Þjóðviljinn - 16.10.1980, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 16. október 1980
Fimmtudagur 16. október 1980 ÞJOÐVILJINN — StÐA 9
Land og
synir fær
lof í Noregi
Sýnd að nýju
í Reykjavík
Sýningará kvikmyndinni Landi
og sonum hafa nú verifi teknar
upp afi nýju i Regnboganum i
Reykjavik. Jafnframt veröur
myndin sýnd um allt land, þar
sem ekki vannst tfmi tii aö sýna
hana til hlitar fyrr á árinu.
Land og synir hafa fengiö frá-
bærar viötökur hvarvetna erlend-
is,þar sem myndin hefur veriö
sýnd. Sýningar standa nú yfir á
henni I Noregi,þar sem gagnrýnin
er einróma lof og jafnvel bent á
aö norskir kvikmyndageröar-
menn mættu margt af þeim
vinnubrögöum læra, sem koma
fram I myndinni.
Einn gagnrýnandinn, Andrew
Szepesy segir: ,,... enda skal þvl
ekki stungiö undir stól, aö
Land og synir hafa hleypt vindin-
um úr þeirri afsökun,aö ekki sé
hægtaö gera góöa mynd I Noregi.
” Þá hefur Larry Kardish, sem er
fulltrúi k vikm y ndadeilda r
Museum of Modern Art i New
York, skrifaö: „Sagan greinir frá
þeim sársauka.er fylgir þvi aö
rifa sig upp meö rótum. Þótt
andrúmsloft myndarinnar sé
sorglegt, er hún meö skarpari og
heiöarlegri kvikmyndum um þaö
sem oft er öröugast I uppvextin-
um.
1 þýska sjónvarpinu .ZDF fékk
kvikmyndin Land og synir þá um-
sögn,aö hún væri eitthvaö þaö
allra besta sem sést heföi frá
Noröurlöndum á undanförnum
árum.
Hönnuðir gagnrýna:
Samkeppnin
um biðskýli
SVR of þröng
t tilefni af samkeppni um
strætisvagnabiöskýli sem nú
stendur yfir á vegum Strætis-
vagna Reykjavlkur I samvinnu
viö Arkitektafélag tslands, hafa
stjórnir Félags Húsgagna- og
Innanhússarkitekta, Listiönar, og
Félags Landslagsarkitekta, sent
frá sér eftirfarandi yfirlýsingu:
Samkeppni á sviöum er snerta
umhverfi fólks er brýn nauðsyn
og viljum viö hvetja til þess aö
þeim sé komiö á svo oft sem
kostur er. Samkeppni stuölar aö
þvl m.a. að fleiri hugmyndir
koma fram á lausn verkefnis
heldur en ef aöeins einum aöila er
falin umsjón þess.
Sú umræöa sem skapast viö
aukinn fjölda þáttakenda er
nauösynlegur undanfari þess aö
fólk almennt hafi möguleika á aö
hafa áhrif á mótun umhverfis
slns. Verkefni eru misjafnlega til
þess fallin aö hafa um þau sam-
keppnir sem öllum skulu standa
opnar.
Iönhönnunarverkefni á borö
viö strætisvagnaskýli sem teljast
til daglegra þarfahluta alls þorra
fólks I þéttbýli er kjöriö til slíkrar
opinnar samkeppni. Reyndin er
hinsvegar sú aö samkeppni þessi
er einskoröuð viö þær fáeinu
starfsstéttir sem réttindi hafa til
aö leggja uppdrætti af húsum
fyrir bygginganefnd Reykja-
víkur.
Meö þessu er brotið gróflega á
þeim stéttum hönnuða sem hafa
menntun og þekkingu tii að fást
viö verkefni á borö viö þaö sem
hérum ræðir.Hér hefur auk þess
aö okkar mati fariö forgöröum
kjöriö tækifæri til að stuöla aö al-
mennri þátttöku fólks i mótun
umhverfisins, sem jafnframt er
ein meginforsendan fyrir fram-
förum á þeim sviöum.
