Þjóðviljinn - 02.12.1979, Blaðsíða 18

18 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 2. desember 1979

Marx gerir engan
grundvallarmun á
sósíalisma og kommúnisma
VIÐTAL
VIÐ
RUDOLF
BAHRO
'/0j\ Síðari hluti
1 siðasta Sunnudagsblaði birtist
fyrri hluti viðtais þýska tima-
ritsins Spiegei við austur-þýska
andófsmanninn Rudolf Bahro.
Hann er einkum frægur fyrir
samféiagsgagnrýni sfna sem
birtist fyrst i greinaformi á síðum
Spiegel árið 1977, en hefur nú
verið gefin út I bók, sem ber
nafnið „Valkosturinn”.
Bahro var viðskiptaráðunautur
hins opinbera Sósialfska
Einingarflokks (SED) en hand-
tekinn fyrir „njósnir” i ágúst 1977
og dæmdur ári siðar i 8 ára fang-
elsi. Hann var náðaður i tilefni 30
ára afmælis Þýska Alþýðulýð-
veldisins og 17. október flutti
hann tii V-Þýskaiands ásamt
fyrrverandi eiginkonu sinni.
Viðtalið var átt við Bahro
skömmu eftir að hann kom vestur
fyrir, og er þýtt af Haiidóri Guð-
mundssyni og Óskari Guðmunds-
syni.
tekið úr klefa minum.haugar af
pappírum. Þess vegna fór ég i
hungurverkfall. Upplýsingum um
það vildi ég lika koma á framfæri
en þaö tókst ekki. Afrit af bréfi
minu til rikissaksóknara hlýtur
að hafa lent á skrifborði hjá
öryggismálaráðuneytinu. Eftir
það var ég settur i algera ein-
angrun i Bautzen.
Sp.: Fangelsisyfirvöld hafa
semsé látið yöur svelta?
B.: Aðeins eina viku, eftir það
var ég neyddur til að nærast, að
sönnu á manneskjulegan hátt.
Eftir 31 dag hætti ég eins og ég
hafði ráðgert.
Sp.: Settur f einangrun og
neyddur til að nærast — það eru
lykilorð mannfjandsamlegar
refsingar i augum vinstri manna i
V-Þýskalandi.
B.: í grundvallaratriðum er
það alveg rétt hjá þeim. Maður
þarf ekki endilega aö vera með
fremji „sjálfsmorð” á ævintýra-
legan hátt i Austur-Þýskalandi.
Alfarið útilokaö.
Sp.: Vissu samfangar þinir
hver þú varst?
B.: Strax frá upphafi fann ég
hjá þeim sterka samstöðu. Innan
skamms uröu þeir jafnvel sáttir
við að ég væri ennþá kommúnisti.
Haröskeyttur andkommúnismi er
algengasta afstaðan í svona fang-
elsum einsog gefur að skilja.
Muninn á kommúnistum og
kommúnistum skildu samfangar
minir fljótt.
Sp.: Varkonu þinni fyrrverandi
og vinkonu þinni leyft að heim-
sækja þig?
B.: Konu minni fyrrverandi var
leyft að heimsækja mig. Vinkonu
minni Ursulu Beneke þvi miöur
ekki.
Sp.: Hvenær barst þér til eyrna
að þú hefðir verið náöaöur?
B.: Ég sá þaö i sjónvarpinu
mál mitt, þá geröu þeir þaö i eitt
skipti fyrir öll.
Sp.: 1 Austur-Þýskalandi varst
þú andstæðingur kerfisins, i
Vestur-Þýskalandi ertu and-
snúinn kerfinu. Hvað ætlar þú að
gera hér sem kommúnisti?
B.: í Þýska Alþýöulýöveldinu
barðist ég gegn kerfinu sem
sliku, heldur ákveðinni gerð
kerfisins. 1 Sambandslýöveldinu
ætla ég mér ekki aö berjast gegn
allri gerð samféiagsins. Henni
veröur ekki allri komið undir
samnefnarann kapitalismi.
Sp.: Heidur...?
B.: Ég er sannfæðrur um — og
raunar ræður það afstööu minni
til stjórnmála hér — aö þvi verður
aðeins breytt með samfelldri
þróun (evolutionSr). Hvað sjálfan
kapitalismann varöar mun slik
þróun hafa byltingarsinnað inn-
tak.
