Þjóðviljinn - 30.07.1980, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 30. júii 1980
1 Hruna hefur hver merkisklerkurinn á fætur öörum setið, m.a. Halldór, faðir Daða sem frægur varð I sögum vegna barneignar með Hagnheiði Þetta er Kaldbakur, innsti bær i Hrunamannahreppi. Fjórir km eru aö næsta bæ.
biskupsdóttur. Sfðan 1944 hefur séra Sveinbjörn Sveinbjörnsson setiö staöinn.
„GULLHREPPUR OG GRÍMSNESIÐ GÓÐA”
Svarti Flói
Sultartungur
Gullhreppar
og Grímsnesið góða
Þessi lýsing á helstu sveitum í
Arnessýslu mun oftast eignuö
Brynjólfi Skálholtsbiskupi en hvort
sem visan er rétt feðruð eöa ekki
segir hún nokkra sögu. Frá fornu
fari hafa Hrepparnir verið búsæld-
arleg héruö og þar um slóðir svalt
fólk sjaldan eöa aldrei, þótt sáran
herjaöi á menn og skepnur viöa um
land.
Fegurö er afstætt hugtak, en
flestum, sem á annaö borð leggja
eitthvert mat á landslag, þykja
Hrepparnir fagrir. Þaö finnst mér
lika, og I sumar hafa þeir skartaö
sinu fegursta eins og reyndar Suö-
urlandið alltihinni óvenju góöu tiö.
Þegar ég var á ferö um Hruna-
mannahrepp i fyrri viku voru allir I
óöaönn aö raka og snúa og binda og
hirða langt fram á kvöld. Þó aö tiö-
in væri einmuna góö var ekki vert
aö hætta neinu til; alltaf geta skoll-
iö á skúrir og þá er betra aö vita
tööuna komna undir þak.
Börnin sjá um þetta
Presturinn i Hruna, séra Svein-
björn Sveinbjörnsson mun vera
eini presturinn I Árnessýslu sem
enn stundar búskap jafnhliöa
prestskapnum. Hann lá ekki á liöi
sinu bliöviörisdaginn sem mig bar
aö garöi, var úti á túni aö raka
ásamt tengdadóttur sinni, Ingi-
björgu Guömundsdóttur kennara
og ungum syni hennar, óla.Svein-
björn kvaöst hafa farið aö slá fyrir
viku og væri langt kominn enda tiö-
in afbragö. Jafnmikil uppskera
heföi ekki sést i sveitinni siöan 1965,
sagöi hann, hún væri allt aö þriöj-
ungi meiri i sumar en i meöalári.
„Búiö er nú ekki stórt hjá mér
lengur,” sagöi Sveinbjörn, ,,ég er
meö fé og hross. Þegar mest er aö
gera eins og viö rúningar, sauöburö
og heyskap þá koma börnin min og
sjá alveg um þetta. Þau eru svo
ræktarsöm og dugleg.”
Allir kannast viö Þjóösöguna
dansinn i Hruna þegar kirkjan átti
aö hafa sokkið vegna þess aö söfn-
uöurinn dansaöi i kirkjuunni á jóla-
nótt og ég spvr Sveinbjörn hvort
Hreppamönnum sé nokkuð hætt nú
til dags sakir óguölegs lifernis.
Ekki taldi presturinn þá i neinni
hættu staddaj sveitinni fyrirfyndist
ekki annaö en úrvalsfólk, félags-
lynt og glatt sem ekki yröi meint af
að dansa.
„Annars segir sagan aö kirkjan
hafi átt aö standa uppi á Hrunan-
um, en þaö er útilokaö aö svo hafi
veriö. 1 mesta lagi hefur staöiö þar
litil kapella. Ég hef talsvert velt
fyrir mér þessu örnefni, Hruni. Þar
sem ég er alinn upp er landinu skipt
i skákir. Ein hét Hruni, enda hrundi
á hana mikiö af grjóti á hverju vori.
Ætli þetta sé ekki i ætt viö náttúru-
nafnakenninguna hans Þórhalls?
Hrunakallinn og
nálaraugað
„Myndin sem þú sérö i Hrunan-
um heitir Hrunakallínn. Þessi kall
er eiginlega samsettur úr tveimur
klettum og skora á milli, rétt
manngeng. Þessi skora er kölluö
nálaraugaö. Hún er áreiöanlega til
oröin vegna áhrifa frá sögunni i
bibliunni um úlfaldann og nálar-
augaö.”