Viö viljum eindregiö mótmæla
þessum vinnubrögöum en jafn-
framt hvetja opinbera aðila og
einkaaöiia til aö rjúfa þá einokun
sem viröist hafa myndast i þess-
um efnum.
Elli - og örorkultfeyrir er áætlaöur 32 miljaröar og 50 miljónir á árlnu
1981.
|á daaskrá
Þannig finnst mér leikrit Kroetz
segja okkur athyglisverða hluti
um persónulega einangrun
miðaldra karlmanna í
samkeppnisþjóðfélagi, hvað
sem þeir starfa
Að sjá til okkar, menn
Þrátt fyrir ágætan leikdóm
Sverris Hólmarssonar hér i Þjóö-
viljanum er ég hræddur um aö
þaö kunni aö fara fram hjá ýmsu
áhugafólki um þjóöfélagsmál aö
Leikfélag Reykjavikur er aö sýna
i Iönó verk sem kemur þvi veru-
lega viö.AÖ sjá til þin, maöur eft-
ir Franz Xaver Kroetz er eitt-
hvert besta framlag til róttækrar
þjóöfélagsumræöu sem ég hef séö
á leiksviöi. Leikritiö gerist á
heimili verkamannafjölskyldu og
sýnir hvernig á henni bitnar sú
kúgun sem heimilisfaöirinn býr
viö á vinnustaö og sú fyrirlitning
sem allt umhverfiö sýnir þeim
sem vinna likamlega vinnu.
KUgunin óg fyrirlitningin vekja
meö verkamanninum sjálfsfyrir-
litningu sem brýst út I átakanleg-
um tilraunum til aö veröa eitt-
hvaö annaö en hann er: leika
stóran karl á heimilinu, skapa sér
draumóraveröldog endurnýja sig
sem hvitflibbamann i syni slnum.
Smáatvik veröur til þess aö hann
fer aöeins yfir mörk þess sem
heimiliö þolir, þaö splundrast og
leikritiö boöar ákveöna skoöun á
þvl hver þaö er 1 kjamafjölskyldu
hjá því aö þaö verkamannalff
sem hann sýnir sé svolitiö fram-
andi fýrír okkur. Smámunasemi
Ottós Meier f fjármálum orkar
visast dálitiöhjákátlega á marga.
Viöergjum okkur ekki svona tak-
markalaust yfir glötuöum penna
' eöa þvi aö viö höfum veriö snuöuö
á veitingahúsi. En kannski er
munurinn ekki svo ýkja djúp-
stæöur. Ottó hefur sýnilega
allgóöar og stööugar tekjur, hann
hefur fasta vinnu og býr viö
tiltölulega stööugt verölag. Fyrir
honum er tekjuhliö búrekstursins
nokkurn veginn gefin stærö,
neysluhliöin ein gefur tilefni til
umhugsunar. Hjá okkur er hins
vegar algengt aö fólk hafi mis-
langan og óvissan vinnutima og
miklar sveiflur á tekjum. Oft er
nærtækara aö reyna aö auka afla-
fé sitt en verja því af meiri ráö-
deild, og þá eyöum viö hugarorku
okkar á yfirborganir og auka-
vinnu. Hvort tveggja er jafnmikQ
hlutadýrkun, og hún stafar ekki I
grundvallaratriöum af þvf aö
tekjurnar séu of lágar. Auövitað
eru tekjur margra of lágar, og er
sist aö hafa á móti þvi aö bætt sé
úr kjaramun fólks. En ég sé litil
(jr sýningu Leikfélags Reykjavfkur á leikritinu — Aö sjá til þln, maöur.
nútfmans sem á erfiöast meö aö
horfast i augu viö lifiö þegar
heimiliö leysist upp. Allt er þetta
sýnt á mjög raunsæilegan og
jaröbundinn hátt. Höfundur
kemst merkilega langt framhjá
þeim vanda pölitiskra höfunda aö
bóöa skoöanir án þess aö láta
persönurnar prédika þær.
