Þjóðviljinn - 30.07.1980, Blaðsíða 7

Miftvikudagur 30. júll 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 7
Slökunin gat ekki breytt Austur-Evrópu, en:
Nýtt kalt stríd
gerir illt verra
eftir Zdenek Hezjlar
Það er hættulegur
misskilningur að halda
að nýtt kalt strið geti
stuðlað að jákvæðri þró-
un i Sovétrikjunum og
öðrum löndum Austur-
Evrópu, segir hinn
kunni tékkneski andófs-
maður Zdenek Hezjlar.
Alræðisstjórnir i ætt
við hina sovésku hafa
alltaf verið harðhentast-
ar þegar spenna rikir og
þær eru einangraðar frá
umheiminum.
Austurevrópskir andófsmenn,
hvort sem þeir eru i ótlegö á
Vesturlöndum eöa þreyja Þorr-
ann heima hjá sér, hafa ekki oröiö
á eitt sáttir um þaö, hvernig þeir
helst vilja aö Vesturveldin bregö-
ist viö ótiöindum eins og Afgan-
istan og vigbúnaöarka pphlaupi
þvi sem nii er aftur komiö á sjö
milna skó.
Andrei Sakharof hinn sovéski
mælti t.d. meö ýmsum refsiaö-
geröum gegn sinu yfirvaldi —
meöal annars tekur hann undir
viöleitni Carters til aö skera niöur
Ólympiuleikana. Ýmsir
tékkneskir andófsmenn (sem
ekki gátu látiönafna sinna getiö)
birtu bréf I Dagens Nyheter
nokkru eftir innrás I Afganistan
og kröföust haröra refsiaögeröa
gegn Sovétrlkjunum. En þetta er
ekki allra skoöun. Einn þeirra
sem eru á ööru máli er Zdenek
Hejzlar, atkvæöamaöur I hópi
tékkóslóvaklskra iltlaga sem
gefur út blaö Listy og kennir sig
viö sósíalíska andstööu. Hejzlar,
sem var útvarpsstjóri i Prag á
dögum Dubceks 1968, starfar nú
viö utanrlkismálastofnunina i
Stokkhólmi. Hann kom hingaö
fyrir tveim árum I boöi nokkurra
Islendinga, ekki slst sóslalista, I
tilefni þess aö þá voru tlu ár liöin
frá innrásinni 1 Tékkóslóvakiu.
Hejzlar vlkur I upphafi greinar
sinnar aö bréfi landa sinna I Dag-
ens Nyheter og segir svo.:
Skiljanleg afstaða
Þaö er hægt aö skilja afstööu
sem þessa. Arum saman hafa
þessir menn sætt ofsóknum og
þeir sjá ekki fram á neinar
skjótar breytingar til batnaöar. I
sllkri stööu veröa menn vonsvikn-
ir og örvæntingarfullir, og menn
hafa þá tilhneigingu til aö treysta
meira á haröan þrýsting utan frá
en á eigin krafta. En ég er
hræddur um aö þá fari of mikiö
fyrir tilfinningum en of lltiö fyrir
skynsemi.
Vissulega er íhlutun Sovétrlkj-
anna I Afganistan viöbjóöslegt of-
beldisverk heimsveldis, sem
mönnum ber aö fordæma og
vinna gegn af öllum kröftum. 1
Tékkóslóvakíu lifa menn þessi
tiöindi sterkar en annarsstaöar,
vegna þess aö þau minna á harm-
leikinn 1968: Astandiö I litlu riki
er kallaö „ógnun viö landvinn-
inga byltingarinnar”. Þaö er
vitnaö til „sannra byltingar-
manna sem biöja um hjálp” og
landiö er hertekiö I nafni
„bróöurlegrar aöstoöar I nafni
framfara og sósialisma”.