Og meö þaö kvaddi ég prestinn
og bóndann og skyldulið hans og
hélt áleiöis aö innsta bænum I
Hrunamannahreppi, Kaldbak.
Svolítið afskekkt
Á Kaldbak búa hjónin Hrafnhild-
ur Sveinbjörnsdóttir og Asgeir
Gestssonásamt börnum sinum 6 og
Siggeir vinnumanni. Næsta byggt
ból, Þverspyrna, er i fjögurra km
fjarlægö en Hörgsholt sem er næsti
bær viö Kaldbak er kominn I eyöi.
Ég hitti húsfreyjuna heima I bæ
en elsta dóttirin Eydis var uppi á
þaki aö mála. Asa Maria 10 ára og
Gestur 12 ára voru lika heima viö
en annaö heimilisfólk úti á túni.
Hrafnhildur tekur þvi vel aö
segja frá biískapnum „ef þaö er þá
frá nokkru aö segja. Viö byrjuöum
aö búa hérna 1963 og vorum i fyrstu
i gamla bænum. Þetta er rikisjörö
en viö eigum allar byggingar, höf-
um byggt allt upp sjálf. Þetta er
innsti bærinn i sveitinni og ég get
ekki neitað þvi aö hérna er ansi af-
skekkt. Þaö er allt I lagi á sumrin.
Þá koma svo margir bæöi skyldfólk
og vinir. Lika vinir krakkanna. En
þaö getur oröiö svolitiö einmanna-
legt á veturna. Ekki þar fyrir aö
mér leiöist. Hér i sveitinni er sér-
staklega mikiö félagslif, svo mikiö
aö félagsheimiliö á Flúöum ræöur
varla viö aö hýsa alla þessa félags-
starfsemi. Þaö eru alls konar
félög i sveitinni, söngfélag, iþrótta-
félag, ungmennafélag, kvenfélag
ieikfélag o.fl. og svo má ekki
gleyma saumaklúbbunum. Einu
sinni á ári er haldinn einn allsherj-
ar saumaklúbbfundur á Flúöum
fyrir allar konurnar i sveitinni.
Þær eru um 100,en auk þess eru svo
litlir saumaklúbbar.”
Til að lokka rebba
Nú kemur Asa Maria inn meö
skritiö dýr I fanginu. Litinn yröling.
„Já, hann Siggeir liggur á greni á
vorin,” segir Hrafnhildur,,,og hann
náöi þessum og öörum til I vor.
Hann notar þá til aö lokka rebba úr
greninu og viö höfum þá i kofa
hérna uppi i brekku.”
Er ekki mikiö aö gera fyrir hús-
freyju á svona stóru sveitaheimili?
„Þaö er þaö oft, sérstaklega á
sumrin þegar heyskapurinn stend-
ur yfir og mikill gestagangur er.
Langerfiöast er þaö þó þegar
gangnakallarnir eru aö tygja sig á
fjöllin. Kaldbakur er siöasti bærinn
sem þeir koma viö á áöur en lagt er
á fjöllin og þá þarf ég aö gefa 25
fjallköllum aö drekka og aö auki aö
búa út minn eigin kall — og stund-
um elsta soninn lika — til viku-
dvalar á fjöllum. Nei,ég fer ekki i
göngur.”
Rafmagn fyrir
þremur árum
„Annars hafa störfin lést mjög
eftir aö rafmagniö kom. Viö feng-
um þaö fyrir þremur árum. Þang-
aö til fengum viö rafmagn frá
dieselstöö. Bærinn er svo afskekkt-
ur aö þeir hjá rafveitunum vildu
ekki leggja i svo mikinn kostnaö,
viö uröum reyndar aö borga heil-
mikiö sjálf,3 milljónir.”
En þú hefur samt tima til hann-
yröa, sé ég er?
„Já ég grip I krosssauminn og
prjóna lika. Ég er aö prjóna mér
fyrir eldhúsinnréttingu, seldi 60
peysur I vetur. Ég prjónaöi þær á
vetrarmánuöunum. Hvaö fljót aö
prjóna? Ég veit nú ekki, einu sinni
fitjaöi ég upp á peysu kl. 6 aö kvöldi
og var búin aö þvo hana og ganga
frá henni kl. 11 næsta morgun. Jú,
ég svaf um nóttina, ég prjóna
aldrei á nóttinni.”
— hs.
Húsfreyjan á Kaldbak, Hrafnhildur Sveinbjörnsdóttir ásamt dóttur sinni Asu Marfu til hægri og vinkonu
hennar Elinu önnu, sem á heima I Hafnarfiröi en er f sumarbústaö meö foreldrum sinum í nágrenninu.
