Þjóðviljinn - 31.05.1980, Blaðsíða 6

Þjóðviljinn - 31.05.1980, Blaðsíða 6
6 SIÐA — ÞJÓDVILJINN Laugardagur 31. mal 1980. Ivar Jónsson • • og Orn Jónsson skrifa 'CZl Marxismi, lifandi eða dauður? Algeng goösögn um marxismann er aö hann sé heilsteypt kenning sem menn sporörenni í þrem til fjórum munnbitum i heilögum kvöldmáltíöum eða leshringjum ,/öfga- hópa" sem kenna sig við marx-leninisma. önnur al- geng goösögn er að marxisminn sé tilgátusafn um samfélagsþróunina sem byggi á algildum sögu- eða samfélagslög- málum sem alls staðar og alltaf eigi við. Samkvæmt þessari skoðun er marxisminn visindi sem spáir fyrir um þróuninaog sanna má eða afsanna með tilvisun til staðreynda. I anda þessa viðhorfs hafa ýmsir borgaralegir „vísindamenn" borið saman tilgátur Marx og þróun kapítalismans á vesturlöndum og „afsann- að"; „lögmálin" standast ekki. Enn ein goðsögnin setur samasemmerki milli marxismans og opinberrar túlkunar sovétmanna á kenningum Marx, eða ein- faldiega milli marxismans og samfélagsgerðar Sovét- rikjanna. bessi viBhorf byggja á fyrir- framgefnum sleggjudómum fólks sem hvorki nennir aö kynna sér verk Marx né markmiö hans meB rannsóknum sfnum, hvaB þá aB kynna sér umræBu innan marxiskrar hreyfingar i heild og þróun marxismans. Fáir eru sér betur meBvitaöir en einmitt marxistar um aö hugmyndir sem notast er viö i visindum og visindastarfsemi almennt mót- ast aö verulegu marki af samfél- agslegum öflum og rikjandi hugmyndum hvers tima. Þetta á auBvitaB lika viB um marxismann, enda er þaö svo aö marxistar eru stööugt aö endurmeta kenningar sinar og hugtök og aölaga aö sibreytileg- um samf élagsveruleika. Endurmat felur aö sjálfsögöu i sér gagnrýni á fyrri afstööu og deilurnar leiöa til þess aö fram koma mismunandi „skólar” eöa stefnur. En þessar mismunandi stefnur hafa þó sameiginlega snertifleti. Allir skólarnir eiga þaö sameiginlegt aö skoöa þróun samfélagsins I ljósi þróunartil- hneiginga auömagnsins. 1 annan staö er sameiginlegt markmiö þeirra aö greina hvernig nýta megi tækni, þekkingu og auölind- ir samtimans i framtiöarriki sósialismans. Aö benda á mót- hverfuna milli þess sem er og þess sem er mögulegt. t þriöja lagi er markmiö marxista hvaöa félagslegar hreyfingar, efna- hagsleg og stjórnmálaleg öfl eru likleg, miöaö viö rfkjandi aö- stæöur, til aö móta samfélagsþró- unina og umskapa þjóöfélagiö i sósialiskum anda. hreyfingarinnar f rikisvald kapltalismans. Timabiliö 1950 til 1968 er samfellt þensluskeiö sem rekja má til nýrra upphleöslu- möguleika auömagnsins sem kom I kjölfariö á eyöileggingu striösins, hagnýtingu tækni- nýjunga s.s. gerviefnum, nýjum orkugjöfum, raftækni og siöast en ekki sist nýju vinnuskipulagi. Breytingar á vinnuskipulaginu voru mögulegar vegna veikrar stööu verkalýöshreyfingarinnar (þ.e. færibandavinna og ýmis form akkoröslaunakerfa sem verkalýöshreyfingin haföi áratugum saman barist gegn). Jafnhliöa tæknibyltingunni var gerö bylting á sviöi efnahags- stjórnar meö svonefndri „Keynesbyltingu” sem felst i þvi aö komiö er I veg fyrir kreppur eöa afturkippi meö þvi aö rikis- valdiö sér til þess aö virk og almenn eftirspurn eftir vörum er ávallt fyrir hendi. Rfkisvaldiö sér þannig til þess aö opinberar framkvæmdir séu i takt viö markaösaöstæöur hverju sinni og þaö beitir sér fyrir tilheyrandi skatta og vaxtapólitik. En forsenda keynesismans er aö samstaöa riki milli stéttanna um staukinn hagvöxt, þvi markmiöiö er framleiöniaukning þegar til langs tima er litiö þó oft á tiöum veröi aö fóma um stundarsakir og „heröa sultarólina”. En ein afleiöing aukinna