Þjóðviljinn - 18.10.1980, Blaðsíða 17

Þjóðviljinn - 18.10.1980, Blaðsíða 17
16 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 18.-19. október 1980 Helgin 18.-19. október 1980 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 17 Á ferö um Mið-Ameríku Fjórir islendingar lögöu land undir fót í sumar og ferftuöust i tvo mánúfti um „baHanalýftveld- in" i Mift-Ameriku: Guetemala. Nicaragua, Costa Rica og Hondúras. Nú er þaft aft sönnu ekki beinlinis fréttn*mt lengur þótt iandinn flækist vlfta, en okkur þótti forvitnilegt aft spjalla vift þessa ferftalanga vegna þess aft iöndin sem þeir heimsóttu hafa verift mjög i fréttum aft undan- förnu. Eftir sigur byltingarinnar i Nicaragua 1». júli I fyrra hefur óigan farift vaxandi i nágranna- löndunum ag virftist afteins vera timaspursmál hvenær uppúr sýft- ur endaniega. t E1 Salvador má heita aftborgarastrift geisi, þar er verift aft murka lifift úr fólki mis- kunnarlaust, meft dyggum stuftn- ingi Bandarikjanna. E1 Saivador kemur reyndar ekki beint vift sögu i vifttalinu scm hér fer á eft- ir, en enginn vafi lcikur á aft ástandiö þar hefur mikil áhrif á framvindu mála i nágrannalönd- unum. Eins og einn viftmælenda minna orftafti þaft: Þaft gerist lik- lega ekki neitt i Guatemala fyrr er úrsiit hafa ráftist I El Saivador. Lilja, Geirog Brynjar: ferftuftust um Mift-Amerfku i tvo mánufti isumar. Ljósm. —gel— En gefum ferftalöngunum orftift. Einn þeirra, Jónfna Einarsdóttir, var reyndar ekki viöstödd þegar vifttalift var tekift, en hinir eru systir hennar Lilja Einarsdóttir, Geir Gunnlaugsson og Brynjar Brjánsson. Biafta- manni lék forvitni á aft vita hvernig þau hefftu hagaft ferftum sinum og hvernig væri aö vera feröamaöur á þessum slóftum. —Vift fórum frá Mexico til Costa Rica, þaftan til Nicaragua, Honduras og Guatemala, og flugum þaftan aftur til Mexico. Feröalagift tók átta vikur, sem okkur fannst of stuttur timi; vift hefftum viljaft vera þarna mánufti lengur efta svo, og koma þá einnig til E1 Salvador og Belice, en þvi varft ekki vift komift. Þaö er ágætt aft vera ferftamaftur þarna, en nauftsynlegt aft kunna eitthvert hrafl i spönsku til aft bjarga sér. Fólkift sem vift skiptum vift var vinsamlegt og vildi allt fyrir okk- ur gera. Þaft er lika mjög ódýrt aft feröast þarna, a.m.k. á okkar mælikvarfta. Löndin eru mjög misjafnlega i stakk búin til a6 veita ferftamönnum þjónustu, og mest var um ferftamenn og skipu- lagöa feröaþjónustu i Guatemala. Annaft sem vift rákum okkur á, sérstaklega i Nicaragua, var aft Islendingar þurfa aft bifta lengur eftir vegabréfeáritun en aftrir Norfturlandabúar, og stafar þaft af þvi aft hin löndin hafa gert samninga vift þessi riki, en okkar rikisstjórn hefur ekki gert þaft. Þetta gat komift sér illa; vift þurftum aft bifta I tvo daga eftir vegabréfsáritun til Nicaragua, en aftrir norræhir ferftamenn fá samstundis stimplaft i sin vega- bréf, án nokkurrar tafar. Gifurleg eyðilegging Blm: Hvernig kom Nicaragua ykkur fyrir sjónir? —Vift vorum þar í tólf daga, fyrst i höfuftborginni Managua, og siftan i fjallahéruöunum i norfturhluta landsins, þar sem Sandino barftist á sinum tima. Komum vift þá i borgirnar Esteli og León, sem urftu