Þjóðviljinn - 02.03.1980, Qupperneq 11

Sunnudagur 2. mars 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
BÓKMENNTA- OG TÓNLISTARVERÐLAUN NORÐURLANDARAÐS
Arli Heimir um Pelle Gudmundsen-Holmgreen:
F ramúrstefnumaður
sem byggir á endurrekningu og einfaldleika
— Pelle Gudmundsen
Holmgreen er fæddur 1932
og lagði stund á tónlistar-
fræði og tónlistarsögu við
Konunglega Tónlistarskól-
ann í Kaupmannahöfn.
Hann er nú kennari 1 tón-
smið við Tónlistarskólann í
Árhúsum, segir Atli Heim-
ir Sveinsson um hinn
danska kollega sinn, sem
hotið hefur Tónlistarverð-
laun Norðurlanda í ár.
— t lok sjötta áratugsins fór
Pelle aö gera tilraunir meB seriu-
tónlist, hann var undir sterkum
áhrifum að Boulez, Ligeti, Stock-
hausen og fleiri góöum mönnum.
Fyrstu verk Pelle i þessum dór
minna á seriuverk Anton Webers,
en þaB má segja aB þessi þróun
hans nái hámarki i verkinu
Sympony, sem hann gerBi 1965.
Pelle Gudmundsen-Holmgreen
er áberandi maBur i tónlist. Hann
hefur mjög sérstæöan stfl, sem
eiginlega er ekki hægt aö flokka
undir neitt. En hann vill hafa sér-
stööu og er mikill framúrstefnu-
maöur.Hann er gifurlega afkasta-
mikill, er einn á báti og notar sér-
stakar hljóöfærasamsetningar.
Og hann semur allt mögulegt.
— Hvaö má segja nánar um
stii hans?
— Stillinn er einfaldur, og hefur
veriö nefndur hinn nýi einfald-
leiki. Pelle byggir tónlist slna
mikiö á sifelldum endurtekning-
um. Ég naut þeirrar sæmdar aö
vera þátttakandi á tónleikum i
Basel 1970, en þar vöktu tvö verk
mikla skömm og hneisu. Annaö
var eftir mig, og hitt eftir Pelle.
Pelle Gudmundsen-Holmgreen
Verkiö hans hét Tricolor IV og
byggir á siendurteknum þremur
hljómum fyrir heljarstóra
symfóniuhljómsveit.
— Hvernig var þitt verk?
— Ég var meB verk fyrir
trommara, slagverk og tónband.
1 verkinu koma fyrir alis konar
hljóB; þetta var músikteater. Þaö
endaöi á þvi aö slagverksleikar-
inn örmagnaöist og var borinn út.
Þetta vakti mikla hneykslun,
enda var þetta tónlistarform al-
veg aö byrja.
Pelle Gudmundsen-Holmgreen
hefur alltaf veriö manna fyrstur á
Noröurlöndum aö leita nýrra
miöa. Hugsun hans mótast mjög
af Samuel Beckett, hann notar
tjáningarmáta sem felst I hugsun
þessa leikritahöfundar. Likt og
leikhúsgestir blöa eftir Godot,
blöa áheyrendur Pelies eftir ein-
hverju sem kannski aldrei kem-
ur.
Reyndar held ég aö Pelle
Gudmundsen-Holmgreen sé af is-
lenskum ættum. En faöir hans er
alla vega frá Borgundarhólmi.
En verk hans eru mjög sérstæö.
Yfirleitt þegar maöur sækir stóra
tónleika þar sem verk margra
höfunda eru flutt man maöur
ekki svo gjörla verk allra. En verk
Pelle man maöur alltaf. Hann
vekur ætíÖ mikla athygli, hann er
alltaf sér á báti.
Njörður P. Njarðvík um Söru Lidman:
Skrifar raunsæissögur
og pólitískar frásagnir
— Hún er fædd 1923 í litl-
um bæ í Vásterbotten, sem
nefnist Misentrásk. Hún
er dóttir smábónda, lauk
stúdentsprófi 1944 og tók
kandidatspróf i ensku,
frönsku og uppeldisfræð-
um 1949, segir Njörður P.
Njarðvík um sænsku
skáldkonuna Söru Lidman,
sem hlaut bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs í ár.
— Þaö má skipta höfundarferli
hennar I fjóra hluta, segir Njörö-
ur ennfremur. Sá fyrsti felst i
fjórum skáldsögum frá heima-
byggö hennar. Þær bækur heita:
Tjardalen (1953) Hjortroniandet
(1955), Regnspiran (1958) og
Bá'ra mistel (1960).
Síöan söölar Sara um og veröur
fyrir pólitiskri vakningu. Hún
feröast m.a. um Afrlku og úr
þeirri ferö veröa til tvær bækur.
Min son och jagsem út kom 1961
og Med fem diamanter — 1964.
Þriöji hluti ferils hennar hefst
meö bókinni Samtal i Hanoi
(1966), en þá hefur hún yfirgefiö
skáldsagnaformiö og fæst viö
heimildaskrásetningu, og haföi
striöiö i Víetnam djúp áhrif á
hana, en hún tók virkan þátt I
mótmælum gegn striösrekstri
Bandarikjamanna I SA-Asiu. Hún
beindi einnig athygli sinni aö
verkfalli námuverkamanna I
Svappavaara og Kriuna I lok sjö-
unda áratugsins og varö útkoman
bók hennar Gruva.sem hún vann
i samráöi viö ljósmyndara. Sú
bók kom út 1968. Þá sendi hún frá
sér ritgeröasafn 1969, er nefnist
V'ánner och u-vánner. Bókin
Marta, Marta kom út 1970 og
Faglarna I Nam Dinh — önnur
bók hennarum Vietnam — kom út
1972.
