Þjóðviljinn - 06.10.1979, Síða 7

VIÐHORF
kvenna í sveit
í allri þjóðfélagsumræðu og —
baráttu undangenginna áratuga
mun ein sú stétt vera, sem hvað
minnst hefur látið til sin taka,
en það er stétt bændakvenna.
Má heita að nær algjör þögn hafi
rikt um hana, svo sem væri hún
ekki til. Og vist þykir kannski
mörgum að bændakonur teljist
ekki vera stétt og skjóta sér á
bak við það hefðbundna sjónar-
mið að aðalstafssvið bondakon-
unnar sé hin fórnfúsa þjónusta á
heimilinu, sem vart verður
smeygt undir ákvæði i samn-
inga og sölu vinnuafls.
Þó dylst það varla neinum að
fyrir utan þau „sjálfsögöu”
störf leggja margar sveitakonur
af mörkum þann skerf til rekst-
urs þeirra framleiðslutækja
sem i sveitum landsins eru, að
án þeirra ætti sér liklega viöa
enginn búrekstur stað.
En breytingar gera einnig
vart við sig til sveita og
bóndakonan er smám saman að
vakna til meðvitundar um verð-
leika sina. Veturinn 1976-77 réð-
ust stúlkur við nám við
Bændaskólann að Hvanneyri i
að gera könnun á viöhorfum
sveitakvenna til ýmissa mála er
snertu þær sjálfar og sveita-
búskap. Voru sendir spurninga-
listar til konna er voru valdar á
þann hátt að úr bæjaskrá póst-
og sima var valinn af handahófi
ákveðinn fjöldi sveitabæja.
Upplýsingar um nöfn húsfreyja
var aflað og siðan sendir út
samtals 300 spurningalistar. Við
þeim bárust svör frá 155 eða
55,3% þeirra sem listann fengu.
Verður hér drepið á nokkra
þætti könnunarinnar en af henni
má ráða að sveitakonum þyki
hlutur sinn mjög fyrir borö bor-
inn af þjóðfélaginu og vinnu-
framlag þeirra ekki metiö aö
verðleikum.
Þrældómur
Þegar ppurt er um vinnu-
framlag til búsins kemur I ljós
að nær allar konurnar taka þátt
i vinnu við búrekstur og að stór
hluti telur sig vinna likamlega
erfiða vinnu. Margar konurnar
tilgreina að hvaða störfum þær
vinna og eru það hin fjölbreyti-
legustu störf þó fjósverk og
vinna við heyskap séu þar
greinilega stærstu þættirnir. 1
ljós kemur að vinna kvenna á
vélum er litil miöað við bóndann
17% vinna jafnt og bóndi en
47.2% vinna ekkert á vélum.
Eru það einkum yngri konurnar
sem vinna við vélarnar.
Hlutur bóndans á heimilis-
störfum er vægast sagt litill og
þar með jafnrétti hvaö varðar
verkaskiptingu á sveitaheimil-
unum. Aðeins 2% kvennanna
segja heimilisstörfin skiptast
jafnt á milli þeirra en 60.8%
segja bónda hjálpa sér einstöku
sinnum. Sem fyrr er það einkum
á heimilum yngri kvenna sem
minni verkaskiptingar gætir.
En látum konurnar fá orðið:
„Þær stúlkur sem ætla aö
veröa sveitakonur þurfa aö geta
tekið viö öllum störfum bónda
fyrirvaralaust. Einyrkjakona i
sveit er nú á dögum þræll. Þaö
er engin leið að fá aðstoð hvað
sem i boði er”. (Kona i Borgar-
firði.)
„Það væri nauðsynlegt að
leggja raunhæfara mat á heim-
ilisstörf en gert er. Þau eru ekki
hlutverk heldur vinna og engu
máli skiptir hvort sú vinna er
framkvæmd af konum eða körl-
um. Oft er mikiö álag á sveit-
konum vegna barna og unglinga
sem dveljast á heimilum á
sumrin. Hvers vegna má aðeins
reikna laun fyrir bústörf?
Heimilisstörf eiga hvorki að
vera þrældómur né helg köll-
un”. (Kona i Mýrarsýslu).
„Á hvern hátt er erfiði og
vinna sveitakonu metiö? Hvergi
metið ekki þakkað og þvi siöur
að ráðamenn hafi vit á þvi að
vinna sveitakonunnar er oft á
tiðum það sem er undirstaöa
þess að sveitabúskapur skuli
enn vera til”. (Kona i Skaga-
firði.)
Aðstöðuleysi
Fyrir nokkru ákvað Stéttar-
félag bænda að leyfa konum
inngöngu i samband sitt. Langt
mun þó liklega líöa þar til konur
notfæra sér þau réttindi af full-
um krafti þegar kannaðar eru
ástæðurnar fyrir þvi að konur
sækja ekki bændaþing. Þar eru
greinilega þrjár ástæður sem
vega þyngst, þ.e. aöstööuleysi,
áhugaleysi og mótstaða bænda.