mjög hart úti i borgarastriftinu sem lauk i fyrra meft sigri Sandinista. Managua kemur einkennilega fyrir sjónir. Borgin er mjög lág- reist og dreifft og ber enn greini- leg merki eftir jaröskjálftann sem lagfti hana I rúst 1972. Þaft er áberandi aft ekkert hefur verift gert til aft endurbyggja borgina, fyrr en núna á slftasta ári. Sem kunnugt er stakk SomoEa mest - öllum hjálparpeningunum sem bárust til Nicaragua eftir jarö- skjálftann i eigin vasa. Eyftilegg- ingin var gi'furleg, og eina bygg- ingin i miftborginni sem stóö af sér jarftskjálftann var Ameriku- bankinn, sem nú hefur verift þjóft- nýttur eins og allir aörir bankar landsins, en áftur voru þeir i eigu Somoza-fjölskyldunnar. Nú á siftasta ári hefur verift byrjaft á ýmsum framkvæmdum i Managua, en þær eru ennþá á byrjunarstigi. Blm:Hvernig er andrúmsloftift i Nicaragua? —Þaft er létt, allsstaftar blakt- andi fánar og slagorft Sandinista upp um alla veggi. Fólkift er kátt og bjartsýnt á framtíöina, og vill fyrir alla muni segja útlendingum frá þvi sem gerftist, frá bylting- unni og fólsku Somoza — þaft virftast allir vera fegnir aft vera lausir vift hann. Sætir strákar Þaft er lika mikill munur á her- mönnunum i Nicaragua og i hinum löndunum sem viö heim- sóttum. t Nicaragua eru þeir vin- sælir. ýfirleitt mjög ungir, og þaft er mikift af sætum strákum i hernum þar! Blm: Sáuft þift ekki heilmikiftaf konum i hermannabúningum? Þaft hefur verift talaft um óvenju- mikla þátttöku kvenna i bylting- unni i Nicaragua. —Jú, þaft var talsvert um þaft aft konur væru 1 einkennisbún- ingum, en flestar virtust þær vera i lögreglunni. Samgöngur eru betri i Nicara- gua en i hinum löndunum, og striftift virftist ekki hafa eyöilagt vegakerfift. I Managua er mikift af strætisvögnum, sem alltaf eru yfirfullir og margir hverjir ansi gamlir og útjaskaöir. Þar er lika talsvert um aö götur séu skemmdar, sumsstaftar grasi grónar, og auöséft aft þaft er siöan i jaröskjálftanum. Annars virtust okkur spor striösins vera meira áberandi í Estelf og León en i Managua. Þaft er mikift um svartamark- aftsbrask i' Managua og auftséft aft ýmsir höfftu af þvi atvinnu, sér- staklega gjaldeyrisbraski. Þeir stóftu fyrir utan hótelin og biftu eftir feröamönnum, vopnáftir vasatölvum! Þeir kaupa þá gjaldeyri af túristunum og endur- selja hann siftan á hærra veröi til fólks sem hefur í hyggju aft flytj- ast úr landi. Þrír íslenskir ferðalangar segja fréttir af byltingunni i Nicaragua og ástandinu þar og i nágranna- löndum Pólitísk upplifun Blm:Urftuftþift vör viftaft menn væru aft yfirgefa landift i ein- hverjum mæli? —Ekki mikift, flestir sjá enga á- stæftu til þess þar sem landift á bjartari framtíft i vændum. Nicaragua er rikt land, sem býftur upp á mikla möguleika, og margir virtust hafa bjargfasta trú á þvi aö þróunin kæmi i kjöl- farift á lestrarherferftinni. Hins- vegar eru nátturlega til menn sem halda aö þetta sé allt á leift til fjandans; þeir eru hræddir vift kommúnisma og vilja heldur vera annarsstaftar. Vift hittum t.d. ungan vörubilstjóra, sem var mjög óánægftur og hélt aft bölv- aftur kommúnismirm væri yfir- vofandi. Hann taldi sér þó borgiö, þvi hann kunni ekki aö lesa og