Þjóðviljinn - 16.06.1979, Blaðsíða 9

Laugardagur 16. jiinl 1979 ÞJÓÐVILJINN - StÐA 9
Undanfarna mánuði hafa átt
sér stað óvenjulega harðsnúin
st jórnmálaátök hér á landi.
Astæðan er sú aö gömul vaida-
stétt óttast nú sem aldrei fyrr aö
hún sé að glata þjóðfélagslegum
itökum sinum og þvf brýst hún
um hart og freistar þess að verja
hlut sinn fyrir mannréttinda-
baráttu fólksins og jafnréttiskröf-
um þess. Það má raunar segja að
timabil vinstri stjórna hafi jafnan
einkennst af miklum þjóðfélags-
legum átökum. Oftast hefur
afturhaldinu tekist að vinna
valdaaðstööu sina á nýjan leik.
Undanfarna áratugi hefur vax-
andi hagvöxtur engu að siður gert
kleift að treysta iifskjör fólksins
án þess i raun hafi verið hróflað
við valdahlutföllum þjóðfélags-
ins.
Nú eru hins vegar ýmsar blikur
á lofti, sem benda til þess að ekki
verði um sinn hægt að treysta þvi
aö aukinn hagvöxtur færi lands-
fólkinu betri kjör. Þvert á móti
sýnist ný hætta á að hagvöxtur
verði nú minni eöa enginn og þvi
þurfi að ganga ötullegar fram i
því en fyrr að verja fenginn hlut
sem þýðir aftur að sækja verður á
hlut þeirra fámennu en
valdamiklu þjóðfélagshópa sem
taka hagsmuni fjármagnsins
fram yfir hagsmuni fólksins. Þvi
kann barátta okkar sem hér er-
um, verkalýðssinna og sam-
vinnumanna að harðna á næstu
árum og áratugum; það er
barátta sem snýst um það að
verja þau lönd sem forverar okk
ar og brautryðjendur unnu. Til
þessarar baráttu þarf viðtækari
og heilsteyptari samstöðu verka-
lýðshreyfingarinnar og sam-
vinnuhreyfingarinnar en verið
hefur í áratugi; ég leyfi mér að
segja fremur nú en nokkru sinni
fyrr I sögu lýðveldisins, og til
þessa starfs duga ekki einasta
frómar óskir, bl þess þarf þolin-
mæði, þrautseigju, stéttarlegan
skilning og umfram allt pólitisk-
an vilja. 1 þessum pólitiska vilja
þarf að tengjast saman baráttu-
hefð verkalýðsins, sögulegar ræt-
ur samvinnuhreyfingarinnar og
hollusta við islenskan málstaö,
jafnréttis- og mannréttindahug-
sjónir. I slikri baráttu þurfum viö
að þekkja samherja okkar, en
einnig andstæðinga okkar og
baráttuaðferðir þeirra og eðli. Ef
við ekki þekkjum vinnubrögö
andstæðingsins getum við áður en
varir breyst I bandamann hans og
þar með orðið dragbitar þeirra
hugsjóna sem við höfðum að veg-
arnesti.
Augljós kreppu-
einkenni
Astæöurnar fyrir spá minni um
harðnandi átök eru margar. Ein
felst i harðnandi auðlindaátökum
sembirtast núheimsbúum öllum;
okkur i hækkandi verði á oliu og
miskunnarlausri oliukreppu. Ein
meginastæöa þessarar oliu-
kreppu er sú, að ein rikasta þjóð
heims hefur lokað hverri olíulind-
inni á fætur annarri til þess að
geta treint sér dropann lengur, en
nú er talið að oliulindir heimsins
nýtist aðeins i 30-40 ár enn að
óbreyttri notkun. Slagurinn um
„svarta gullið” er nú svo grimm-
ur og miskunnarlaus að mörg
Vesturlanda hafa á siðustu mán-
uöum talið sig neydd til að brjóta
allar helstu meginforsendur efna-
hagslegrar samvinnu undanfar-
inna áratuga. Þaö sverfur til stáls
og við hér á Islandi höfum fengiö
aö kynnast þessum kreppuein-
kennum i margföldun oliuverðs.