opinberra framkvæmda hefur venö væg en samfelld veröbólga. Eftir 1968 hefur kapitalisminn einkennst af dýpkandi kreppu, þensluskeiöiö er liöiö. Vandamálin hrannast upp, stööugt umfangsmeiri rikis- afskipti eru nauösynleg til aö tryggja virka eftirspurn, auömagnseigendum sómasam- legan gróöa af fjárfestingum og þolanlega litiö atvinnuleysi. Afleiöingin er ört vaxandi verö- bólga, samfara auknu atvinnu- leysi og árásir atvinnurekenda og rikisvaldsins á verkalýöshreyf- inguna. Verkföll og stéttaátök sem áöur heyröu sögunni til eru nú daglegt brauö á Vesturlönd- um. Hrun á veröbréfamörkuöum og minnkandi hagnaöur fyrir- tækja. Samdráttur I heims- versluninni og hrun alþjóöagjald- eyriskerfisins. 011 þessi kreppu- einkenni komu fram fyrir „oliu- kreppuna” svokölluöu,1974. Þróun marxismans Saga marxismans frá aldamót- um endurspeglar þessa þróun kapitalismans. A timabilinu fram á miöjan 4. áratuginn eru deilur sósial-demókrata og lenlnista (kommúnista) allsráöandi i marxiskri hreyfingu. Deilurnar eru fyrst og fremst á sviöi stjórnmálanna og snúast um leiöina aö valdatöku verkalýös- ins. Valkostirnir eru þingræöis- leiöin eöa bylting gegnum verka- lýösráö (verksmiöjuráö, hverfa- ráö o.s.frv.) sem aö lokum brjóta niöur rikisvald auömagnsins. Þaö sem sameinar þessar deildir marxismans er sú afstaöa aö kapitalisminn muni óhjákvæmi- lega hrynja vegna efnahagslegra lögmála sinna. Dýpkandi efna- hagskreppur báru þess órækt vitni. Markmiö beggja þessara deilda var aö koma á áætlana- búskap og miöstýringu efnahags- lifsins sem koma myndi i veg fyrir sóun framleiösluverömæta vegna efnahagskreppa, útrýma fátækt og efnahagslegu aröráni og tryggja enn meiri framfarir (lesist hagvöxt) en áöur var þekkt I sögu mannsins. A þessu timabili eru hugmyndir marxista um samband efnahagslifsins og annarra samfélagssviöa (stjórnmála, félagslegs og hug- myndafræöilegs lifs) einfaldar. Undirbyggingin (efnahagslifiö) mótar yfirbygginguna. Rikis- valdiö var einfaldlega valdatæki borgarastéttarinnar. Eftir aö verkalýöshreyfingin og stjórnmálaflokkar hennar voru innlimaöir i borgaralegt rikis- vald, kreppur virtust heyra sögunni til og samstaöa stéttanna rikti tóku marxistar aö endur- skoöa kenningar sinar og aölaga nýju stigi kapitalismans. Ahrif einokunarauöhringa og framfara innan tækni- og náttúruvísinda á gildislögmálin og auömagns- upphleösluna voru rannsökuö. Jafnframt voru nýjar kenningar um hlutverk rikisvaldsins smiö- aöar sem endurspegluöu samspil opinberra stofnana, mismunandi hluta borgarastéttarinnar eöa auömagnsins og verkalýösins eöa fulltrúa stéttarinnar sem tengd- ust þessum leik. Hér var ekki um aö ræöa neina „kreppu marxismans” heldur frjóar umræöur um nýtt stig I framþróun kapltalismans. Marxistar voru leiöandi i þeirri gagnrýnu umræöu um samfélagiö sem tók fjörkipp á 7. áratugnum. Meö rannsóknum á æskuverkum Marx var fundinn grundvöllur fyrir gagnrýni á stööugt mikil- vægara og augljósara vandamál kapitalismans þ.e. firringuna i hversdagslffi fjöldans, vinnunni Þróun kapitalismans Marxisminn þróast vegna þess aö viöfangsefni hans, kapitalisminn, þróast. Einok- unarkapitalisma tuttugustu aldarinnar má greina I þrjú megin timabil. Fram aö ca. 1950 var samdráttarskeiö sem einkenndist af dýpkandi efna- hagskreppum, sem aö lokum voru leystar um stundarsakir meö hergagnaframleiöslu og striös- rekstri? skipbroti verkalýöshreyf- ingar Evrópu og sigurgöngu fasismanst innlimun verkalýös- „Sósíalisminn getur aðeins ferðast á reiðhjóli ” Jose Antonio Viera-Gallo og stjórnmálunum. Fólk geröi sér betur grein