átti þar aft auki 300 dollara, sem hann ætlaöi aö fara meft til Bandarikj- anna! Aö koma til Nicargua nu er fyrst og fremst pólitisk upplifun. Okkur fannst fólkift yfirleitt vera mjög pólitiskt meövitaft. Þaft er mjög gott skipulag á öllu hjá Sandinistum, engin óreifta. Heimavarnarlift I öllum þorpum, fólkiö er vopnaö og hefur skirteini upp á aft þaft megi ganga vopnaft. Blm: Urftuft þift vör vift mikla pólitiska togstreitu i landinu? —Yfirleitt fannst okkur áber- andi mikill almennur stuftningur vift Sandinista, og ef kosningar yrftu haldnar þar nú myndu þeir sigra meft miklum yfirburftum. Hinsvegar eru Nicaragua-búar nógu skynsamir til aft sjá aft til þess aft kosningar geti talist marktækar þurfa kjósendurnir aft kunna aft lesa, og þeim finnst engin ástæfta til aft leggja út i mikinn kostnaft vegna kosninga nú; miklu fremur vilja þeir eyfta peningunum i lestrarherferftina. Þeir segja lika sem svo, aft fólkift hafi þegar kosift, meft blófti sinu. En vift töluöum vift ýmsa menn sem voru fylgjandi einkafram takinu. M.a. hittum vift nokkra kaffiekrueigendur sem héldu þvl fram aft Nicaragua ætti ab taka upp samskonar kerfi og Noröur- lönd. Þeir voru jákvæftir gagn- vart Sandinistum og ieatrarher- ferftinni, en vildu aö ekki yröi gengift lengra I átt til sósialisma. Þeir voru á móti sköttum, og viö fengum aldrei á hreint hvernig þeir ætluftu aö koma á Noröur- iandakerfi i Nicaragua, án þess aft þeir og þeirra likar legftu eitt- hvaft af mörkum. Okkur fannst kenningar þeirra vægast sagt út i hött, þaft er enginn grundvöllur fyrir þeim I Nicaragua ennþá. Togstreitan sem viö urftum vör vift var helst þessi, aft efnaöra fólk vildi aö nú yrfti látiö staftar numift, en aörir, og þá auövitaö fyrst og fremst fátæka fólkift, ótt- uftust aft ekki yrfti gengiö nógu langt i átt til bættra lifskjara. Lestarherferð Blm : Hvernig er þessi lestrar- herferft, sem ykkur hefur orftift svo tiftrætt um? —Hún hófst 23. mars, meö þvi aft tugþúsundir skólafólks og kennara fóru út á landsbyggöina til þess aft kenna fólki aft lesa og draga til stafs. Ólæsi var 50% i Nicaragua fyrir einu ári, en nú hafa þeir komift þvi niöur i' 12- 15%. Fyrsta áfanga herferöarinn- ar lauk 15. ágúst, meft hátiöa- höldum sem stóftu i 8 daga. Nú verftur þessu fylgt eftir meft full- orftinsfræftslu. Maöur komst ekki hjá þvi' aft heyra um lestrarher- ferftina.húnvar ailsstaftar til um- ræftu, og t.d. i blöftunum eru birtir leskaflar fyrir þá sem eru ný- búnir aft læra aft lesa, veggspjöld hvetja fóik til lærdóms og m.a.s. er áróftur þar aft lútandi á eld- spýtnastokkum. Lestrarherferftir eru lika i gangi I Honduras og Guatemala en þaft er allt annar bragur á þeim, og áróöurinn ekki nándar nærri eins áberandi þar. 1 Hondúras þurfti maftur aö spyrja fólk um þaö, en i Guatemala var algjör tilviljun ef maftur komst aft þvi, enda er herferftin þar á vegum lögreglunnar og hersins. I Nicaragua hafa allir skólar verift þjóftnýttir, og sömuleiftis heilbrigftiskerfift. A næstu árum ergert ráft fyrir stórátaki i bygg- inguskóla og sjúkrahúsa. Vanda- málin sem vift er aft glima á þessu sviftieru hrikaleg, og einnig i hús- næftismálum. Fátæktin er mjög mikil og almenn, og