Þjóðviljinn - 23.09.1979, Blaðsíða 7

Sunnudagur 23. september 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
* mér
datt það
í hug
Sigurður Blöndal skrifar
Land í tötrum
bjóösögur veröa til um hin
margvislegu fyrirbæri. Þegar
þær eru komnar á kreik, eru
þær oft furöu lifseigar. Islend-
ingar áttumargarslikar t.d. um
útilegumennina. Þaö var ekki
fyrr en Bjöm Gunnlaugsson og
Siguröur Gunnarsson feröuöust
um ódáöahraun og miöhálendiö
fyrir miöja siöustu öld, aö hiö
sanna kom i ljós: Útilegu-
mannabyggöirnar reyndust
þjóösaga. En trúin á þetta fyrir-
bæri hélst samt lengi.
A þeim raunsæistimum, sem
viö lifum, ganga enn þjóösögur
og af þeim sprettur þjóötrú.
Ein slik saga gengur um ó-
spillta islenska náttúru. Sú saga
er svo lffseig, aö hún er oröin aö
þjóötrú á meöal mikils hluta ís-
lendinga og er endurtekin á
nærri hverjum auglýsingapésa,
sem á aö lokka hingaö feröa-
menn af fjörrum löndum.
En þaö er likt meö þessa þjóð-
sögu og útilegumannasögurnar
fyrrum: Veruleikinn er annar.
Verst leikna
gróðurlendi í
Norður-Evrópu
Náttúra íslands hefur oröiö
fyrir meir i spjöllum en þekkist I
allri Noröur- og Vestur-Evrópu
— nánar tiltekiö sá hluti hennar
sem viö nefnum gróöurlendi og
jaröveg. Engin dæmi eru 1 þess-
um heimshluta um svo ofboös-
lega eyöingu þessara landgæöa
né svoslæmtástandþeirra, sem
lifað hafa af.
Gróöurlendiö og jarðvegur-
inn, sem fæöir það, er nú aðeins
helmingur þess, sem var, þegar
forfeöur vorir námu landiö.
Drottning gróöurlendisins, ilm-
björkin, sem jafnframt er sverö
þess og skjöldur, þekur nú aö-
eins 1/30 hluta þess lands, sem
hún veitti hlifö á landnámsöld.
Eftir stendur land i tötrum.
Þaö er þaö land, sem nútlma-
menn hafa fyrir augum og i-
mynda sér, aö sé óspillt. I
fjölda byggöarlaga er kannski
dalbotninn grænn, þar sem hann
ermyndaöuraf framburöi ánna
og þakinn myrlendi.Neöst i hliö-
unum eru svo græn tún, en þar
fyrir ofan, þar sem þurrlendis-
gróöur ætti aö rikja, er þaö
hryggöarmynd. Aöeins aum-
kunarveröar leifarþesssem þar
ættiaövera. Á stöku staö eru þó
falleg mannaverk I ræktun eins
ogt.d. sandræktiná Suöurlandi,
fyrir utan hina venjulegu tún-
rækt.
Einstaka
blettir til
viðmiðunar
Svona harkalega fullyrðingu
er hægt að setja fram, vegna
þess aö viö sjáum einstaka
bletti til viðmiðunar, þar sem
einhver verndarkraftur hefir
bjargaö gróöurlendinu. Þessir
blettir eru fáir og smáir, en þeir
sýna, aö landiö þyrfti ei aö vera
bert og rúiö.
Meðferðin er afsökuö meö þvi,
aö náttúruhamfarir og óáran
hafi eyöilagt gróöurinn. Sumir
bestu skógarblettir t.d. sunnan-
lands eru þó viö rætur mestu
eldfjalla landsins og einhvern
veginn hefir óáran ekki megnað
aö granda hágróörinum á þess-
um blettum á öörum stööum,
þótt á næsta leiti séu og, að þvi
er viröist, öll náttúruskilyröi
ættu aö vera hin sömu. Um
þetta er Fnjóskadalurinn sigilt
dæmi.
Misjafnt mat
á fegurð
Telja mætti upp fjölmargar
sveitir, sem ýmsir lofsyngja
fyrir fegurö, en eru i minum
augum verri en eyöimörk.