Fjóröi hluti skáldskaparferils
hennar hefst meö þögn I fimm ár,
eöa á timabilinu frá 1972-77. Þá
kemur út fyrsta bók I sagnabálki,
og heitir Din tjánare hör. önnur
bókin i bálkinum kom I fyrra og
nefnist Vredens barn.Þaö er fyrir
þessa bók sem Sara hlaut Noröur-
landaverölaunin.
Meö þessum tveimur bókum
hefur Sara snúiö aftur til skáld-
skaparformsins og til sinnar
heimabyggöar I óeiginlegri sem
eiginlegri merkingu, þvi hún hef-
ur flutt búferlum og býr nú I fæö-
ingarbæ sinum, Misentr'ásk.
— Hvaö langur veröur þessi
sagnabálkur hennar?
— Upphaflega átti verkiö aö
vera þrjár bækur — trllógla — en
eftir aö annaö bindiö kom út hefur
hún gefiö i skyn aö bálkurinn
veröi enn lengri.
— Hvert er innihaid þessara
tveggja siöustu bóka hennar?
— Þær fjalla um, eins og hún
hefur sjálf oröaö þaö: ,,Vad det
kostade att bygga Norrlands inn-
land”. Sögurnar gerast I Lill-
vattnets Socken, héraöi sem nær
yfir 2 þúsund ferkilómetra svæöi
og eru innbúarnir jafnmargir og
ferkilómetrarnir. Sagan hefst ár-
iö 1978 og lýsir llfi landnema sem
byggöu svokallaö mýrlendi I
Austurbotnum, ekki langt frá
borginni Skellefteá.
Sara lýsir nokkrum fjölskyld-
um, hversdagsstriti þeirra, fá-
tækt og lífsbaráttu. Til aö gera
landiö byggilegt þurfti aö þurrka
þaö. Grafnir voru óheyrilegir
skuröir meö höndunum, og bænd-
urnir höföu orö á þvi aö skóflurn-
ar yxu beint úr öxlum þeirra. Líf
þessa fólks var ótrúleg fátækt,
ótrúleg vinnuharka.
Aöalsöguhetjurnar eru ungur
bóndasonur, Diörik Mártensson,
21 árs og hann fer aö velta þvi
fyrir sér hvort Sviþjóö hafi ekkert
annaö aö bjóöa sinu fóki en þetta
strit. Hann fær þá flugu I höfuöiö
að til aö fólkiö geti lifaö mann-
sæmandi lifi þurfi þaö járnbraut.
Þessar bækur Söru lýsa eiginlega
þrennu: Þeim fórnum sem færa
þurfti svo Noröur-Sviþjóö yröi
byggileg, sögu járnbrautarinnar
og ástarsögu Diöriks og önnu-
Stava úr nágrannabænum.
Hins vegar hefur Sara Lidman,
aö tveimur bindum skrifuöum,
enn ekki minnst á járnbrautina.
Sara Lidman: — Málsvörn fyrir
skógarbúa í Vesturbotnum, Svl
þjóö og heiminum.
— Hvaö hefuröu aö segja um
stil og uppbyggingu þessara
bóka?
— Þær eru klasslskar i bygg-
ingu, auölesnar, þaö mætti
kannski segja aö þær væru
klassisk raunsæisfrásögn. Þaö
sem tengir þær viö fyrstu bækur
hennar er, aö þær eru skrifaöar
aö miklu leyti á mállýsku. Þaö er
einnig auöséö aö bækur þessar
byggja á gifurlegri heimilda-
vinnu. M.a. fylgir aftast oröalisti
fyrir Svia, sem ekki skilja
mállýskur Noröur-Svia.
Margir munu eflaust segja aö
þessar bækur séu afturhvarf Söru
frá virkri pólitiskri umræöu til
sveitar og horfins tima. En sjálf
segir hún á bókarkápu aö þessari
„innansveitarkróniku”, aö hún
haldi uppi málsvörn fyrir skógar-
búa i Vesturbotnum, Sviþjóö og
heiminum.
v A,
&
J8
Auglýsing frá fjármálaráðu-
neytinu um útgáfu skattalaga
Fjármálaráðuneytið hefur látið fella sam-
an lög nr. 40/1978 um tekjuskatt og eignar-
skatt og lög nr. 7/1980 um breyting á þeim
lögum og gefið út i sérhefti.
Heftið er til sölu i bókaverslunum Lárusar
Blöndal og kostar 1.830 kr. með söluskatti.
Fjármálaráðuneytið, 29. febrúar 1980.
Sparivelta Samvinnubankans:
Lánshlutfall allt á
Fyrirhyggja í Qármálum er
það sem koma skal. Þátttaka
í Spariveltu Samvinnubank-
ans er skref í þá átt. Verið
með í Spariveltunni ogykkur
stendur lán til boða. Láns-
hlutfall okkar er allt að
200%. Gerið samanburð.
in
íxyjr
Upplýsingabæklingar liggja frammi
í öllum afgreiðslum bankans.
SamvinnubankiiMi
og útibú um land allt.