(Sonurinn á aöeins örfáar setn-
ingar, sem eru likari þvi aö verá
Ur munni höfundar en unglings Ur
verkamannafjölskyldu, en þaö
væri hötfyndni aönefna þaö ööru-
visi en innan sviga).
Uppsetning Hallmars Sig-
urössonar I Iönó fannst mér vera
gerö af þeirri viröingu fyrir leik-
ritinu sem ein sæmir góöu verki.
Ég held aö verk leikstjóra sé þá
best heppnaö ef þaö hverfur svo
aöáhorfandi sem er ekki sérfróö-
ur I leikhústækni taki varla eftir
þvi. Og leikur þremenninganna
Siguröar Karlssonar, Margrétar
Helgu Jóhannsdóttur og Emils
Gunnars Guömundssonar féll vel
aö verki Hallmars. Allt stefodi aö
þvi aö tulka leikinn og persön-
urnar, ekki aö troöa neinu á milli
verks og áhorfenda.
Þetta átti annars ekki aö vera
leikdómur. Mig langaöi bara til
aö vekja athygli á sýningunni og
spjalla aöeins um hvaöa erindi
leikritiö á viö okkur hér og nú.
Kroetz er þýskur, og ekki fer
ingi. Þaö er jafnvel engin þörf á
aö lita á þaö eingöngu sem leikrit
um verkafólk. Aö visu er þaö
sjálfsfyrirlitning verkamanns
sem splundrar þessu tiltekna
heimili. — Raunsæilegt verk ger-
ist jú alltaf viö sérstakar aö-
stæöur aö einhverju leyti. — En
eftir þvi sem liöur á verkiö fer aö
veröa meiri freisting aö sjá fram-
vindu þess i viöara samhengi.
Hvers vegna er þaö heimilisfaöir-
inn Ottó sem reynist slst hæfur til
þess aö standa einn? Þaö er af þvl
aö hann hefur alltaf sótt styrk
sinn til heimilisins, bætt sér þar
upp kúgun sina á vinnustað, og
hann stendur algerlega einangr-
aöur og vinalaus eftir þegar
heimiliö bregst. Og hvers vegna
stendur hann uppi vinalaus? Þaö
kemur fram I leiknum aö hann
hefur átt einn vin á vinnustaö,
þeim manni var sagt upp, og Ottó
tók umyrðalaust aö sér hluta af
verki hans. Þaö geröi hann til
þess aökoma sér vel viö y firmenn
sina og firra sig hættu á uppsögn
sjálfur. Hann er kúgaður til aö
hjálpa til þess aö senda eina vin
sinn utan heimilis út i at-
vinnuleysiö.
merki þess i kringum mig aö
menn hverfi frá búksorgum yfir
aflafé slnu þótt þeir fikrist upp
eftir tekjustiganum. Þaö viröist
mér sýna aö orsök vandans sé
ekki lágar tekjur heldur valda-
leysi vinnandi fólks, þaö er svipt
öllum tækifærum til aö gera vinnu
aö þvi ánægjuefni sem á aö vera.
Égheld aö maöurinn sé I eöli sfnu
-vinnusamt dýr og aö þaö sé mis-
þyrming á honum aö neyöa hann
til aö vinna undir þvl skipulagi
sem gerir vinnu aö böli og innræt-
ir fyrirlitingu á nauösynlegum
störfum.
Lika má spyrja hvort leikritiö
fjalli eingöngu um vanda þeirra
sem vinna á dauöa færibandinu i
verksmiöjum. Höfundur gefur
þeim skilningi raunar talsvert
undir fótinn. Verk Ottós, aö
skrúfa 16 skrúfur i framglugga
bils af tiltekinni tegund, kemur
þrásinnis viö sögu, og lýsing þess
erátakanleg. Ahinnbóginn fáum
viö talsvert aöra mynd af konu
hans I skóverslun. Hún lýsir þvi
sem nokkurri uppbót fyrir þreytu
i fótum aö hún hafi sitt eigiö borb
og reyni aö haida þvi snyrtilegu.
