvert
stefni og hvernig haga beri
aðgerðum.
Eitt framlag markvertá sviði
jafnréttisbaráttu hefur þó
komið fram og vakiö athygli, en
það eru bókmenntaskrif Helgu
Kress. Þaðer alkunna, að menn
þ.e.a.s. karlmenn hafa brugðizt
ókvæða við, hvenær sem hún
hefur stungið niður penna, og
kynni það að vera órækt vitni
þess, að hún er að tala um það,
sem máli skiptir og kemur við
kvikuna.
Þaö kann vel að vera, að um
eitt ogannaö, sem Helga Kress
færir fram, megi deila, þegar
bókmenntalegir fagmenn taka
að ræðast við, en hún hefur af
þekkingu og glæsibrag leitt
bókmenntalega umræðu i nýjan
farveg, og um kunnáttusamlegt
handbragð hennar veröur
naumast deilt. Hún hefur
brugðið ljósi, i sumra augum
hvössu og óþægilegu, yfir stööu
rithneigöra kvenna gagnvart
þeirri gamalgrónu bókmennta-
stofnun, er húnnefnir svo, og er
eitt tákn af, mörgum um það
karlveldi, sem um langan aldur
hefur rikt og rlkir enn. Þá hefur
hún gefið greinargóða lýslngu á
þeim aðstæðum, sem kvenrit-
höfundar hafa löngum búið viö
og veriö þeim til hindrunar við
ritstörf. Hún hefur tengt bók-
Framhald á 18. slðu.