Þjóðviljinn - 05.07.1980, Blaðsíða 13

Helgin 5.-6. júll. ÞJÓDVILJINN — SIÐA 13
kúgun og einhverra tfðinda er
von.
Þriöji þátturinn er um konu
sem er lokuð inni á heimili sinu af
þvi aö eiginmaðurinn er svo
afbrýðissamur. Hún fer að spjalla
við konu i næstu ibúð og segir
henni frá lifi sinu. Þrátt fyrir
góðan efnahag er hún einmana og
óhamingjusöm, en henni er talin
trú um að hún hafi allt sem
hugurinn girnist — öll heimilis-
tæki, sjónvarp og stereogræjur
hvers getur hún óskað sér
fremur? Ætti hún ekki að vera
ánægö?
Þá má geta þess að danska
sjónvarpið sýndi sl. vetur nokkur
verka Fos þar sem þau hjónin og
La Comuna fóru á kostum,
einkum og sér i lagi i þvi fræga
verki Sjöunda boðorðið — eða
steldu aðeins minna.
Jarðvegurinn var þvi vel
plægður fyrir komu Fos og
Frönku, enda var troðfullt á
öllum sýningum og fundum.
Misterio Buffo
Dario Fo birtist á sviðinu
aleinn, klæddur i ljösar buxur og
rúllukragapeysu. Túlkurinn sett-
ist til hliðar og dagskráin hófst.
Fyrst sagði Fo frá sinu stóra
áhugamáli miðaldaleikhúsinu og
þeim hefðum sem fylgt hafa
alþýðunni um aldaraðir. Hann
hefur notast við gamlar frásagnir
og leikheföir við samantekt þá
sem hann kallar Misterio Buffo.
(Misterio Buffo mætti þýða Listi-
legir dularleikir.) Leikarinn segir
einhverja sögu, en er i rauninni
að segja eitthvað miklu meira
sem áhorfandinn á að skilja. Með
látbragði og hljóðum er sagan
túlkuö, málið skiptir ekki neinu.
Og Fo hefur leik sinn. Fyrsta
sagan fjallar um hungrið og
imyndunaraflið. Maður nokkur
sem ekki hefur fengið ofan I sig
dögum saman, imyndar sér að
hann sé að elda til dýrindisveislu
og endar meö þvi að éta innyflin
úr sjálfum sér. Boðskapurinn er
eitthvað á þá leið að þó að hægt sé
að kúga þig likamlega með
hungri og neyð, þá áttu alltaf til
þitt hugarflug þaö verður aldrei
beislað.
Næsta saga segir frá enskum
munki sem nauögar ungri aöals-
mær. Málið kemur fyrir rétt, en
með kænsku sinni og sakleysis-
svip tekst munkinum að sannfæra
dómarana um að konan sé verk-
færi djöfulsins og að það var hún
sem tældi fróman guðsmanninn,
með lokkandi tilburðum. Hún
gekk ekki um eins og kristin kona,
með lútandi höfuð og hendur i
ermum, heldur sveiflaði hún
mjöðmum og sendi honum losta-
fullt augnaráð, var nokkur furða
þó að hann félli? Að lokum er hún
dæmd fyrir hórlifi.
Fo birtist þarna I hlutverkum
hins saklausa munks sem biður til
guðs og lögfræöings hans sem er
eins og djöfullinn sjálfur meö
hala og klaufir, en báðir þylja
þeir einhverja málleysu sem
minnir á miöaldaensku.
Saga um páfa
Næst vikur sögunni til Boni-
faciusar 8. páfa sem þótti
grimmastur allra guðsmanna.
Sagan segir aö hann hafi látið
negla nokkra leikara upp á tung-
unni fyrir að móðga aðalsfjöl-
skyldur. Einn fyrir hverja fjöl-
skyldu. Dag nokkurn er páfinn að
fara I prósessiu um borgina.
Hann klæðist skrúðanum (allt
sýnt með látbragði), kyrjar
gregorianskan messusöng og
hundskammar prestana sem eru
aö skrýða hann. Loks er lagt af
stað eftir að hann hefur hvað eftir
annað misst niðþunga skikkjuna
sem prelátarnir eiga að bera.
Ekki eru þeir langt komnir þegar
gangan mætir sjálfum Jesú
Kristi. Páfinn vill heilsa upp á
hann, en Jesús vill ekkert við
hann kannast vegna glæpaverka
hans, og notar tækifærið þegar
páfinn snýt við til að dóla i rass-
inn á honum. Páfinn sem þykist
æöstur allra, hótar Kristi öllu illu
og aö hann muni klaga hann fýrir
guði almáttugum, þegar þar aö
kemur; slik framkoma hæfi ekki
syninum. Þeir sem trúa hafa grun
um að þessi fulltrúi hrokans og
grimmdarinnar muni aldrei
komast til þeirra himnafeðga,
hans biði vist i neðra.