Asgeir bóndi Gestsson á Kaldbak var úti aö binda á túninu I Hruna, haföi brugðiö sér þangaö eftir aö
hafa lokiö bindingu á eigin túni. Hann kvaö vélvæöingu á bæjum yfirleitt mikia og svona bindivél ættu
margir enda mikið þarfaþing. Þær eru þó dýrar.varla undir þremur miljónum.
Sveinbjörn Sveinbjörnsson rakaði með gamla Jaginu.
Ingibjörg Guðmundsdóttir tengdadóttir Sveinbjörns tyllti sér
smásutnd meö soninn óla.
....og hann lék aö stráum i fangi móður sinnar. Myndir — hs
Miðvikudagur 30. júli 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
á dagshrá
>Afhverju kom ekki fram, aö sú áhersla,
sem nú er lögð á lœgri og manneskjulegri
hyggð, er þegar farin að hafa áhrif til að
draga úr brottflutningi, og að íbúum
borgarinnar hefur ekki fækkað i ár
ífyrsta sinn i áratug?
Siguröur
Haröarson
arkitekt
Óvandaöur fréttaþáttur
A þriðjudagskvöld þann 15.7. kl.
20.00 var á dagskrá Rikisút-
varpsins þáttur sem nefndist
„Hvaö er aö frétta?”. Samkvæmt
viötölum við stjórnendur
þáttarins i dagblööum sama dag
á þáttur þessi aö vera frétta- og
upplýsingaþáttur fyrir ungt fólk.
Þar kom einnig fram, aö hug-
myndin meö gerö hans væri
komin frá útvarpsráöi og fyrir-
mynd slikra þátta væri að finna á
Noröurlöndum.
Þar sem þáttur þessi fjallaöi
um skipulagsmál i Reykjavik tel
ég óhjákvæmilegt aö gera nokkr-
ar athugasemdir viö þá meöferö
sem þessi málaflokkur fékk hjá
stjórnendum þáttarins, þeim
Ólafi Jóhannessyni blaöamanni á
Morgunblaðinu og Bjarna P.
Magnússyni, einkum m.t.t. þeirr-
ar lýsingar á hlutverki þáttarins,
sem aö ofan greinir. t fáum
oröum sagt er vandfundiö neitt
skynsamlegt samhengi milii
umfjöllunar þeirra félaga um
„skipulagsmál I Reykjavik” og
yfirskriftar þáttarins sem frétta-
þáttar fyrir ungt fólk. Aö minu
mati var þáttur þessi ákjósanlegt
dæmi um hvernig ekki á að gera
svona þátt. Efni þáttarins var
oröiö margra mánaöa gamalt og
sem slikt engan veginn á dagskrá
i dag, og umfjöllun efnisins var á
þann veg, aö varla gæti sam-
ræmst þeirri eölilegu kröfu aö
efni þessara þátta sé gerö skil á
skýran og óhlutdrægan hátt,
einkum þegar höföaö er til ungs
fólks.
En hvert var efni þáttarins og
hvernig var umfjöllun þess?
Samkvæmt upplýsingum annars
stjórnanda þáttarins i dagblaöinu
Visi sama dag og þátturinn skyldi
útsendast, átti þátturinn m.a. aö
fjalla um þaö „ófremdarástand,
sem riki i skipulagsmálum
Reykjavikur”. Þar var sem sé
komin forsenda allrar umfjöll-
unar þeirra félaga: Vegna
aögeröarleysis núverandi vald-
hafa borgarinnar i skipulags-
málum væri hér allt i kaldakoli,
lóðaskortur og yfirvofandi fólks-
flótti og atvinnuleysi. Þetta var
forsendan, þátturinn skyldi staö-
festa hana. En gefum þeim
félögum oröiö: „I þessum þætti
munum viö fjalla um skipulags-
mál I Reykjavik. Frá þvi er hinn
nýi meirihluti i borgarstjórn
Reykjavikur kom til valda 1978
hefur litið boriö á aögeröum I
skipulagsmálum. Hinn 26. april
1977 samþykkti borgarstjórn
Reykjavikur samhljóöa endur-
skoöaö aöalskipulag, sem þá lá
fyrir. Siðan liöu þrjú ár án þess aö
þaö fengi staöfestingu ráöherra.
Þaö skipulag geröi ráö fyrir
nýjum byggingahverfum 1 landi
Keldna, viö Grafarvog, viö Gufu-
nes i Korpúlfsstaöalandi, undir
Úlfarsfelli og I Geldinganesi.
