Þjóðviljinn - 23.12.1979, Page 3

Sunnudagur 23. desember 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 3
Jólahugleiðing um tónlist og útvarp ogpopparana
Hver maður á sina ástarsögu
og hver maður á sér múslksögu.
Nú eru jól. Þegar min músik-
saga hefst (sem er auðvitað
hvorki merkari né ómerkilegri
en hver önnur, en er handhægt
dæmi af augljósum ástæðum) já
þegar min músiksaga hefst, þá
þóttu mér jól og páskar vondur
músiktimi. Af hverju? Af þvi að
þá var svo mikið af sígildri tón-
list i útvarpinu. Mig vantaði
polka og valsa og aðgengilegar
laglinur. Dægurlög og sigræn-
ingja. Kóróna músiksköpunar-
verksins voru lög eftir Stephan
Foster, Heima i gömlu Kentökki
og söngurinn um fljótiö sem var
ávarpað gamli minn; lika
Nautabanasöngurinn úr
Karmen.
Það sem nú siðast var nefnt
hafði að sjálfsögðu komið I
gegnum útvarpið. Annars hafði
harmonikkan ráðið ein.
Nokkru siðar þóttumst viö
strákar þurfa að stækka tón-
eyraö. Næsta skrefiö var djass.
Sveiflan var enn i fullum gangi
og eitthvað sem hét bibop á leið-
inni. Innan skamms vorum viö
mjög stoltir orðnir yfir þvi að
kunna að lýsa frati á stórar
blásarasveitir, sem djössuðu
dægurlag litillega til dansþarfa.
Við vorum á höttunum eftir
hinum snjöllu og hugmyndariku
einleikurum. Við gengum
sperrtir og vorum, eins og Rúss-
ar segja, rúblu dýrari en aðrir
menn. Við hlustum á Louis
Armstrong!
Sjálfsagt var það útvarpið
sem kom þessu af stað. Það má
telja vist að Jón Múli hafi verið
kominn til sögu og hafi flækt
okkur I sitt net. Nú var lika
hægt að snúa sveifinni á
grammifón og kaupa nokkrar
plötur, sem voru að visu rán-
dýrar, aö minnsta kosti fyrir þá
sem fengu kvennakaup i fisk-
vinnu, eins og þá tiðkaðist.
Elskan,
hvað viltu
meir?
Þrautseigla
Enn liður fram timinn. Og enn
heldur útvarpiö áfram sinu
þrautseiga ætlunarverki: aö
koma mönnum i kynni viö fleira
en þá tónlist sem þeim hafði
verið tiltæk i menningarlegu
allsleysi eöa einangrun, venja
þá með lagni við það, að fleira
var til sem gerði dægrin litmeiri
en valsar og foxtrottar ballanna
eða sönglag I aðgengilegum
siörómantiskum stil. (Að þessu
ólöstuöu). Ekki aðeins á jólum
og páskum, heldur allar vikur
ársins þybbaðist þessi skeifi-
lega stofnun gegn ótviræðum
vilja almennings. Það var sama
hve duglegir menn voru við að
formæla andskotans óperium og
arium con svinarió og stundum
heimta aö þetta bölvað drasl
væri brotið með sleggjum: út-
varpið hélt sinu striki eins og
sannhelgur píslarvottur.
Og viti menn: þetta hefur sin
áhrif, einnig i þeim Kefla-
vikum, þar sem tveir menn spil-
uðu á harmoniku á böllum og
kona sýslumannsins eöa prests-
ins kenndi fimm stúlkum frá
efnuöum heimilum á pianó. Svo
ég snúi aftur að minni hvers-
dagslegu músiksögu: það
siaðist smám saman inn I mann,
að það væri ekki aöeins merki-
legt að leggja eyrun viö þá tón-
list sem kölluð var sigild heldur
og nauösynlegt. Útvarpið hafði
með einhverjum dularfullum
hætti gert margbölvaðar
„ariur” að parti af hversdags-
leikanum. Það átti lika margra
kosta völ i þvi að brjóta niður þá
fordóma sem a.m.k. þá voru al-
gengir meðal almennings sem
hélt aö „svona er ekki fyrir
okkur”. Mozart til dæmis og
samtiðarmenn hans: hvernig
var hægt að trúa þvi til lengdar,
aö þeir væru til fyrir útvalda
menn og vel skólaöa eina? Ekki
nokkur leið.
Lengi lifi snobbið
Svo gerðist það, aö tveir ung-
lingar setjast einbeittir á svip
viö gamlan útvarpskassa upp-
mjóan og ætla að fylgjast með
Fimmtu sinfóniu Beethovens
frá upphafi til enda. Vafalaust
var þarna á ferðinni eitthvað
það sem kallað er snobb. Við
ætluðum að meötaka Beethoven
af þvi að við héldum að það væri
einhverskonar nauðsyn — en
kannski án þess við hefðum
verulega ánægju af þvi. Það var
a.m.k. ekki vitað fyrirfram.
Þetta gekk samt furöuvel, og á
eftir fóru margskonar prófanir
og „stækkun tóneyrans” I
ýmsar áttir.