maftur veröur undireins var vift hana. Samt sáum vift fleiri vannærft börn i Hondúras en I Nicaragua. Þar var lika fáfræfti beinlinis hrópleg. Vift hittum hermenn i Hondúras sem höfftu ekki hug- mynd um hverskonar stjómarfar var i landi þeirra. Ógnaröld 1 Hondúras er herforingja- stjórn, sem hefur lofaft aft afsala sér völdum 1982 og efna til kosn- inga. Þar eru starfandi tveir stjórnmálaflokkar, Frjálslyndi flokkurinn og Þjóftarflokkurinn, en eini munurinn á þeim er aö annar hefur rauftan og hvitan fána, en hinn bláan fána meft hvitri stjörnu. ólæsi er talift vera um 50% I Hondúras. óttinn vift Nicaragua er áberandi þar, og fólki eru sagftar ótrúlegustu lyga- sögur um ástandift þar, t.d. aft enginn fái ab fara út á kvöldin 1 Nicaragua. I Guatemala rikir ógnaröld. A hverjum degi eru blöftin þar upp- full af frásögnum um morft og mannshvörf. Fréttirnar eru yfir- leitt svipaftar: „óþekktir einstak- lingar” ryftjast inn á skólastofur og skjóta kennara, efta inn á skrifstofur og skjóta lögfræftinga. Stjórnmálamenn, verkalýftsfor- ingjar og stúdentar verfta einnig fyrir baröinu á þessum morö- ingjum. Aft meftaltali eru framin 10-15 pólitisk morft daglega og vitaft er aö þaö eru skipulagftar morftsveitir hægri manna sem standa aö þeim. Lögreglan og herinn eru allsstaftar á ferli og fólk er yfirleitt mjög hrætt. Þaft er m jög erfitt aft fá fóik til aft tala um þetta. Viö fórum til Quiche-fylkis þar sem óróinn er sagftur mestur. Þar voru hermenn á hverju strái og gengu miklar sögur um skærulifta þar I fjöllunum, en þetta er i norfturhluta landsins. Fólk er mjög hrætt vift aft fara þangaft, einkum vegna þess aft þá lendir þaö á skrá hjá hernum og getur verift i lifshættu upp frá þvi. En vift urftum vör vift mikinn ferftamannastraum i Guatemala og voru þaft einkum Frakkar og Þjóftverjar. Okkur virtist sem þeir væru á góftri leift meft aft drepa niöur gömlu indiánamenn- inguna þar. Fötin sem indiánarn- ir framleifta eru t.d. orftin svo dýr, aft þeir sjálfir hafa ekki efni á aft ganga i þeim. Costa Rica I Costa Rica var ástandift all- miklu betra en i nágrannalönd- unum, enda hafa þeir búift vift nokkuö stöftugt stjórnarfar þar lengi, og þar hafa aldrei veriö verulega stórir landeigendur. Ólæsi er þar um 11%, en i Guate- mala 70%. Almenn lifskjör virt- ust mun skárri i Costa Rica, þótt ekki væru þau á neinum Evrópu- standard. Sumsstaftar i Costa Rica fannst okkur bragurinn svipaöur og á Kúbu (Geir, Brynjar og Jónina hafa öll komift til Kúbu) — en þaft var reyndar aftallega á kránum, sem vift tókum eftir þvi. Blm: Heyrftuft þift mikift talaft um Kúbu, t.d. I Nicaragua? —Já, Kúbu bar nokkrum sinnum á góma i vifttölum okkar viö Nicaragua-búa. Yfirleitt fannst okkur áberandi aft þeir vildu ekki aö þeirra byltingu og lestrarherferft væri likt vift sams konar fyrirbæri á Kúbu. Þeir segjast ekki vera „önnur Kúba” heldur „fyrsta Nicaragua”, sem er auftvitaft alveg rétt; þaft er mikill munur á öllum abstæöum i þessum tveimur löndum, og framkvæmd byltingarinnar á þessu eina ári hefur verift allt öftru visi en á fyrsta ári kúbönsku byltingarinnar. Fidel Castro kom i heimsókn til Nicaragua i júli s.l. og var vel fagnaft. Hann