A einu ári aukast útgjöld I bein.
hörðum gjaldeyri til ollukaupa
um 45 miljarða króna, — 27-28%
af útflutningsverðmætum okkar
fara til olíuinnkaupa á þessu ári.
Hér er þvi um að ræða hrikaiegt
efnahagslegt áfall sem ég ætla
ekki frekar aö fjalla um hér, en i
ljósi þess áfalls sést hver vandi
okkur er á höndum og vonandi er
öllum hér ljóst, að þessi vandi
veröur aðeins leystur með sam-
eiginlegu átaki. Þetta veröur
erfitt átak og þar vil ég ekkert
undan draga. Hér verðum við aö
sameinast um að komast yfir
erfiðan h jalla en ég er sannfærður
um að það tekst.
,,... nú þurfa samvinnuhreyfingin og verkalýöshreyfingin að snúa bökum saman með ótvfræðari hætti
en nokkru sinni fyrr.” Myndin er tekin á aðalfundi Sambandsins að Bifröst.
Svavar Gestsson viðskiptaráðherra
Mínni hagvöxtur,
harönandi stéttaátök
r
Ur rœðu
sem flutt
var á
aðalfundi
Sambands
íslenskra
samvinnufélaga
að Bifröst
13. júni sl.
Sameinum
kraftana
Astæðurnar til þeirra vissu
minnar felast m.a. I eftirfarandi
þremur atriðum:
1 fyrsta lagi eigum viö Islend-
ingar verulegar ónýttar orkulind-
ir sem við getum tekið I notkun á
næstu árum ivaxandi mæli ogþar
með dregið úr þörfinni fyrir inn-
flutt dýrt eldsneyti.
1 öðru lagi er framleiðsla þjóð-
arbús okkar mikil og hún selst viö
góöu verði á erlendum mörkuð-
um.
1 þriðja lagi er sú staðreynd að
unnt á að vera nú að skapa við-.
tæka pólit.iska samstöðu verka-
lýðshreyfingar og samvinnu-
hreyfingar og þeirra stjórnmála-
afla sem sækja hugsjónir sinar i
sömu brunna, og þessi viðtæka,
hagsmunalega samstaða á að
geta dugað til þess að taka á þess-
um málum af meiri reisn og
þrótti heldur en fyrr, þannig að
sjálfstæði þjóöar okkar og lifskjör
fólksins I landinu verði varðveitt
svo þau verði sambærileg við það
sem gerist umhverfis okkur.
Ég tel aö nU þurfi samvinnu-
hreyfingin og verkalýðshreyfing-
in að snúa bökum saman með
ótviræöari hætti en nokkru sinni
fyrr. Til þess eru ákaflega mikil-
vægar stéttarlegar, pólitlskar for-
sendur, þvi rikisstjórn landsins
telur það höfuðskyldu sina að
berjast við hlið þessara hreyf-
inga. Ef þessi öfl standa saman á
Svavar Gestsson: Barátta verka-
lýðssinna og samvinnumanna
kann að harðna á næstu árum og
áratugum.
að vera unnt að verja unna sigra
og þar með að sækja á andstæð-
inginn. Þá verða allir að láta af
sérhyggju og einkapoti, þá verða
menn að taka kröfu hins nýja
dags fram yfir úrelt, þröng og
einsýn viöhorf. Þá verður aö
þekkja andstæðinginn, eins og ég
gat um áöan, glöggva sig á að-
feröum hans og innri gerð og láta
hvorki hótanir hans né bllömælgi
aftra sér frá skýlausri hollustu
við sameiginlegan málstað.