Nýlega ók ég eftir dal einum
þekktum á Vesturlandi, þar sem
tætlur einar eru eftir af gróður-
lendinu. Allt var krökt af sauð-
fé, sem var aö naga hrjóstrin.
En enginn segir neitt og menn
halda, aö þetta sé óspillt
náttúra.
Égsá lika fyrir skömmu vest-
ur á landi skrúögræna skógar-
ása, sem voru eins og fbsteppi
til aö sjá. Allt i kring voru
svo nagaöir og berír ásar, eins
og viöast blasa viö. And-
stæöurnar voru þarna skarpari
en venjulegt er. En náttúran
haföi þarna megnaö aö varö-
veita sitt rétta andlit.
Islendingar seinir
að skynja ásýnd
landsins
tslendingum gengur seint aö
skynja, aö land þeirra hefir ei
lengur sina sönnu ásýnd. Þaö
ætti aö vera grænt og búsældar-
legt viöast hvar neöan viö 200 -
300 m hæöarlinu yfir s jávarmáli
ogsumsstaöar allmiklu ofar, en
er i' þess staö rifið og tætt, eins
og einhver óvættur hafi klóraö
i andliti þess.
Menn eru aö deila um þaö,
hver sú óvættur er. Um eðli
hennar þyrfti grein, sem væri
miklu lengri en þessi, svo aö þaö
biöur betri tima.
En fyrir þvi dettur mér þetta
hörmulega efni i hug, aö nú er
lokiö sumri og ég hefi farið all-
viöa um landiö I sumar. I hvert
skipti, sem ég fer um þaö ofbýö-
ur mér, hversu hart þaö er leik-
iö — þ.e. gróöurlendi þess. Auö-
vitaö er þetta vegna þess, aö ég
hefi sjálfur alið aldur minn
mestallan á einum þeim bletti
þess, þar sem þaö litur út, eins
og náttúran vildi hafa þaö: Allt
þakiö skógi og margs kyns jurt-
um, sem dafna og blómgast i
skjóli hans, þar sem þaö skilar
margföldum afrakstri í upp-
skeru miöað við geldmóana
fyrir utan. Ég hefi þannig allt
aöra viömiöun en þeir, sem hafa
haft nagaöar gróöurtætlur og
blásna mela fyrir augunum alla
ævi.
Mig brestur einatt orö til aö
lýsa þeirri hörmung, sem
gróöurlendi Islands er á stórum
svæöum. Meö myndum má
skýra þaö á langtum áhrifa-
rtkari hátt. Lesendum þessa
dálks veröa fátækleg og mátt-
litil orö aö nægja frekar en ekk-
ert. En mér fannst nú samt ó-
maksinsvert aö minna á aö allt
taliö um hina óspilltu náttúru
tslands er þjóösaga ein, en virö-
ist lifa góöu lífi á þessum svo-
kölluöu raunsæistimum.
„Rauði greifinn” Kai Moltke
lést 10. september sl. 76 ára aö
aldri. Moltke setti mikinn svip á
vinstri væng danskra stjórnmála
i fjöimarga áratugi. Hann tók
m.a. þátt i aö stofna alla sósial-
isku flokkana sem eiga fulltrúa á
danska þjóðþinginu, þ.e. Komm-
únistaflokkinn, Sóslaliska þjóöar-
flokkinn (SF) og Vinstri sósial-
ista. Moltke var þó enginn flokka-
flækir i stn viö Hannibal, hann tók
sósialismann einfaldlega of al-
varlega til aö geta veriö til lengd-
ar meöreiöarsveinn stalinista og
hentistefnumanna.
Moltke var af háum stigum,
sonur hallarprests, og erföi
greifatitil. Hann geröist þó ungur
róttækur, var einn af stofnendum
danska kommúnistaflokksins i
byrjun 3. áratugsins og komst
fljótt I forystusveit hans. Þegar
„drengirnir hans Lenins” yfir-
tóku flokkinn undir forystu Aksel
Larsens 1929, féll Moltke i ónáö.
Fór hann I eins konar útlegö til
Moskvu, var þar starfsmaöur á
kontórum heimshreyfingarinnar.