Höfundur viröist vilja segja aö
jafnvel yfirborðslegustu yfirráö
yfir litium vinnustaö séu nokkurs
viröi. Samst sem áöur held ég aö
þaö sé misnotkun á leikritinu aö
skilja þaö svona þröngum skiln-
Þaö er semsé óstéttvis sam-
keppni vinnufélaga sem einangr-
ar Ottö, og slik samkeppni er auö-
vitaö ekkert einkamál verka-
manna. Þvert á móti er hún vis-
ast magnaöri eftir þvi sem menn
eiga meira aö vinna og meira aö
missa 1 vinnu sinni. Þannig finnst
mér leikrit Kroetz segja okkur
athyglisveröa hluti um persónu-
lega einangrun miöaldra karl-
manna i samkeppnisþjóöfélagi,
hvaö sem þeir starfa. Ef viö sjá-
um leikritiö I svo viöu samhengi
er þaö nýstárlegt framlag til
þeirrar umræöu sem hefur veriö
stunduö af talsveröu kappi
undanfarin ár um pólitik heimilis
og einkalifs. Viö höfum heyrt
margt um stööu kvenna, barna og
jafnvel gamalmenna, en þetta er
fyrsta verkiðsem ég hef séö f jalla
um einkalifspólitik meö karl-
mann á vinnualdri i brennidepll.
Þaö er ekkert grin fyrir okkur
miöaldra karlmenn aö kyngja þvi
aö viö séum i flokki meö Ottó
Meier, þvi aö maöurinn er sann-
ast sagt aö mörgu leyti ógeð-
felldur. Þaö er lika aubveit aö
visa honum frá sér af þvi aö hann
er vafalaust gerólikur hverjum
okkar aö einhverju leyti. En höf
um viö efni á aö afneita honum
meö öllu?
Gunnar Karlsson
Heilbrigöiskerfiö er mikiö bákn, en þaö lætur nærri aö um þriöjungur af útgjöldum rlkisins fari til heil-
brigöismála. Myndin var tekin I Blóöbankanum igær. — Ljósm. —eik.
Heilbrigðsis- og tryggingamál
Hvert fara
peningarnir?
A rlkisspltölunum eru samtals 1788,9 stööur, og fjölgar þeim um 118,3 samkvæmt viðbótarheimildum
þessa árs og áætlun fjárlaga ársins 1981. Slysavaröstofan er einn hlekkurinn I keöju heilbrigfiisþjónust-
unnar, en þar var myndin tekin I gær. Ljósm.—eik.
Gluggað í jjárlögin nýju
Heilbrigðisþing hefst i
dag, hið fyrsta i sinni röð.
Þar munu fulltrúar heil-
brigðisstéttanna bera sam-
an bækur sínar, og væntan-
lega ræða hvernig heiisu-
gæslu hér á landi er varið,
hvað megi betur fara og
hvar útbóta er helst þörf.
Otgjöld tii heilbrigöis- og trygg-
ingamála er einn stærsti liöurinn
á fjárlögum islenska rikisins.og
þvi skiptir þaö miklu hvernig þvi
fér er variö.
1 þeirri miklu bók „Frumvarp
til fjárlaga fyrir áriö 1981”, sem
lögö var fram á Alþingi nú i vik-
unni,getur aö lita tölur yfir f járlög
næsta árs og þær upphæöir sem
ætlaö er aö verja til heiibrigöis-
mála. Viö skulum glugga ögn I
bókina og kanna i hvaö pening-
arnir fara,sem ætlaö er aö sinna
heilsu, llfi og limum þjóöarinnar.