„Nýr landsmála-
grundvöllur”
Meö tilliti til þess sem hér hefur
verið nefnt tel ég sérstaka ástæðu
til þess að fagna þvi samstarii
sem tekist hefur á undanförnum
árum á ýmsum sviöum milli
verkalýðshreyfingarinnar og
samvinnufélaganna. Ég vek hér
athygli á afsiööu Vinnumálasam-
bands samvinnufélaganna and-
spænis grimmd Vinnuveitenda-
sambands tslands í yfirstandandi
kjaradeilu. Þessi mismunandi af-
staða varparljósi á andstæðurnar
milli félagslegs forræðis i at-
vinnurekstri annars vegar og
einkaforræðis hins vegar. Verk-
bannshótun Vinnuveitendasam-
bands Islands sýnir einkar vel
mótsögnina milli einkaeignar-
réttar á framleiðslutækjum
annars vegar og hins félagslega
eðlis framleiðslunnar hins vegar.
Af þessu ber okkur að draga lær-
dóma um nauðsyn þess að efla
samstarf samvinnu- og verka-
lýðshreyfingar um mótun „nýs
landsmálagrundvallar”. Við
skulum gera okkur ljóst aö
sóknarmöguleikar samvinnu-
framtaksins I þessu landi eru við-
tækir og geta oröið enn afdrifa-
rlkari I stéttaátökum framtlð-
arinnar en nú er. 1 þvl sambandi
leyfi ég mér að nefna fáein atriði.
I fyrsta lagi vil ég minna á
nauðsyn þess að gert verði stór-
átak i neytendaverslun á vegum
samvinnumanna á þéttbýlissvæö-
inu til þess áð valda þáttaskilum
hvað snertir hlutfalliö milli sam-
vinnuvershinar og einkaverslun-
ar. Ég fagna þess vegna þeim
umræöum sem hér hafa farið
fram um nauðsyn þess að efla
samvinnuverslun á þéttbýlis-
svæðinu.
I annan stað leyfi ég mér að
leggja áherslu á nauðsyn þess að
efla félagslegtframtak i' iðnaöi og
sjávarútvegi og i grundvallar-
framleiðslu landbúnaðarins. Ég
tel reyndar að ein lausnin á
vandamálum landbúnaðarins
hljóti aö felast i stórauknu félags-
legu samstarfi á frumstigi land-
bú na ðarf r am le ið s lu nna r.
t þriöja lagi vil ég leggja rika
áherslu á þá óumdeilanlegu stað-
reynd, að aðeins með félagslegu
samstarfi, félagslegri stýringu og
forystu er unnt að varðveita og
nýta skynsamlega auðlindir lands
og sjávar. Þar þurfa saman aö
fara visindaleg þekking, reynsla
fólksinsiþessum atvinnugreinum
og skilningur á þvi, að rányrkja
getur grafið undan sjálfstæðri
þjóðartilveru okkar en ræktun
skapar forsendur betra lifs og
traustara efnahagslegs sjálfstæö-
is.t þessum efnum verður einnig
aðhefja hátt merki islenskrar at-
vinnustefnu gegn erlendri stór-
iðju auðhringanna. Við skulum
átta okkur vel á þvi, að sífellt er
um aö ræða ásókn i náttúruauð-
lindir okkar frá erlendum fyrir-
tækjum.
Heildstœð
verslunarstefna
t fjórða lagi vil ég í þessu sam-
bandi minnast á þaö, að félags-
hyggjumenn þurfa aö sameinast
um mótun heildstæðrar verslun-
arstefnu til frambúðar- þar sem
gerðer grein fyrir þvi hverjir eru
þeirra valkostir andspænis kröf-
um einkagróöans. 1 lögum um
stjórn efnahagsmála o.fl. nr.
13/1979 er kafli um samræmda
áætlanagerð atvinnuvega og þar
er einnig gert ráö fyrir áætlana-
gerð i verslunarmálum. Ég sé aö
helstadagskrárefni ykkará þess-
um fundi, er verslunarþjónusta
samvinnuhreyfingarinnar. Ég
fagna þeirri umræðu og niður-
staða hennar verður vafalaust
höfð til hliösjónar við mótun
verslunarmálastefnu til lengri
tima og ég vil einnig fullyrða, að
sam vinnuhreyfingin verður
kvödd til viö undirbúning heildar-
stefnumótunar af hálfu ríkis-
stjórnar landsins á þessu sviði.