Sp.: Mætti orða þetta aðeins
félags með sterkum vald'a-
mekanismum eftir kommúniskri
fyrirmynd. Vesturþýska sam-
féiagið er hins vegar útfrá upp-
byggingu sinni marglitt (plúral-
iskt); innan þess þrifast hlið við
hlið mjög ólik viðhorf og mis-
munandi hagsmunir. Getur þú
, yfirhöfuö sætt þig viö slikt sam-
félag með þeirri hneigð til mála-
miðlunar sem óhjákvæmilega
fyigir þvf?
B.: Að sjálfsögðu. Þó maður
búi við lýðræöislegt og plúraliskt
samfélag þá hlýtur þvi að vera á
þann veg háttaö að þar sé hægt,
og verði raunar, að taka meiri-
hlutaákvarðanir. Og þá spyr ég:
Hvaða mannlegir möguleikar og
hvaða réttlætanlegu hagsmunir
eru að baki þessu einokunar-
kapitaliska kerfi? Við verðum aö
snúa einokunarhringana niöur.
Um það er hægt að ná samstöðu á
plúralískum forsendum.
Bahro (lengst til hægri) á fundi með biaðamönnum Spiegel: — Nú stöndum viö andspænis traðkandi
mammútahjörö sem ógnar allri siðmenningu: stóru einokunarhringunum.
Við komuna til Vestur-Þýskalands: — 1 Sambandslýöveldinu ætla ég
mér ekki að berjast gegn allri gerð samfélagsins. Henni verður ekki
allri komið undir samnefnarann kapitalismi...
Sp.: Ástkona þin Ursula Beneke
var þér ötullega að liði við
útbreiðslu bókarinnar I Þýska
Alþýðuiýðveldinu.
B.: Reyndar hjálpuðu aðrir
vinir minir mér einnig. Þeir tóku
eiginlega stærri áhættu en ég. A
táknrænan hátt gengum við frá
útgáfu i 70 eintökum. Þau voru
send út skömmu áður en Spiegel
kom mér á framfæri, en það þýðir
aö bók min birtist fyrst í Þý. Al.
Ég er eftir sem áður mjög
ánægður með þennan framgangs-
máta.
Sp.: En það var ekki lagöur
steinn f götu frú Beneke fremur
en annarra vina sem urðu þér að
liði?
B.: Já það er afskaplega
áhugavert. Otbreiðsla bókarinn-
ar i Þý. Al. var könnuð af ein-
stakri kostgæfni, en til lögsóknar
kom ekki.
Sp.: Það vekur furðu hve'
varfærin og nákvæm framganga
öryggislögreglunnar hefur verið i
máli Bahros. Hvernig var farið
með þig i fangelsinu?
B.: Bæði meöan á rannsókninni
stóð og i fangelsinu var lögð mikil
áhersla á að virða lögin í hvi-
vetna. Ég naut engra forréttinda
né þurfti ég að þola miklar kár-
inur. Þeir árekstrar sem urðu
skrifast á minn reikning. Eftir að
fyrsta bréf mitt frá Bautzen-fang-
elsinu birtist i Spiegel, var allt
innilokunarkennd til að þjást i
svona þröngum klefa. Það fékk
hins vegar ekki svo mjög á mig,
af þvi ég bý yfir hæfileika til
munkllfis.
Sp.: Þá eru þaö nú heldur vil-
höil ummæli þegar þú segist hafa
fengiö góða meöferð.
B.: Satt er það. Sjálfur þjáðist
ég litið vegna þess að ég geri...
Sp.: Mjög litlar kröfur!
B.: Þannig orðaði ég það lika I
fyrsta bréfinu sem ég sendi úr
fangelsinu.
Sp.: Ummæli þin nú á Vestur-
iöndum hafa hingað til gefiö til
kynna, að i raun væri vel farið
með pólitiska fanga i Austur -
Þýskalandi.
B.: Þvi fer fjarri að aöbúnaöur
sé einsog vænta mætti af siö-
menntuðu riki. En aöferðirnar
sem beitt er til að brjóta niður
andspyrnu manns eru sem betur
fer takmarkaðar. Þær duga ekki
til þess að koma þeirri manngerð
andspyrnuhreyfingarmannsins,
sem þekkt er frá þessari öld, á
kné. Með þessum aðferðum er
hvorki hægt að brjóta niöur sann-
færðan kommúnista né sannfærö-
an kristinn mann.
Auk þess má minna á að Sam-
bandslýöveldið og Vesturlönd
hylma yfir miklu verri hluti, t.d. i
Suður-Afriku. Ekki eru menn
drepnir I Austur-Þýskalandi. Það
er algerlega útilokað að fangar
sama kvöld og það var tilkynnt.