A fjárlögum ársins 1980 voru
áætlaöar 115 672.6 miljónir króna
til þess hluta heilbrigöisþjónust-
unnar, sem heyrir undir HeiL
brigöis- og tryggingaráöuneytiö. I
fjárlögunum fyrir 1981 hljóöa
tölurnar upp á 177 013,1 miljónir
kr.; hækkunin nemur 53%. Þar
viö bætist þaö fé,sem fer til fram-
kvæmdasjóös öryrkja og þroska-
heftra, sem nemur 2.010.000 þús.
kr.; hækkun um 89,6% m.a. vegna
aukinna verkefna sjóösins. Vegna
framkvæmda laga um aöstoö viö
þroskahefta eru á fjárlögunum
ætlaðar 369.397 þús. kr. Þessir
tveir slöast töldu liöir heyra undir
félagsmálaráöuneytiö, en teljast
vissulega til heilbrigðismála.
Samtals gerir þetta 179.392.497
þús. kr. eöa tæplega 30% af
fjárlögunum.
Af þvi fé sem ætlaö er heil-
brigðis- og tryggingaráöuneytinu
fara 288,2 milj. I yfirstjórn,
136.515,6 til tryggingamála,
39.849.9 milj. til heilbrigöismála
og annaö er áætlaö 359.4 miljónir
kr.
Aö sjálfsögöu deilast þessar
upphæöir niöur á fjölmargar
stofnanir, og þaö væri aö æra
óstööugan aö telja þaö allt saman
upp. Viö gripum niöur I fjárlög-
unum hér og hvar og tiundum
nokkrar stofnanir sem mjög
koma viö sögu almennings.
Tryggingastofnun rikisins er
ætlaö aö fá i sinn hlut 129.612 milj.
kr. sem skiptast þannig:
Slysatryggingar 859milj.kr.
Lifeyristryggingar 64653 miij. kr.
Sjúkratryggingar 64100 milj. kr.
Hækkun nemur 49,8%
A árinu 1981 er reiknað meö að
meöaltali 15% hækkun lifeyris-
trygginga auk 5% hækkunar á
tekjutryggingu. Sama gildir um
sjúkratryggingar; þar er gengiö
út frá 15% hækkun.
Sjúkratryggingar 1980 og 1981 i milj. kr. Fjárlög Frumvarp Hækkun
1. Vistgjöld á sjúkrahúsum og hælum .. 30.040 44.600 14.560
2. Vistgjöld á stofnunum þroskaheftra 1.200 2.400 1.200
3. Læknishjálp 3.570 5.300 1.730
4. Lyf 5.945 8.200 2.255
5. Dagpeningar 1.575 2.250 2.675
6. Tannlækningar 1.820 2.900 1.080
7. Ýmis kostnaöur 3.480 5.000 1.520
8. Rekstrarkostnaður 550 1.085 535
9. Til varasjóðs 230 375 145
Samtals 48410 72110 23700
Hlutur rikissjóös 42.850 64.100 21.250
Þá hækka vistgjöld á stofnun-
um þroskaheftra um helming, út-
gjöid vegna læknishjálpar aukast
um 1.730 m.kr., vegna lyfja um
2.225 m.kr. og vegna tannlækn-
inga 1.081 m. kr. Hækkunin er á
biiinu 37-60%.
Framlag rikisins til atvinnu-
leysistryggingasjóös hækkar um
2.115.000 þús. kr. eöa um 63%, en
þess má geta aö fæöingarorlof til
félaga ASI er greitt úr þessum
sjóöi.
Til rikisspitala og heilsugæslu-
stööva eru áætlaöar 536,000 þús.
kr. eöa 45.8% hækkun. Þessari
fjárhæö ráöstafar fjárveitinga-
nefiid.
Heyrnar- og talmeinastöö
tslands er ætlaö aö fá 232.842 þús.
kr., hækkun um tæpa 141 milj.