Enn er haldið áfram, nú eru þaö
itálskir leikarar sem koma til
hiröarinnar I Frans. Þeir þykja
heldur ódannaðir og eru settir til
náms I hirðsiðum. Enn sýnir Fo
með látbragöi, hvernig þeir siðir
eru, hvernig á að hneigja sig svo
fint þyki, hvernig á að koma hár-
kollunni fyrir (á lúsugum
kollinum) allt meðan hann malar
eitthvað óskiljanlegt með
frönskum hljóðum.
En það eru ekki bara miðald-
irnar og gamlar sögur sem hægt
er að segja með aðferðum.
Misterio Buffo. Við erum stödd á
visindaráðstefnu. Amerískur
visindamaður rekur fyrir okkur
þróun flugtækninnar allt frá þvi
að fyrstu flugvélarnar tókust á
loft og til eldflauganna. Þessu
lýsir Fo með ameriskum hljóðum
i bland við hin ótrúlegustu véla-
hljóð (alltaf var allt að bila) sem
enda með furöuhljóöum tölvanna
sem aö lokum rugla allt kerfið og
sprengja eldflaugina. Dario Fo
sýndi svo ótrúlega tækni og slik
tilþrif að mig var farið aö verkja i
magavöövana af hlátri. Með
tækniflækjunni lauk sýningunni,
en allar þessar sögur skirskotuðu
beint til nútimans, kúgun,
meðferö á konum, snobbið og
tæknitrúin.
Kvennalíf
Næsta kvöld var komiö að
Frönku Rame að sýna listir sinar.
Hún flutti einnig formála fyrir
sinni dagskrá, sem samanstóö af
kvennaþáttunum þremur sem
áður eru nefndir og kafla úr
griska harmleiknum Medeu i
leikgerð Dario Fo.
Hún sagði frá þvi hvernig
kvennaverkiö varð til.
Arum saman var hún að nauða I
Fo um að taka fyrir stöðu kvenna,
hótaði jafnvel að skilja við hann,
og þar kom að hann settist niður
við aðsemja. Þegar yfir lauk áttu
þau bæði orðið jafn mikið i
verkinu. „Hún reif jafn óðum
niður allt sem ég skrifaöi” sagði
Fo. „Og sagði mér að gera
betur.”
1 nokkur ár hefur Franca
feröast um með sýninguna og hún
sagðist hafa upplifað margt
merkilegt. A fyrstu sýningu væru
yfirleitt eingöngu konur, en næst
kæmu þær aftur og hefðu
mennina sina með. Hún sagði frá
þvi aö eitt sinn hefði ungur
strákur komið til sin eftir sýningu
og sagt: Svona hefur lif mömmu
minnar verið alla tið. Þaö skildi
ég fyrst nú.
1 salnum var beitt þeirri tækni
að birta danska textann jafnóðum
á tjaldi aftast á senunni, en
stundum kom fyrir að textinn var
á undan leikkonunni, svo að
áhorfendur veltust um af hlátri
áöur en orðin voru sögð. Hún gat
stundum ekki annaö en hlegið
lika, en lét þetta samt ekki trufla
sig. Það var mikið af karl-.
mönnum I salnum og þeir
könnuðust við margt af þvi sem
fram kom-, t.d. er lýsing á þvi
hvernig karlar verða ekki
viðmælandi þegar fótbolti er ann-
ars vegar og góðlegt grln gert að
þeirri iðju aö hlaupa á eftir bolta
út um viðan völl.
Undir lokin flutti hún einræðu
Medeu drottningar, þar sem segir
frá þvi hvernig farið er með
konur, þegar karlarnir vilja
„yngja upp” hjá sér. Medea ætlar
ekki að láta bjóða sér slikt, hún
ætlar að hefna sin með þvi að
drepa sig og börn sin: „Allir
munu hrópa: skepna, tæfa,
glæpakvendi, merin þin!
Grátandi segi ég við sjálfa mig:
deyðu, deyðu svo að ný kona verði
til... deyðu svo að ný kona geti
orðiö til”. Með dauða sinum ætlar
hún að vekja athygli á grimmum
örlögum sinum og þar með aö
koma öörum konum til hjálpar,
svo aö einhvern tima veröi lát á.
Þessi orö eru lika táknræn fyrir
Frönku; hún er ein þeirra kvenna
sem hafa lagt sitt af mörkum
kvennabaráttunni til fram-
dráttar, til aö búa i haginn fyrir
komandi kynslóðir, og það var
eins og fyrri daginn, þakið ætlaöi
hreinlega aö rifna af húsinu.