Þar sá hann margan góöan vin og
traustan félaga falla fyrir böölum
Stalinsstjórnarinnar, gerðist
gagnrýninn kommúnisti en var
áfram I flokknum og laut aga
Kai Moltke er látinn
hans. Frá þessu timabili segir
Moltke I bókinni „Mordet pl
Komintern” (1976).
Stefán i endurhæfingu
Þar segir hann eftir farandi
sögu um fyrstu kynni sin af ógn-
arstjórninni. Setfán nokkur Pét-
ursson var sekur fundinn um
hægri villu i islesnka kommún-
istaflokknum. Komintern kvaddi
hann til Moskvu til aö gera grein
fyrir sinum málum, og stóö til aö
senda Stefán i pólitiska endur-
hæfingu. Stefáni var hins vegar
ekkertum þaö gefiö heldur leitaöi
ásjár i sænska sendiráöinu, sem
kom honum úr landi. Siðan nefnir
Moltke nokkur dæmi um aöra,
þ.á.m. dani, sem fóru i „endur-
hæfingu” og sáust aldrei aftur.
I seinni heimsstyrjöld létu
Þjóðverjar fangelsa Moltke eins
og aöra forystumenn danskra
kommúnista, og sat hann fyrst i
dönsku fangelsi, en siöan þrjú ár I
fangabúðum I Þýskalandi. Frá
þessum tima hefur hann sagt i
bókinni „Fire ár I fangedragt”.
Kai Moltke
Rekinn úr fSokknum
Þótt Moltke hafi snemma orö-
iö gagnrýninn á Stalin og for-
ystu kommúniskrar hreyfingar,
þagöi hann lengst af yfir gagnrýni
sinni, af tryggö við leniniskan
flokksaga. Eftir afhjúpanir Krús-
joffs tók hann aö reifa sjónarmiö
sin og segja frá reynslu sinni inn-
an DKP, og var hann rekinn úr
flokknum eins og Aksel Larsen
formaður hans. Moltke tók þátt i
stofnun SF, ásamt Larsen, og sat
lengi á danska þjóðþinginu fyrir
flokkinn og i miöstjórn hans. Þeg-
ar SF studdi rikisstjórn krata 1967
og féllst m.a. á skeröingu visi-
tölubóta, klofnaði vinstri armur
hans frá flokknum, þ.á.m.
Moltke. Flokkur vinstri sósialista
veröur þá til, og sat Moltke bæöi á
þjóðþinginu fyrir hann og i miö-
stjórn hans. Honum lenti þó fljótt
saman viö yngri flokksmenn,
sem voru margir hverjir anark-
istar og/eöa blómabörn. Moltke
hvarf úr flokknum 1969 meö hópi
verkalýðsfrömuða og þingmann-
inum Hanne Reintoft. Reintoft og
verkalýösfrömuöirnir gengu i
DKP, en Kai Moltke var utan
flokka siðan og fékkst einkum viö
ritstörf.
Uppgjörvið Stalínsimann
Auk þeirra bóka, sem áður er
getiö, er „Pengemagt og Rus-
landspolitik” (1953) eitt merkasta
verk Moltkes. Þar rekur hann
hvernig hagsmunir örfárra auð-
manna réöu þvi aö danska stjórn-
in fylgdi mjög Sovétfjandsam-
legri stefnu fyrst eftir rússnesku
byltinguna 1917. Moltke skrifaði
mikiö I blöð, fylgdist meö al-
þjóöastjórnmálum og reit m.a.
bók um Evrópukommúnismann.
Loks miölaði hann óspart af fá-
gætri þekkingu sinni á innviöum
og sögu kommúnistahreyfingar
stalinstimans.
Þótt Kai Moltke hafi duliö sann-
færingu sina um áratugi af mis-
skilinni tryggö viö málstaö
kommúnismans, var uppgjör
hans viö stalinsimann djúptæk-
ara og vægöarlausara en flestra
annarra, og til siðasta dags var
hann leitandi, gagnrýninn og
starfandi sósialisti. Ritverk
Moltkes eru einkum og sérilagi
gullnáma fyrir þá sem vilja
kynna sér (mistæka) sögu sósial-
ismans eftir byltinguna i Rúss-
landi. Kaupmannahöfn
12. september 1979
Gestur Guðmundsson.
Gagnrýninn sósíalisti til hinsta dags