Þá ér i fjárlagafrumvarpinu
yfirlit yfir stööur á ríkisspitölun-
um, en þaö hefur veriö stefna
rikisins á undanförnum árum aö
leyfa ekki fjölgun staöa, nema
samkvæmt settum lögum. Alls
eru stööur á ríkisspitöiunum
1788.9,og hefur þeim fjölgað um
118.3. Niðurstööutölur fyrir
spítala I eigu rikisins eru 20.589.3
m.kr.jhækkun upp á 59,8%.
Til héraðslækna og heilsu-
gæslustööva hækkar framlag um
902.825þús.kr. eöa um 72,8%, sem
mebal annars á rætur aö rekja
til fjölgunar starfsfólks.
Þar meö hefur hiö helsta veriö
taliö, en af þessu má sjá að heil-
brigðisþjónustan er mikiö bákn,
þótt endalaust megi þar viö bæta.
Þaö verður væntanlega rætt á
heilbrigðisþinginu, hvernig til
nefur tekist hingað til og hvert
skuli stefna.
— ká
Stöður á rikisspitölunum
Skrifstofa ríkisspítala Fjárlög 1980 261,5 Frumvarp 1981 406,7 Hækkun M.kr. % 145,2 55,4
Rannsóknastofa Háskólans 486,1 753,1 267,0 54,9
Blóðbanki 144,7 254,5 109,8 75,8
Landspítali 6 519,1 10 626,1 4107,0 63,0
Kvennadeild Landspitala 958,0 1 526,0 568,0 59,2
Kleppsspitali 2 268,9 3 527,8 1 258,9 55,4
Vifiisstaðaspitali 785,6 1 220,2 434,6 55,3
Kristneshæli 346,4 508,7 162,3 46,8
Kópavogshæli 1024,2 . 1 648,9 624,7 60,9
Vistheimili Gunnarsholti 91,8 117,3 25,5 27,7
Samtals / 12 886,3 20 589,3 7 703,0 59,8
Framlög til rikisspitalanna
Fjárlög viööætur 1980 Viöbætur helmilnCar af skv. frum- fjárveitingn- varpi 1981 nefnd núverandi ný StöCur
1980 starfsemi starfsemi alls
Skrifstofa rikisspítala 38,5 3,0 — — 41,5
Rannsóknastofa Háskólans .... 54,7 — 2,0 6,0 62,7
Blóðbanki 18,7 1,0 2,0 — 21,7
Landspitali 815,5 28,0 10,3 45,0 898,8
Kvennadeild Landspitala 110,5 1,0 3,0 — 114,5
Kleppsspitali 295,7 1,0 1,0 — 297,7
Vifilsstaðaspitali 115,9 1,0 — . 116,9
Kristneshæli 40,9 4,0 — — 44,9
Kópavogshæli 170,2 5,0 3,0 . 178.2
Vistheimili Gunnarsholti 10,0 — 2,0 — 12,0
Samtals 1 670,6 44,0 23,3 51.0 1 788,9
Lifeyristryggingar 1980 og 1981 (i m.kr.)

Fjárlög Frumvarp Hækkun
1980 1981
1. EIli- og örorkulífeyrir 22180 32 050 9 870
2. Tekjutrygging 10 635 17 570 6 935
3. Uppbót á lífeyri 1 800 3 850 2 050
4. Heimilisuppbót 1 325 1 550 225
5. Örorkustyrkur 1 800 2 550 750
6. Barnalifeyrir 1450 2 000 550
7. Mæðralaun 1135 1 730 595
8. Ekkju- og makabætur 1 460 1 950 490
Bætur ails 41 785 63 250 21 465
9. KostnaSur 550 763 213
10. Til varasjóðs 420 640 220
Gjöld alis 42 755 64 653 21 898
Hlutur ríkissjóðs 36 770 55 685 18 915
^ Hlutur atvinnurekenda 5 985 8 968 2 983