viftur- kenndi i' ræöu sem hann hélt i Managua 19. júli aft heilmikill munur væri á þessum tveimur byltingum, og sagbi m.a. aö i Nicargua heffti meira verift gert á þessu eina ári en á árinu 1959 á Kúbu. —Ih CltyUZ4JQ4 NACICNAJL CC AIJFAEETMACICP' Mlnlstarto do edue»clon Arófturinn fyrir lestrarherferftinni var mjög áberandi I Nicaragua. A þessu spjaldi stendur: „Skylda hvers manns er aft vera þar sem hann getur orftift aft mestu gagni", og er þaft tilvitnun I José Marti. þjóftar- dýrling Kúbumanna. vi f - -gal Þessi ktrkja I miftborg Managua eyftiiagftist I jarftskjálftaaam mikla, og enn hefur húa ekki verift endurreist. Ferftaiaagwnrir bitiu þennan strák á gfttu i Managua Gunnar Gunnarsson rithöfundur skrifar ...o.s.frv. Ævintýrift er ævinlega á næsta leiti. Mánuftum og árum saman hefur undirritaftur beftift eftir aö siminn hringdi, beftiö eftir aft heyra ritstjórann segja, aft nú ætli frægasta blaft landsins aft senda mig suftur til Súdans eöa austur i Yangtse til aft skjal- festa heimsfréttirnar. En sim- inn hefur þagaft, pósturinn hefur gengift framhjá dyrum minum og ferftafötin rykfalla i skápn- um. Dag eftir dag selja blað- stjórar hversdagsins lesendum langar, þungar, kolsvartar breiftsiftur hinnar pólitisku boð- unar og vita ekki einu sinni, aö Yangtse er til. En engum er gersamlega alls varnað. Mitt i hinum pólitiska vanda lyfti ritstjórinn simanum og valdi númet mitt. Þaö er þvi ekki út i bláinr. uéán leyfis sem mér er hleypt hér á stað aft skýra þjóöinni frá ráðum min- um við vanda þjóðarinnar á erf- iðum timum. O.s.frv. Fyrir nokkrum árum, þegar ég rölti um útlönd, kynntist ég greindum manni, norskum, sem hafði daginn áður en leiðir okkar skárust, frétt, að hann væri oröinn nokkrum miljörðum rikari. Hann nefndi einhverja tölu, sem hvorki ég né hann skildi.og svo bauð hann mér bjór. Hann varð auðugur út á verkfræðilega uppgötvun, sem ég hef siðan reynt að notfæra mér og þjóð Óðins og Þórs, með þvi að snúa fiffinu uppá hag- fræöinga. Nú verð ég vist að skýra málift. I mörgum löndum er vatns- notkun þjóðanna mikill höfuð- verkur, einkum þar sem vatns- dælur verða að pumpa upp vatni úr brunnum. Oliunotkun dæl- anna er hrikaleg, og bráðum kemur að þvi, að hver litri vatns á flatlendinu verður jafndýr sovéska bensininu sem Islend- ingar eru látnir kaupa. Svo varð þaft, að hinn tæknifróði Norð- maður las neyðaróp frá ein- hverri vatnsveitu i Evrópu. Óskað var eftir einhverjum ráð- um til að minnka vatnsneyslu, draga úr vatnssóun,og stórfé i boði. Vinur minn fann upp ein- hverskonar ventil, sem gerir hvort tveggja að koma I veg fyr- ir sirennsli i salerniskössum, jafnframt þvi að minnka vatns- magnið i kössunum úr 12 litrum i 6, svo maftur gerist visindaleg- ur og nefni tölur. Þessi ventill hans þótti afbragð. Hann fékk strax einkaleyfi um veröld viða. Stóru fyrirtækin sem framleiða salernisskálar og kassa, keyptu þessa ventla i miljónavis til að skrúfa i gömlu klósettin, sem gleypa dýrmætt vatn i Evrópu og Ameriku og Afriku. Þau eru nefnilega örfá löndin, sem fá neysluvatn sitt ókeypis. Freyr og Freyja eru okkur góð, Islend- ingum, amk. i sambandi við vatnsausturinn ur hábyggðun- um. Og Norömaðurinn hafði