Rósamál og rætur
alþýðunnar
Þá er aðeins eftir að segja frá
fundinum i háskólanum þar sem
Dario Fo mætti til að spjalla við
fundarmenn.
Hann byrjaði á þvi að segja frá
rannsóknum sinum á miðalda-
leikhúsinu, sem einmitt var bæði
götuleikhús, pólitiskt leikhús og
farsaleikhús, það sem Fo og
félagar hafa verið að skapa á
undanförnum árum. Hann hefur
leitað til þessa tima vegna þess að
þá átti alþýðan sér sterkar hefðir
sem yfirstéttin gerði seinna aö
sinum. Það eru rætur
alþýðumenningarinnar sem hann
leitar að, einhver fótfesta i allri
massamenningunni sem tröll-
riður okkar timum.
Hann tók dæmi af sögunni um
rósina sem til er i ljóðformi og
allir skólanemendur á ttaliu eru
neyddir til að lesa án þess að
skilja bofs. Þaö vantar nefnilega
allar skýringar, eða réttara sagt
skýringarnar þykja svo dóna-
legar að þeim er ekki hampað
framan i saklausan ungdóminn.
Þar er einfaldlega á ferðinni
gamalt klám. Piltur og stúlka
talast við á rósamáli, hann vill fá
hana i bólið með sér, en hún færist
undan og vill fá eitthvað meira en
litið fyrir veitta bliöu. Þetta var
leikur sem allir skildu, maðurinn
stóö i ákveðinni stellingu og hélt á
rós, en I túlkun borgaranna er
rósamálið orðiö aö undurfögru
ástarkvæði sem enginn skilur.
t framhaldi af þessu ræddi Fo
um hlutverk leikarans gegnum
aldirnar, hvernig alltaf hafa verið
til listamenn I þjónustu yfir-
stéttarinnar, en einnig alþýðu-
listamenn sem skemmtu á
torgum. Listamenn standa ekki
og hafa aldrei staðið óháðir
stéttahagsmunum.
r
Ognarástand
og ofsóknir
Hann minnti á að leikarinn
hefur sérstaka möguleika til að
koma boöskap á framfæri, I
leikhúsinu er það röddin, lát-
bragðið og þögnin sem leikarinn
hefur á valdi slnu, meöan
bókmenntirnar hafa aðeins orðin.
Hann tók nokkur dæmi um þetta
og sýndi hversu mikið er hægt að
segja með þögninni einni saman.
Hér með var spjálli háns lokiö
en áheyrendum gafst færi á að
spyrja hann nokkurra spurninga.
Taliö barst að ástandinu á Italiu I
kjölfar þeirra mannrána, lög-
regluofsókna og ógnarástands
sem þar hefur rikt I nokkur ár.
Dario Fo sagði að mikil barátta
ætti sér stað, t.d. hafa þau i leik-
flokknum reynt aö styðja ýmsar
aðgeröir til stuönings föngum
sem sitjainnifyrir þaöeittaö vera
vinstri sinnaðir. Þau reyna á
ýmsan hátt aö vekja athygli á
baráttumálum fólks, eins og
umhverfisvernd, verkfallsbar-
áttu o.fl. en hann sagði lika að
fólk væri hrætt, það væri aldrei að
vita hvar næsta hryðjuverk yrði
framið eða hvar lögreglan gerði
næstu rassiu. Hann hefði viljað
taka þetta ógnarástand fyrir i
leikriti um dauða Aldo Moro og
sýna fram á að það væru hin
spilltu öfl borgarastétarinnar
sem stæðu að baki. Hann hefði
hins vegar hreinlega ekki þoraö
að setja verkið á svið af ótta við
að það næöi ekki tilgangi sinum
og myndi kalla ofsóknir yfir leik-
flokkinn. Það er.þvi enn i skrif-
borðsskúffunni, en þau reyna aö
finna aðrar leiðir i baráttunni,
hlátur, háð, leik og söng sem
opnar augu fólks fyrir þvi rotna
þjóðfélagi sem það býr I, i von um
aö það taki til sinna ráöa og varpi
af sér okinu.
Og lýkur hér að segja frá heim-
sókn Dario Fo og Fröncu Rame á
norðurslóðir.
—ká
Alþýöuleikhúsið hefur nú sýnt „Viö borgum ekki" eftir Dario
Fo á annað ár við geysilega aðsókn. 1 fyrrasumar var farið I
leikferð um landiö, og nú er hópurinn að sýna á þeim stöðum
sem þau komust ekki á I fyrra.
grim,