Ttáögert var aö þar gæti risiö allt
aö 5.000 manna byggö. Eins og
áður sagöi hefur skipulagiö enn
ekki hlotiö staöfestingu og á
meöan rikir mikil óvissa um Ióöa-
mál Reykvikinga i framtiöinni.”
Þannig kjósa stjórnendur
frétta- og upplýsingaþáttarins
fyrir ungt fólk aö gera grein fyrir
aödraganda þess, aö ákveöiö var
aö endurskoöa aöalskipulag fyrir
hin nýju byggingarsvæöi borgar-
innar meö sérstakri bókun i
borgarstjórn og ýtarlegri rök-
semdafærslu. A þaö minnast þeir
félagar hins vegar ekki, heldur
gera málflutning minnihluta
Sjálfstæöismanna i borgarstjórn
og skipulagsnefnd að sinum og
byggja formála þáttarins á
honum. Engin tilraun er gerö til
aö skýra orö og hugtök — hvaö sé
t.d. aðalskipulag, hvaö sé staö-
festing, hvaða gildi hefur hún,
hvaö koma lóöamál þvi viö og
hvaöa þýöingu hafa lóðamál og
vissa eöa óvissa um þau. Aö ekki
sé talaö um tölulegar upplýsingar
um t.d. lóðaúthlutanir. Engum
slikum spurningum svaraö
heldur gefiö i skyn að eftir valda-
töku vinstri manna hafi allt sigiö
á ógæfuhliöina vegna þess aö
aðalskipulagiö var ekki staöfest.
En fyrst upplýsingarnar komu
ekki fram i' formálanum, heföi
maöur ætlaö aö þær kæmu fram
hjá viðmælendum þáttarins, þvi
stjórnendur sliks þáttar hljóta aö
leita frétta og upplýsinga hjá
þeim, sem meö þessi mál fara hjá
Reykjavikurborg og ábyrgir eru
fyrir þessu „ófremdarástandi” i
skipulagsmálum. Ekki var þvi þó
aö heilsa, heldur var fulltrúi
ihaldsins i skipulagsnefnd —
titlaöur fyrrverandi forstööu-
maöur Þróunarstofnunar — fyrst
fyrir svörum og var hann spuröur
þeirrar spurningar, af hverju
aöalskipulagiö heföi ekki verið
staöfest. Aö sjálfsögöu svaraöi
hann þvi til, aö hann væri ekki
rétti aöilinn til aö svara þvi, en
reynir siöan aö lýsa þeim
ástæöum, sem meirihluti skipu-
lagsnefndar hafi fyrir þvi aö
fresta staöfestingu aöalskipu-
lagsins! Siöan fylgdu ýmsar
spurningarstjórnenda, meira eöa
minna leiöandi, og svörin staö-
festu aö sjálfsögöu það sem for-
málinn lagöi upp meö. Ég hiröi
ekki um aö f jalla hér um skoðanir
eöa svör þessa viömælanda enda
efnislega þau sömu, og fram
komu fyrir mörgum mánuöum
þegar máliö var til umræöu I
borgarstjdrn. t viðtalinu viö full-
trúa meirihlutans á eftir komu
loks fram svör og skýringar á
ýmsum þeim málum, sem til
umræöu voru, en á þeim stutta
tima og með ómarkvissum
spurningum stjórnenda tókst
engan veginn aö gefa rétta mynd
af málinu.
Þessi þáttur var sérlega illa
dulbúinn áróðursþáttur sem —
undir yfirskini frétta og upp-
lýsinga — tók upp nær óbreyttan
málflutning Sjálfstæöismanna
um skipulagsmál I borgarstjórn.
Nær engin tilraun var gerð til aö
leita upplýsinga frá réttum og
ábyrgum aöilum. Forsenda
umræöunnar var aögeröaleysi og
ófremdarástand I skipulags-
málum, og þátturinn skyldi staö-
festa hana.
Þaö er augljóst mál, aö Ihalds-
minnihlutinn I Reykjavik telur sig
eiga verulegra harma aö hefna i
skipulagSmálum eftir útreiðina I
þeim' málaflokki á siðasta kjör-
timabili og þeir sem hann skipa
sjá jafnframt fram á, aö veruleg-
ur árangur er þegar I sjónmáii i
skipulagsmálum Reykjavikur
enda veriö unniö af kappi — bæöi
viö ný byggingarsvæöi, þéttingu
byggöar og skipulagningu miö-
bæjarkvosarinnar og Grjóta-
þorps. Þeir nota þvi allar tiltækar
Ihaldssprautur i fjölmiölum til aö
sverta núverandi meirihluta meö
falsrökum, röngum staöhæfing-
um eöa venjulegum ihaldsrökum.