Hér fylgir umsögn konu úr
Húnavatnssýslu um þetta jafn-
réttismál:
„Eitt er það öðru fremur i
minu hugskoti hversu langt við
konur i sveit eigum i land i jafn-
réttisbaráttu kvenna. Nú eigum
við að heita aö hafa kosninga-
rétt til Stéttarsambands bænda
og til Búnaðarþings. En er það
ekki bara „plat”? Stéttarsam-
band bænda er nefnilega nokkuð
sem er byggt ofan frá. Það
vantar alveg stéttareiningar. Að
vísu eiga búnaðarfélögin að
gegna þvl hlutverki en þau hafa
yfirleitt öðrum hnöppum að
hneppa en að vera i sambandi
viö Stéttarsamband bænda. Að
endingu — ég tel okkur konur
ekki hafa kosningarétt til
Búnaðarþings á meðan aðeins
er miðað við eitt atkvæöi pr. bú.
Ég má sem sagt kjósa I stað
bónda mins en ekki með hon-
um”.
Og annar Húnvetningur seg-
ir:
„Þaö er nefnilega meira um
það til sveita en annars staðar
að hjón stofni atvinnufyrirtæki
saman og vinni saman við fyrir-
tækið. Þau leggja aleigu sina i
þetta fyrirtæki við stofnun þess
og siðan alla slna starfskrafta.
Þetta gæti allt veriö gott og
blessað en er það ekki galli á
framkvæmdinni aö oftast er það
aðeins annar aðilinn sem á
fyrirtækið? Þaö er aö visu blað
um að hjón eigi alla hluti saman
(nema gerður sfe kaupmáli) en
jörðin, byggingarnar, bústofn,
vélar — allt er á nafni annars
aðilans og hann getur gert það
sem honum sýnist við þessa
hluti — þaö þarf aðeins undir-
skrifthans.Er ekki kominn timi
til að islenskar sveitakonur geri
breytingu hér á?”
Spurningin um stéttarmun
kvenna i kaupstaö og sveit leiöir
i ljóst að stórum hluta kvenn-
anna þykir kaupstaöarkonan
vera hærra metin og njóta betri
aðstöðu eða 29.4% á móti 1.4%
sem. telja sveitakonuna hærra
metna. Þó eru 69.2% kvennanna
á þvi að enginn munur sé þar á.
Mikill meirihluti var ennfremur
þeirrar skoðunar að jafnréttis-
barátta kvenna ætti fullan rétt
á sér og er ekki hægt að greina
nein aldursáhrif i viðhorfum
kvennanna til þess atriöis. Og
konurnar sjálfar höfðu ýmislegt
til málanna að ieggja:
„Mér finr.st starf sveitakon-
unnar ekki metið sem skyldi i
þjóöfélaginu þvi að mér finnst
það erfiðara starf að vera hús-
móðir i sveit heldur en i kaup-
stað og svo vinna margar
sveitakonur mjög mikið við bú-
störfin að auki en þeim eru svo
áætluð hámarkslaun og það
finnst mér ekki sanngjarnt”.
(Kona i N-Þingeyjarsýslu.)
„Við bjuggum i tiu ár nálægt
kaupstað en siöan fluttum við
upp i sveit og aðalmunurinn
sem ég fann á stöðu konunnar
var sá að bændur lita meira nið-
ur á konur sinar en kaupstaðar-
búar. (Stundum gæti maður
haldið að þær væru I hópi hús-
dýranna.) Ég varð mjög
undrandi á þessu. En ég held að
jafnréttisbaráttan sé farin að
taka meiri þátt I almennu
félagslifi.” (Kona úr Arnes-
sýslu.)
Laugardagur 6. október 1979 WóÐVILJINN — SiÐA 7
Löndin þar sem dánartíðni ungbarna er lægst.
Besta ástand heilbrigdismála í heimi?
Dánartíðni ungbarna
langlægst á
tslandi
Tvennt er talið bera vott
um gott ástand í heil-
brigðismálum þjóða,
annarsvegar miklar lífs-
líkur og hinsvegar lág
dánartiðni ungbarna. Á sl.
ári kom fram að islending-
ar lifa að meðaltali lengst
allra þjóða og nú er komið i
Ijós/ að ungbarnadauði er
langsamlega minnstur á
islandi.
Frá þessu er sagt i siðasta tölu-
blaöi Fréttabréfs um heilbrigðis-
mál, sem Krabbameinsfélag Is-
lands gefur út.
Þar er útskýrt, að meö orðinu
„ungbarnadauði”, er átt viö þau
börn sem fæðast lifandi, en deyja
áður en þau ná eins árs aldri. Til
að bera slikar tölur saman milli
landa eru oftast reiknaöar út
hlutfallstölur (af hundraöi eða af
þúsundi) og þá miðaö við fjölda
lifandi fæddra barna.)