Sp.: Ekki fyrr? Þaö hefur
enginn hvisiað þvi að þér?
B.: í fangelsi virðist náöun
alltaf á næsta leiti. Ég gaf aldrei
neitt útá slikan orðróm. Ég stillti
mig inná átta ár af sálrænni hág-
sýni, þar af þóttist ég fullviss um
fjögur og taldi um 50% likur á
náðun I tilefni þrjátiu ára
afmælisins.
Sp.: Þú bjóst semsé við að
veröa hennar aönjótandi þá?
B.: Já. Ef um meiri háttar
náðanir yröi aö ræða var öruggt
að það myndi einnig ná til min.
Það var langbesta tækifærið sem
þeim bauöst til að leysa málið.
Sp.: Yfirvöld Þý. Al. voru
óvenju öriát viö þig. Þér leyföist
ekki aöeins að taka fyrrverandi
konu þina með, heldur lika ást-
konu þina og tvö þriggja barna
þinna...
B.: Það þriðja hefði lfka getað
komið með.
Sp.: Jafnvel þó það hafi náð
iögaldri og tilheyri þannig séð
ekki iengur fjölskyidunni?
B.: Já.
Sp.: A undan þér hefur aðeins
Woif Biermann veriö sýnt siikt
örlæti. Var ástæðan sú sama og
hjá Biermann? Vildi þýska
Alþýöulýöveldiö losna við allt
Bahro-slektið?
B.: Frá upphafi var ég sann-
færður um að ef þeir vildu leysa
skýrar?
B.: Það er best að segja þá sögu
einsog hún er. I timabili frjálsrar
samkeppni innan kapitalismans,
á átjándu og nitjándu öld, voru
það litlu kapitalistarnir og versl-
unarmennirnir sem leituðust við
aö auka gróða sinn sem mest án
þess að taka minnsta tillit til
mannlegra eða samfélagslegra
afleiðinga þeirrar viðleitni. En þá
var um að ræöa tiltölulega
meinlausan hóp minniháttar
verslunarmanna og gróöabrall-
ara, frá sjónarmiöi samfélagsins
i heild og áframhaldandi tilvistar
siðmenningarinnar — nú aftur á
móti stöndum við andspænis
traökandi mammútahjörö sem
ógnar allri siömenningu: stóru
einokunarhringunum.
Sp.: Og ætiar þú að temja þessa
hjörð?
B.: Það þarf að ná tökum á
þeim og snúa þá niöur. Ég lft svo
á aö það þurfi að koma þvi til
leiðar að samfélagiö hafi stjórn á
rikinu. þannig að rikisvaldið
verði samfélagslegt tæki, sem
nær tökum á þessu óhemjulega
samkeppnisstriöi einokunar-
hringanna, einnig á alþjóölegu
sviöi.
Sp.: Á þessum púnkti veröur þú
að hrökkva eða stökkva.Það sem
þú hefur I huga getur ekki tekist
nema á grundvelli einlits sam-
Sp.: Hvernig ætlar kommiinist-
inn Bahro að fara aö þvi?
B.: Meö pólitiskum aögerðum,
sem á vorum timum geta líka
verið hugsjónalegs eðiis.
Sp. Bahro, maður upplýsingar-
innar?
B.: Upplýsing I viðtækasta
skilningi, ekki bara röklegum.
Þaö verður að höfða til innstu
þarfa mannsins.
Sp.: Viijirðu koma einhverju til
leiðar i þessu samféiagi þarftu
pólitiskan grundvöll. Ætlarðu að
ganga í Sósiaidemókrataflokkinn
(SPD)?
B.: Seisei nei.
Sp.: Af hverju ekki? Sósial-
demókratarnir ætla sér lika að ná
tökum á einokunarhringunum.
B.: Það sem ég segi hér má Ifka
lesa i fræðilegu málgagni SPD
„Nýtt samfélag” og hjá hug-
my ndafræðingum Evrópu-
kommúnismans. Það er ekki
máliö. Það slæma er að SPD
veröur að sýsla með kerfið einsog
það er. Þar er búið að njörva
þann flokk niöur. Það væru hrika-
leg mistök aö ganga I SPD. Það
mundi valda öllum þeim sem
búast viö einhverju af mér hér
vonbrigöum, algerum von-
brigðum.
Sp.: Ekki geturöu gengið i
DKP, Vestur-þýska kommúnista-
flokkinn, það er eitt sem vfst er.