Þjóðviljinn - 26.11.1980, Side 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 26. nóvember 1980.
Ólafur Ragnar Grímsson
Sjálfstæði þjððar er
margslunginn eiginleiki
sem aldrei verður tryggður
í eitt skipti fyrir öll. Um
aldur og ævi verður að
standa vörð um þær stoðir
sem sjálfstæðið hvílir á og
hlaða stíflur gegn þeim
þungu öldum sem rísa úr
djúpum alþjóðlegrar auðs-
drottnunar og erlendra
hernaðarumsvifa og ætlað
er að grafa undan
viðnámsþrótti smáþjóða,
koma á þær hlekkjum sem
við fyrstu sýn eru ekki eins
áþreifanlegir og fjötrar
verkalýðsins fyrr á öld-
inni, en við nánari skoðun
geta rist í sundur þær
rætur sjálfstæðisins sem
slóðar. Islenskir sósialistar hafa
boriö gæfu til aö njóta liösinnis
fremstu skálda og listamanna
þjóöarinnar, sem ásamt fræöi-
mönnum í sögu okkar og tungu
hafa auögaö svo sjóö hinnar
menningarlegu sjálfstæöis-
baráttu aö hann er nú þegar
óþrjótandi og bætist þó viö á ári
hverju. Hér veröa engin nöfn
nefnd. En viö þekkjum öll sögur
og frásagnir, leikrit og ljóö, verk I
myndum og tónum sem á list-
rænan hátt hafa skapaö i hreyf-
ingu sósialista djúpstæöan skiln-
ing á vanda þess og vegsemd aö
vera tslendingur. Án menningar-
arfsins væri ekkert sjálfstæöi.
Án framlags okkar bestu baráttu-
félaga á liönum áratugum væri
hreyfing islenskra sósialista vart
nema svipur hjá sjón. Skapandi
list og lifandi saga veröa ætiö aö
vera öllu dægurþrasi æöri á verk-
efnaskrá okkar hreyfingar.
Menningarhugsjónin er sá
Ólafur Ragnar Grlmsson, Jón Hannesson og Asmundur Ásmundsson I umræöum um utanrikis- og sjálf-
stæöismál á landsfundi Alþýöubandalagsins. Ljósm. gel.
Sjálfstædi þjóðarinnar
felast í sjálfsforræði og
grundvallarrétfindum á
sviðum stjórnarf ars,
menningar og efnahags.
Sjálfstæði þjóðar er
spunnið úr öllum þessum
meginþráðum: Stjórnar-
f arslegu sjálf stæði,
menningarlegu sjálfstæði
og efnahagslegu sjálf-
stæði. Slitni einn, trosna
hinir smátt og smátt í
sundur. Sérstakar stjórn-
stofnanir án efnahagslegs
forræðis verða > á
skömmum tíma innantómt
form, dulargervi um nýja
áþján.
Fjórar stoðir
Hin þriþætta samtvinnun sjálf-
stæöisins er i senn sú arfleifö fyrri
alda, sem islenskir sósialistar
hafa tekið aö sér að varðveita og
jafnframt þaö verkefni sem
myndað hefur kjarna glæstustu
sóknarskeiða. t kjölfar þáttaskil-
anna i kosningunum 1942 tóku
sósialistar forystu i undirbúningi
lýöveldisstofnunar og gengu
siöan i rikisstjórn til að hrinda i
framkvæmd nýsköpun atvinnu-
lifsins og ryðja brautina fyrir nýtt
menntakerfi og öfluga menn-
ingarsókn. Þannig tengdust
saman stjórnarfar, efnahagur og
menning — þrjár höfuöstoöir
raunverulegs sjálfstæöis. Viö lok
nýsköpunarstjórnarinnar birti
svo Keflavikursamningurinn
mikilvægi hinnar fjórðu stoöar i
sjálfstæðisbaráttu íslendinga. Þá
var hlutleysinu fórnaö á altari
stórveldahagsmuna. Borgara-
stéttin gekk til liðs viö fulltrúa
herveldisins og lyfti öxi aö liftré
sjálfstæöisins. Heimsstyrjald-
irnar tvær höföu sýnt aö i klóm
herveldis yrði stjórnarfarslegt
forræöi ætiö skert, án friöar nyti
sjálfstæöiö aldrei skjóls. Tilvist
herstöðva skapaöi efnahagslega
fjötra og freistingar, menningar-
legar hættur sem og mengun
hugarfarsins. Á grundvelli
alþjóðlegrar friöarhugsjónar
varö baráttan gegn erlendum her
og gegn þátttöku f bandalagi
striðsafla fjórða stoöin i sjálf-
stæöishreyfingu islenskra sósial-
ista.