Þýðing slökunarstefnu
Samt sem áöur tel ég þaö
varla i þágu raunverulegra
hagsmuna austurevrópskra
andófsmanna ef menn fyrirvara-
laust samsama sig köldu strlöi
gegn Sovétríkjunum, sem á-
kveönir hópar * Bandarikjunum
reyna nú aö h da uppi. Þeir
andófsmenn se... yfirvegaöri eru
lenda ekki i þeirri gildru.
1 fyrsta lagi er þaö ekki aöeins
hneykslan yfir þvi aö fullveldi
litils lands er brotiö, heldur einnig
heimsveldishagsmunir sem eru
aö baki viöbrögöum Banda-
rlkjanna.
Áíþjóöleg slökunarstefna
áttunda áratugsins gat I sjálfu sér
ekkibreyttinnanlandsaöstæöum i
Sovétrlkjunum og Austur-
Evrópu. Þeir sem þvl trúöu voru
fórnarlömb blekkingar. En slök-
unarstefnan skapaöi samt hag-
kvæmari ramma fyrir friösam-
legt alþjóölegt samstarf yfir
landamæri hernaöarbandalag-
anna, hún dró Sovétrikin og
Austur-Evrópu „inn I Evrópu”
og dró úr einangrun. Slökunin
skapaöi betri forsendur fyrir þá
heimamenn sem gagnrýndu
1 haust veröur hafin kennsla á
nýju námsefni i samfélagsfræöi
fyrir 4. bekk grunnskóla og nefn-
ist þaö „Samskipti”. Rikisútgáfa
námsbóka mun I samvinnu við
skólarannsóknardeild mennta-
málaráðuneytisins gefa út 3
kennslubækur i sambandi viö
námsefniö.
1 fyrstu bókinni, „tilfabörn,
eiga nemendur aö athuga nokkr-
ar frásagnir af svokölluöum
úlfabörnum. Þessu efni er ætlaö
aö leiöa huga nemenda aö áhrif-
um félagslegs umhverfis og
félagsmótun og jafnframt vekja
spurningar um og leita svara viö
hegöun og félagslegum samskipt-
um. 1 annarri bókinni, „Sinn er
siöur I landi hverju”,eru athuguö
dæmi um ólika siöi og venjur.
Einkum eru athugaöir siöir i
Japan og þeir bornir saman viö
islenska siöi og lifnaöarhætti.
Meö sarríanburöinum er stefnt að
þvi aö nemendur Ihugi tilgang
siða og venja I umgengni manna á
meöal. 1 þriöju og seinustu bók-
inni, „Til hvers eru reglur”, er
nemendum gert aö athuga ýmsar
reglur. Þar gefst gott tilefni til aö
athuga hvernig menn tjá sig og
Zdenek Hezjlar; útvarpsstjóri I
Prag á dögum Dubceks, nú
búsettur I Svlþjóö.
stjórnarfariö. Þaö var aöeins
innan ramma slökunarinnar ab
hin sérstæöa austurevrópska
mannréttindahreyfing gat oröiö
til og þróast. Aöeins innan þess-
a ramma gátu menn búist viö
þvi, aö valdhafarnir sæju sig, fyrr
eða slöar, neydda til aö gefa visst
svigrúm fyrir jákvæöar umbæt-
ur.
1 ööru lagi: nýtt kalt stríö meö
fáránlegu vlgbúnaöarkapphlaupi,
móöursýki, skapar viö núverandi
ræöa ýmis vandamál daglegra
samskipta I skólanum.
Þetta námsefni var fyrst reynt i
tilraunakennslu fyrir fimm árum,
m.a. I Melaskóla undir hand-
leiðslu Erlu Kristjánsdóttur. Viö
sem skrifum þetta erum i starfs-
kynningu, og þaö vill svo til aö við
vorum I þessum bekk og höfum
þess vegna nokkra reynslu. Þetta
aöstæöurhættur á þvl aö breytast
án þess viö veröi ráöiö I stórstyrj-
öld, sem tortlma mundi mann-
kyninu.