Samvinnumenn þurfa hins vegar
að gera sér ljóst aö þvi aðeins
vinnast ný lönd á sviöi verslunar,
iðnaðar, sjávarútvegs eða land-
búnaðar, að starfsemi þeirrasýni
algera yfirburði yfir annan rekst-
ur, ekki aðeins I rekstrinum sjálf-
um aö þvi er varðar tilkostnað og
afurðaverð, heldur einnig aö þvi
er varðar allan aðbúnað starfs-
fólksins og áhrif þess á daglega
stjórn fyrirtækjanna. Þvl aðeins
rlsa samvinnufélögin undir nafni
að þar sé lýöræöi virkara, opnara
og aðstaða menningarlegri en
annars staöar. Þvi sá er einmitt
tilgangurinn með starfi okkar að
maðurinnfái notiösinsemslikur,
að sjóndeildarhringur hans
breikki, að menninghans dafni og
félagsleg vitund hans þroskist.
Barátta okkar snýst vissulega um
það að breyta valdahlutföllum
þjóöfélagsins fólkinu í hag, en
fjármagninu i óhag, en hugsjón
okkar er reisn manneskjunnar
andspænis hverju verkefni I sókn
og I vörn. Þó annir timans dragi
skýjabólstra I sjóndeildarhring-
inn megum við aldrei gleyma
þeim hugsjónum sem samvinnu-
hreyfing og verkalýðshreyfing
voru reistar á i öndverðu, þvi
þessar hreyfingar eru greinar á
sama stofni.
Stefnt
inn í nýja öld
í einni greina sinna um sam-
vinnumál vitnaöi Sigfús Sigur-
hjartarson til þess að allt frá þvi
að Jón Sigurðsson forseti hóf
baráttu sina fyrir þvi að Islend-
ingar tækju verslunina i si'nar
hendur um miðja slðustu öld voru
gerðar margar tilraunir til þess
að stofna kaupfélög fátækra
bænda I héruðum þessa lands.
Bændur i Háls- og Ljósavatns-
hreppi nyröra mynduðu t.d.
verslunarsamtök 1844. Tímarit
Jóns forseta, Ný félagsrit, segir
,,að kaupmenn hafi gert sitt til að
tvistra samtökum þessum, bæði
með fortölum, rógi, launagjöfum
ogyfirboðum til þeirra sem héldu
sig frá félagsskapnum” eins og
Jón segir orðrétt. Þessi orðeru si-
gild lýsing á starfsaðferðum sér-
hverrar stéttar sem safnar auði á
annarra kostnað ogsér fram á að
fjöldinn er að bindast samtökum i
varnar- og sóknarskyni. Aðferðir
kaupmanna gegn bændum i Háls-
og Ljósa vatnshreppi minna
býsna mikið á nútimann. Ekki er
vandséð nú hverjir beita þessum
vopnum, — „fortölum, rógi'
launagjöfum og yfirboðum.” Fé-
lagsmálahreyfing alþýðunnar
hefur oft unnið einstakar orustur i
baráttunni gegn þessum vopnum
en stundum hefur hún beðið lægri
hlut. Aftur var þó haldið af staö
og enn eru þeir menn margirsem
ekki láta af hugsjón sinni fyrir
fortölur sérhyggjumanna, né
baráttuvilja sinum fyrir rógi
afturhaldsins, né sæmd sinni fyrir
launagjöfum andstæðingsins, né
skynsemifyrir yfirboðum. Meðan
svo er mun enn miða fram á við.
Slfellt verða þó vopnin fjögur á
lofti gegn okkur, en skammt
munu þau duga ef við stöndum
saman.
Víð stefhum inn I nýja öld;
fimmtungur lifir enn af þeirri
tuttugustu. A næstu tveimur ára-
tugum ræðst þaö hverja öld við
búum niðjum okkar. Sú öld þarf
að verða I merki hugsjónanna um
jafnrétti og menneskjulegra sam-
félag. Þá áratugi sem eftir lifa af
tuttugustu öldinni þurfum viö aö
nota til að leggja „nýjan lands-
málagrundvöll” sem lifir inn i
tuttugustu og fyrstu öldina okkur
tilsóma og niðjum okkar til gæfu.
V