Umræddur útvarpsþáttur er gott
dæmi um þetta. Annaö nýlegt
dæmi gefur aö lita I nýjasta hefti
Iðnaöarblaösins, sem gefiö er út
af Frjálsu Framtaki en þar hljóö-
ar formáli meö fyrirsögninni
„Kreppa i Ibúöarbyggingum” nær
eins og formáli útvarpsþáttarins:
„Mikill skortur hefur veriö á
byggingarlóöum i Reykjavik siö-
ustu tvö árin og veldur þar mestu
um frestun á framkvæmd aöal-
skipulags Reykjavikur frá þvi
1977. Akvöröun um þá frestun var
tekin i upphafi kjörtimabils nú-
verandi borgarstjórnarmeiri-
hluta vinstri manna...”
Oll byggir þessi grein á sömu
forsendum og útvarpsþátturinn,
en þó heldur meira sé þar af
raunverulegum upplýsingum eru
rangtúlkanir höfundar á þeim og
aörar staöhæfingar i kjölfar
þeirra meö ólikindum. Lykiloröiö
er lóðaskortur — öll umfjöllun
skipulagsmálanna miöar aö þvi
aö sýna fram á, aö allt stefni i
óefni vegna lóöaskorts, og ekki
hikaö viö aö halda fram staöhæf-
ingum um aö undirbúningsvinna
vegna lóöahúthlutana hafi veriö
stöövuö eða hún legiö niöri siöan
nýr meirihluti tók viö.
I Visi 6. júni kveöur viö svipaö-
an tón hjá borgarverkfræöingi —
taka þurfi duglega á i skipulags-
málunum til aö útrýma lóöa-
skortinum og vitnar óspart i tölur
og áætlanir, sem fyrrverandi
meirihluti tók miö af, en minnist
ekki á nýrri spár og áætlanir, sem
núverandi meirihluti vinnur eftir
og sem byggja á ný jum og brey tt-
um forsendum. Þar eru litlir
buröir hafðir uppi til aö túlka
stefnu núverandi meirihluta i
skipulagsmálum.
Meö þessum linum var ekki
ætlunin aö taka til efnislegrar
umfjöllunar þau mál, sem til um-
ræöu hafa verið hér aö ofan, slik
umfjöllun biöur betri tlma. Mér
fannst hins vegar full ástæöa til
aö benda á hvernig ihaldiö kemst
upp meö aö misnota rikisf jölmiöil
eins og útvarpiö i pólitiskum til-
gangi undir yfirskini frétta og
upplýsinga. Þaö veröur aö teljast
dæmalaus ósvifni aö halda þvi
fram sem umræöugrundvelli I
fréttaþætti, aö ekkert hafi gerst i
skipulagsmálum Reykjavikur s.l.
2-3 ár, leita engra upplýsinga hjá
t.d. Borgarskipulagi Reykjavikur
og byrja siöan á aö ræöa viö full-
trúa minnihlutans i skipulags-
málum borgarinnar. Af hverju
kom ekki fram, aö aöalskipulag
nýrra byggingarsvæöa er svo til
fullgert og hefur þegar veriö
kynnt efnislega i skipulagsnefnd
og borgarráði; aö staðfesting þess
skipulags er engin forsenda fyrir
þvi, aö byrjaö sé aö deiliskipu-
leggja ný hverfi; aö stefnt sé aö
reglubundinni úthlutun lóöa
næstu árin, um 4-500 á ári a.m.k.
og ekkert bendi til þess, aö sú
áætlun geti ekki staöist; aö lóöa-
skortur og brottflutningur erú
engin ný fyrirbæri i Reykjavik —
að Reykvikingum fór aö fækka
þegar uppúr 1970 þegar árlegar
lóöaúthlutanir voru i hámarki; aö
ein af aöalástæöunum fyrir brott-
flutningi til nágrannasveitarfé-
laganna er sú einhliöa áhersla,
sem lögö hefur veriö á byggingu
fjölbýlishúsa, en sú áhersla sem
nú er lögö á lægri og manneskju-
legri byggö er þegar farin aö hafa
áhrif til aö draga úr brottflutningi
og að ibúum borgarinnar hefur
Framhald á bls. 13