en áöur fyrir valda- leysi sinu I vinnunni og tilgangs- leysinu meö henni. Þaö voru eink- um marxistar sem kenndir hafa veriö viö Frankfúrtarskólann sem báru uppi þessa gagnrýni og þaö var ekki fyrr en firringin var oröin alvarlegt vandamál i stjórnun auöfyrirtækja sem at- vinnurekendurnir réöu til sin sál- fræöinga og félagsfræöinga til aö sætta verkafólkiö viö og aölaga aö nýrri tækni. Og atvinnu- rekendurnir fóru nú aö tala um atvinnulýöræöi og „aö gera vinnustaöinn manneskjulegri” enda haföi sýnt sig aö slikt jók framleiönina. Frankfúrtarmenn eins og H. Marcuse og J. Habermas gagnrýndu „skynsemi” iönrikjanna (i austri og vestri) sem einungis er bundin viö hagvöxt og framleiösluaukn- ingu og kraföist samfélagsskipu- lags sem byggöi út lýöræöi en innleiddi samskipti milli fólks sem byggöist á þvi aö einn réöi yfir öörum. Þeir gagnrýndu einnig sóun á náttúruauölindum og mengun sem stafaöi af skef ja- lausri gróöasókn auömagnsins. Mikilvægust áhrif þeirra eru þó e.t.v. á námsmannahreyfingar Vesturlanda, mannréttinda- baráttuna og afstööu visinda- manna til hlutverks visindanna i samfélaginu. Þessi áhrif uröu enn meiri vegna þeirra umskipta sem hafa oröiö á stööu visindamanna og sérfræöinga á undanförnum árum. Þeir eru aö glata sjálfstæöi sinu innan fyrirtækjanna. Störf- um þeirra er stjórnaö I æ rikari mæli af yfirstjórn fyrirtækjanna, þeir lækka í viröingarstiganum og hrapa samtimis niöur launa- stigann. A þensluskeiöinu beind- ist athygli marxista ekki siöur aö þvi vandamáli auömagnsins aö skapa nýja markaöi og eftir- spurn. A.Gorziofl.hefur sýnt fram á hvernig auömagniö leysir þetta vandamál meö framleiöslu á vör- um sem hafa aukiö sölugildi en þjóna ekki betur þörfum fólks en þær vörur sem fyrir eru. Meö þvi aö framleiöa vörur sem endast ver og eru erfiöari I viöhaldi en þær sem fyrir eru og meö þvi aö skapa alls kyns tísku, tekst auömagninu aö tryggja sér stööuga upphleöslu og gróöa. Barátta ney tendasamtaka Vesturlanda ber órækt vitni um þessi bellibrögö auömagnsins. Þaö sem einkum einkennir marxista 7. áratugarins er þvi viöleitni til aö vikka út kröfur verkalýösins, þ.e. aö hverfa frá hreinni launabaráttu. A 8. áratugnum endurspegl- uöust efnahagsleg vandamál mjög I þróun marxismans. Aukin áhersla á greiningu á þróunar- tilhneigingum efnahagslifsins fór saman viö greininguna á firring- unni. Menn leituöu enn á ný i smiöju Marx. I staö firringar var og er nú gjarnan talaö um undir- okun (subsumtion). Marx beitti þessu hugtaki I greiningu sinni á þvl hvernig auömagns- upphleöslan felur i sér bæöi arö- ránsform og kúgunarform. Kapitalisk tækni og vinnuskipu- lag tekur á sig form sem einkennast af mikilli sérhæfingu og einhæfum störfum sem um leiö kemur i veg fyrir heildarsýn verkafólks yfir framleiösluferliö. Þetta dregur úr samstööu verka- fólks og baráttuþrekj, og sömu sögu er aö segja um akkorös- launakerfin. Gagnrýni marxista á tækniform kapitalismans á jafnt viö um tækniform innan „sósiallsku” rikjanna i austri, aö svo miklu leyti sem þau eru eftiröpun á hinum fyrrnefndu. Marxisminn, verkalýðshreyfingin og sósialisminn í kjölfar þessarar umræöu hefur gagnrýni á leninismann og sósialdemókrata oröiö margbrotnari. Spurningarnar eru ekki aöeins um baráttuleiöir, heldur hafa pólitiskt eöli tækn- innar og tengsl manns og náttúru oröiö tilefni deilna. Forsendur spurningarinnar um hvaö sé mögulegt hafa gjörbreyst viö núverandi þróunarstig framleiösluaflanna. Sé aöeins gengiö út frá þvi sem er „tækni- lega mögulegt” er hægt aö

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.