svo sannarlega efni á að bjóða mér bjórglas. -Þú finnur án efa upp eitthað sniftugt lika, ef þú bara nennir að hugsa, sagði svo Norsarinn eftir nokkur glös. -Það er nú verkurinn, svaraði ég, þvi hef ég aldrei hrint i framkvæmd. -Nú legg ég þessa uppgötvun mina uppi hendurnar á þér, og þú mátt notfæra þér hana að vild. -Takk fyrir, sagði ég.og svo liftu mörg ár. Þegar ég svo kom til lslands fyrir nokkru, komst ég aft þvi, aft þótt enn renni hér ódyrt vatn úr krönum, þá eiga landsmenn i striði við hið erfiða verðbólgusirennsli, sem á end- ■ anum hlýtur aft verða þeim dýrt. Ég reyndi þvi að hagnýta salernisventil Norðmannsins til að skrúfa fyrir rennslið. Ennþá hefur það ekki tekist að fullu. Uppgötvunin þarfnast lagfær- ingar. Likast til þarf ég að sitja námskeiö nokkurt i hagfræði, áður en ég klófesti einkaleyfið. En hvað um það. Miklar upp- götvanir hafa ævinlega orðið af slysni. Sem ég sat og reyndi að hanna verðbólguventilinn, fann ég upp aukatæki nokkurt, sem ég hef þegar sótt um einkaleyfi á. Það er hinn svo nefndi „Verð- bólguþreiíari”. Þessi mælir gengur eftir svip- uðu lögmáli og gjaldmælar leigubilanna. Notagildi hans ielst i þvi, að nú þurfa lands- menn ekki lengur að tala um og velta sérstaklega vöngum yfir verðbólgunni. Mælirinn sparar þannig þá orku sem i ónauðsyn- legt hjal fer. Mælirinn skrúfast einfaldlega utan á húsvegg fast- eignar, og siftan fylgist hann sjálfvirkt með þvi, hvernig fast- eignin stigur i verði eftir lög- málum verðbólgu og eigna- markaðar. Nú þarf ekki þjóðin lengur að áætla verð húsa sinna dag frá degi, aðeins bregða sér út á dyrahelluna og lesa af mæl- inum. Innan tiðar vonast maður til að sérhver húseigandi hafi fest stóran, lýsandi mæli utaná eign sina. 1 þéttbýlinu verður aldeilis neonljósaskrúð. Og til sveita munu blá ljós mælanna sjást langt að og verða ferðalöngum stoð, ekki siður en neonkrossar kirkjuturnanna ... landið mun breyta um svip. Gunnar Gunnarsson. Norræn söngbók Útvarpsstöftvarnar á Norftur- löndunum hafa gefift út bók meft nótum og textum söngva frá öll- um Norfturlöndunum. Bókinni er ætlaft aft kynna norræna tónlist á aftgengilegan hátt,og cr hún skreytt fjölda mynda. Það voru gerðir útvarpsþættir með tónlist úr bókinni,og verða þeir fluttir innan tiðar i útvarpinu hér. lbókinni eru bæði þjóðlög og yngri lög sem hafa náð vinsældum; má þar t.d. nefna eina af visum Svantes eftir Dan- ann Benny Andersen. Islensku lögin eru allt frá Heyr himna- smiður, lag Þorkels Sigur- björnssonar við texta Kolbeins Tumasonar (frá 13. öld) til Litlu flugunnar hans Sigfúsar Halldórssonar. Bókina er hægt að nálgast á skrifstofu Norræna félagsins,og kostar hún aðeins 1500 kr. — ká. Bröndsted talar um skáldskap Mogens Bröndsted, prófessor i bókmenntum og fyrrv. rektor háskólans i Odense, sem er hér á landi um þessar mundir i boði Norræna hússins, flytur opinber- an fyrirlestur i boði heimspeki- deildar Háskóla Islands þriðju- daginn 21. október 1980 kl. 17:15 i stofu 201 i Árnagarði. Fyrirlestur próf. BrönSkteds nefnist: „Udnyttelsen af folkeminder i dansk digtning” og verður fluttur á dönsku. — Aðgangur er öllum heimill.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.