Nýjustu samanburðartölur er
að finna i tölfræðihandbók sem
Sameinuðu þjóðirnar gáfu út 1978.
Þar eru birtar tölur frá árinu 1976
og er ísland þar i ellefta sæti meö
1.17%. Sé litið á sambærilega tölu
i Hagtiöindum kemur i ljós að hún
er 0.77%. Samkvæmt upplýsing-
um frá Hagstofunni er þetta rétta
talan en hin fyrri mun hafa verið
gefin upp sem bráöabirgöatala.
Lægsta talan i fyrrnefndri hand-
bók er 0.87% í Sviþjóð og 0.93% i
Japan. A islandi er þvi dánartlðni
barna á fyrsta ári sú lægsta i
heiminum.
En ástandið hefur reyndar ekki
alltaf verið svona gott, segir enn-
fremur. Fyrir einni öld dó á Is-
landi fimmta hvert barn áður en
það náöi eins árs aldri (1871-75:
21.9%). Fyrir hálfri öld voru
dánarlikurnar á fyrsta ári orðnar
einn tuttugasti (1921-25: 5.3%), en
siðasta fimm ára meðaltal sýnir,
að aöeins eitt af hverjum hundraö
börnum deyja á fyrsta ári (1971-
75: 1.16%). Nýjustu upplýsingar
eru frá árunum 1976 og 1977 og er
meöaltal ungbarnadauða þau ár
0.86%.
I nokkrum rikjum i Afriku og
Asiu er ungbarnadauðinn nú frá
20% til 30% eða svipaöur og hann
var hérlendis fyrir heilli öld.
Þessi riki eru Burma, Zambia,
Gabon, Ginea og Nigeria.
Þá er rætt um i þessu sambandi
hugtökin „andvana fæddir” og
„burðarmálsdauða”, en einnig
þar eru Islendingar með lægstu
töluna.
Um lifslikurnar segir, að sam-
kvæmt nýjustu tölum (1975-76)
séu lifslikur pilta á Islandi 73.0 ár
við fæðingu, en stúlkna 79,2 ár, og
er þetta hæsti meðalaldur i
heiminum, sem tölur eru til yfir.
Dánarlikurnar á fyrsta ári eru
meiri en samanlagðar likur á að
deyja á aidrinum frá eins árs og
framyfir tvitugt. Þeir sem lifa
fyrsta árið af mega þvi vænta
þess að ná hærri aldri, eða 73.8 ár
(karlar) og 80.0 ár (konur), segir
að lokum i grein Fréttabréfsins.
—vh
UNGBARNADAUÐI 1976
ísland 0,77%
Svíþjóð 0,87%
Japan 0,93%
Danmörk 1,03%
Frakkland 1,04%
Finnland 1,05%
Holland 1,05%
Spánn 1,07%
Sviss 1,07%
Noregur 1,11%
Núer vikingaborðum af minni gerðinni rúllað að
Luxemborgarvika
hjá Loftleiöum
Hótel Loftleiðir hefur ákveðið
að halda 1andkynningarvikur
með svipuðu sniði og þeir gerðu I
fyrravetur. Fyrsta land-
kynningarvikan að þessu sinni er
Luxemborgarvika sem hefst i
Vikingasa! 11. október og stendur
til 14. október. Að henni standa
llótel Loftleiðir, Markaðssvið
Flugleiða og Ferðamálaráð
Luxemborgar.
Yfirumsjón með matseld á
Luxusemborgarvikunni hafa
BernardLambert frá Hotel Siller
og Þórarinn Guölaugsson yfir-
matsveinn Hótels Loftleiða.
I tengslum við Luxem-
borgarvikuna kemur hingað 11
mannalúörasveit, sem spila mun
i Reykjavik á meðan land-
kynningarvika stendur, einnig
kemur til greina að þeir spili á
Isafiröi og Akureyri.
I vetur mun Hótel Loftleiöa
m.a. halda Sælkerakvöld og
meðal þeirra sem sjá um kvöldin
eru Albert Guömundsson
alþingismaöur, Anna Alfreös-
dóttir og Svanhildur Sigurðar-
dóttir, Agnar Kofoed-Hansen
flugmálastjóri og fleiri. Tisku-
sýningar verða frá 1. nóvember
og fram á vor i hádeginu fyrsta
föstudag i mánuöi.
Þegar liður að jólum verða
fjögur sérstök hátiðarkvöld í
desember þ.e. kertaljósakvöld,
Lúsiukvöld, aðventukvöld og
jólapakkakvöld.
Eftir áramót eru fyrirhugaðar
tvær landkynningarvikur, búlg-
örsk vika 3. til 10. febrúar og
tékknesk vika 7. til 16. mars.
Að lokum má geta þess að
miklar breytingar hafa verið
gerðar á rekstri Veitingabúöar
m.a. er nýr matseðill og einnig
verða teknar upp vinveitingar
þar og verður veitt létt vin á mat-
málstimum. rs