Sporin hræða
Og I þriöja lagi getur nýtt kalt
strlö spillt forsendum fyrir já-
kvæöri innanlandsþróun i Sovét-
ríkjunum og I öörum löndum sem
þau ráöa. Hin sögulega reynsla er
slæm: alræðisstjórnir sovét-
kommúnismans hafa alltaf verið
haröhentastar þegar spenna rikir
og þær eru einangraöar frá um-
heiminum.
Sé Moskva einangruö á
alþjóöavettvangi getur þaö haft i
för meö sér hættu á aö enn
strangara eftirlit veröi sett yfir
hjáríkjunum og athafnafrelsi
þeirra veröi takmarkaö enn meir
en raun ber nú vitni. Þaö er hætta
á því, aö efnahagslegir öröugleik-
ar Sovétrlkjanna, sem stækka
vegna ýmislegra refsiaögeröa,
geti leitt til versnandi lifskjara I
allri sovétblikkinni. Og til er
hætta á því aö aftur taki orðiö þau
öfl sem vilja útrýma „I nafni
styrkleikans” öllum gagnrýnis-
röddum eins og gert var á tima
Stalins. Nú þegar bendir ýmislegt
i þá átt: haröir dómar yfir þeim
sem virkir eru I hreyfingunni
Mannréttindaskrá 77 I
Tékkóslóvakíu, útlegö Andreis
Sakharofs til Gorki og handtöku-
faraldur I Póllandi. Og þetta get-
ur oröiö enn verra.
Ef menn gera ráö fyrir þvi aö
jákvæö þróun I Austur-Evrópu
geti ekki hafist vegna þvingana
utanfrá, heldur veröi hún aö ná
þroska innan þessara samfélaga
sjálfra, og ef menn vita aö inn-
lendir andófsmenn voru betur
verndaöir á slökunartima en þeir
veröa I köldu strlði, þá hafa menn
nú um stundir ærna ástæöu til
ótta og illra grunsemda.
Eftir Carter og Brésjnéf
Viö getum vonaö, aö spennan
milli Sovétrlkjanna og Banda-
rikjanna þurfi ekki endilega aö
eyöileggja samskipti austurs og
vesturs innan Evrópu, sem eru
ekki eins strlö — og þaö er vel
þess viröi aö stuðla aö þvi aö svo
veröi ekki. Viö getum einnig leyft
okkur aö vona, aö einnig risaveld-
in — kannski eftir forsetakosning-
ar I Bandarlkjunum kannski „eft-
ir Brésjnéfs dag” I Sovétríkjun-
um, láti skynsemi ráöa og snúi
aftur til viöræöna i staö átaka.
Afvopnunarmálin eru þau mál
sem brýnust eru, og þaö er ekki
hægt aö leysa þau nema viö
samningaborð.
Þeir sem trúa þvi aö nýtt kalt
stríö geti oröiö hagstætt jákvæöri
innanlandsþróunl Sovétrikjunum
og Austur-Evrópu gera sig seka
um hættulegan misskilning, segir
Zdenek Hezjlar.
var mjög áhugavert og skemmti-
legt efni, einkum Ulfabörn og
Siðir. Viö og félagar okkar tókum
einnig aö leiöa hugann aö reglum,
hvers vegna þær eru settar og
áhrif þeirra. Viö óskum kenn-
urum góös gengis viö kennslu
Samskipta og vonum að þaö veki
ánægju og áhuga nemenda.
AGG OG KMJ
Bandariska flugvélamóöurskipiö Nimitz i Persaflóa; hneykslun —
og heimsveldishagsmunir einnig.
Sovéskir hermenn i Afganistan: Viöbjóösleg ofbeldisaögerö, sem Tékkum finnst aö þeir kannist einkar
vel viö.
(áb. þýddi úr Listy)
Nýtt námsefni i samféiagsfrœðum
Mjög skemmtilegt efni
segja 15 ára unglingar sem voru „tilraunanemendur”