Siðan þá hefi ég ekki nema að
mjög takmörkuðu leyti viljað
taka undir skammir um and-
skotans snobbið. Snobb getur
verið hlægilegt eins og i dæmi
finu frúarinnar sem geisist um
gamanleikina og er að viðra sig
upp við agalega fræga lista-
menn sem hún botnar auðvitað
ekkert i hvað eru að iðja. En
þegar við gerum okkur grein
fyrir þvi, að „snobb” er lika
það, að viðurkenna að þaö sé
ómaksins vert og meira en það,
að leggja nokkuö á sig til að
kynnast menningarverðmætum
— eins þótt móttökuskilyrði
mættu vera betri, þá er auðvelt
að hefja nokkurn lofsöng um
þetta margskammaða fyrir-
bæri. Það var áreynsla, metn-
aður, „snobb” hjá þrettán eða
fjórtán ára strákum, að vilja
hlusta á Fimmtu sinfónfuna. En
það þýddi lika aö heimurinn
hafði stækkað, þú varst ekki
lengur upp á dægurlög ein
kominn, djassinn tapaði heldur
ekki neinu á þvi að heiöursmenn
frá átjándu og nitjándu öld
settust aö i hlustum þinum — og
siðar komu aðrir menn og óm-
striðari og vildu sanna að okkar
eigin öld skapaði lika merka
tónlist. Og eftir það sem á undan
var gengið þá gekk hreint ekki
illa að kynnast þeim.
Kveinstafir
Allt er þetta rifjað upp með
það I huga, að á liðnum
mánuðum hefur fræg hlust-
endakönnun orðið til þess, að á
ný er með ýmsum tóntegundum
farið að amast við þvi uppeldis-
hlutverki I tónlist sem rikisút-
varpiö, með öllum sinum
göllum, hefur gegnt. Það er
aftur skirskotað til vilja
almennings, til meirihluta-
smekks, til lýðræðis — og gott ef
ekki til þess þjóðernislega
réttar tslendinga að hlusta á
popp, engilsaxneskrar ættar
mestan part, I Útvarp
Reykjavik til þess aö þeir
„þurfi” ekki að leita á náðir
Kanaútvarpsins, eins og það
heitir. Þessu fylgir nokkur
hávaði sem viröist hafa þann
undirtón, að poppi sé ekki nógur
sómi sýndur, það sé einhver
hornreka, að hámenningar-
gaurar þrengi kost poppsins,
sem er nú oröið svo sniðugt, að
kalla sig alþýðutónlist.
Poppaður
heimur
Mér finnst þetta skrýtið. Þaö
hafa alltaf veriö til einhverjar
hliöstæður við popp samtimans,
Árni
Bergmann
skrifar
þær hliðstæöur allar hafa átt
sinu hlutverki að gegna. Auk
þess vitum við, að það er hægt
að gera alla hluti misvel. En
einhverskonar sjálfsmeö-
aumkun poppsins hljómar satt
best að segja eins og vond
skrýtla. Ekki veit ég betur en
heimurinn sé fullur af poppi. Sá
sem fær skessuskot og liggur
heilan dag hreyfingarlaus eins
og klessa, hann er fimm
eöa sex sinnum á dag aö
hlusta I útvarpi á langa þæfti
sem eru popp eða byggðir ut-
an um popp eða meö poppi-
vafi. Á miðjum degi er Vi-
valdi honum eins og vin i
eyðimörk mikils gauragangs.
Heimilin eru full með popp, ekki
sist á þeim stundum þegar
kvöldsvæfir menn vilja fara að
leggja sig. Verslunargöturnar
eru fullar með popp. Langferða-
billinn er poppaður og einka-
billinn og kjörbúðirnar eru
fullar af silkimjúku poppi.
Poppið er fastur liður i sjón-
varpi eins og veðurfregnir og
ráðherrar. Fyrir utan allt þetta
magn er poppið miklu áleitnara
en hliðstæður þess fyrir t.d.
þrjátiu árum — það er vegna
innri þróunar og vegna tækni-
væöingar i hljómflutningi miklu
raddsterkara, það ræöur yfir
margfalt fleiri desibflum. Heil
kynslóð er orðin svo mettuð af
poppi að hún þolir ekki þögn,
kyrrðin ærir hana.
Og poppið lætur sér ekki
nægja aö láta heyra til sin,
poppið er búið að leggja undir
sig meira og reglulegra pláss en
nokkuð annaö i fjölmiðlum að
loönu og alþingi einu undan-
skildu. A poppsiðum dagblaö-
anna er reistur einkennilegur
heimur sem gerir tilkall til að
gerast sjálfum sér nógur — t.d.
meö málfari sem veldur utan-
poppmanni þungum höfuðverk.
Þar takast á straumar sem að
sönnu eru ekki allir einynja, satt
er það, þarna eru bisnessmenn
harðsviraðir jafnt sem hug-
sjónamenn, sem vona að hægt
sé að nýta poppiö til annars en
deyfingar — þvi miður vilja
einnig þeir falla i þá gryfju að
kæfa sina eigin jákvæðu við-
leitni i hávaða. En hvort sem
er: engin starfsemi sem fellur
undir menningu og/eða af-
þreyingu hefur tryggt sér slika
stöðu sem poppið hefur i raun,
slikt umtal, slika sjálfsaug-
lýsingu — og, þegar allt kemur
saman: slikt sjálfshól.
Yfir hverju er eiginlega veriö
að kvarta?
Eða eins og Heine skáld
sagöi: Þú átt demanta og
perlur, ódauölegt lof hefur þér
verið kveðið, sjálfan mig hefur
þú lagt I rúst — og elskan min,
hvað viltu meir?
Arni Bergmann
*sunnudags
pistill