Verkefni liöandi stundar og saga
siöustu áratuga sýna aö varð-
veisla stjórnarfarslegs og efna-
hagslegs sjálfstæöis hafa veriö og
veröa áfram i brennidepli stjórn-
málaátakanna. Viö þau skilyröi
veröur aö veita þessum tveimur
þráðum sjálfstæöisbaráttunnar
styrk frá hinum þriöja, menn-
ingarþættinum i sjálfstæöishug-
sjón Islendinga, bæöi arfi fyrri
tiöar og nýsköpun hverrar kyn-
kraftur sem oftast hefur dugaö
best til hinna stærstu verka, bæði
i meðbyr og mótstreymi.
Menningin er gullinnþráöur, sem
gefið hefur hinum stjórnarfars-
legu og efnahagslegu átökum
æöra gildi, glætt baráttuna gegn
erlendum her eilifum hugsjóna-
eldi, i reynd lifgjafi hins ofur-
mannlega ætlunarverks sem
baráttan fyrir brottför hersins
felur I sér.
Bandarikin eru máttugasta
herveldi gervallrar mannkyns-
sögunnar, rikulegast allra landa
búiö auöi og tæknikrafti og um
leiö framar öörum aö áróöurs-
styrk. tslenskir sósialistar hafa
ásamt öðrum herstöðvaand-
stæöingum kosiö sér þann vett-
vang aö ganga á hólm viö þetta
tröll, vopnfærasta, auðugasta og
áróöurssnjallasta riki veraldar —
og ætlum okkur þó aö fara meö
sigur þótt fáir séum, fátækir og
smáir. Viö ætlum okkur sigur þótt
i hlut eigi smáþjób gegn risaveldi
— ætlum og veröum aö ná þeim
sigri þvi að þaö er bjargföst trú
okkar ab án herlauss tslands
verði um ókominn aldur aldrei
neitt tsland utan þaö tsland sem
geymt er i bókum.
Fjóröi lifþráður islensks sjálf-
stæðis felst þvi i þeirri friöarsýn
sem hafnar þátttöku i hernaöar-
bandalagi og krest brottfarar
hersins af landinu. Slitni sá lif-
þráöur munu hinir þrir innan
tiöar sundur skerast.
Þrjátíu ára barátta
t 30 ár hafa sósialistar haft
forystu i baráttunni fyrir brottför
hersins. 30 ár — þaö er langur
timi. Þó aðeins um þriöjungur
þeirrar aldarsem leiö frá útkomu
hugvekju til tslendinga i Nýjum
félagsritum og uns lýðveldi var
stofnað á Þingvöllum. A 30 árum
hefur ýmislegt unnist en annaö
tapast. Við höfum gengið frá
Hvalfiröi og Keflavik, Straums-
vik og innan Reykjavikur, stofnaö
samfylkingarsamtök á þessum
áratug og hinum á undan, efnt til
baráttuhátiöa og umræöufunda —
allt þetta og margt annab hefur
haldiö málstaðnum vakandi og
þaö sem dýrmætast er, virkjaö þá
kynslóö sem enn var ófædd þegar
hernámiö hófst 1951, virkjað hana
til öflugs liösinnis i baráttunni
gegn hernum jafnvel svo öflugs
aö þegar 3000 ungmenni rokka
gegn her i stærsta samkomuhúsi
þjóöarinnar og krjúpa svo i þögn
viö sýningu myndarinnar af at-
buröunum 30. mars, þá hika jafn-
vel sumir okkar bestu eldri félaga
viö aö hylla þá nýju . kynslóö
sem á síðustu árum hefur i senn
hafið merkiö hátt á loft og með
eigin ijóðum og lögum bætt
nýjum foröa i vopnabúr hernáms-
andstööunnar. Þegar æskan sem
eigi getur byggt afstööu sina á
persónulegum minningum um at-
burðina 1949 og 1951 gengur engu
aö siöur skapandi og starfsfús inn
i pólitiska og menningariega
baráttu fyrir brottför hersins, þá
sýnir sú staöreynd að göngur og
fundir, leikrit og ljóö liöinna ára
hafa glætt málstaðinn öflugri
þrótti en margur hélt viö hann
fyrstu sýn. Þótt tjáningin sé með
óllkum hætti, þá lifir hann enn
með hverri nýrri kynslóð.
En þaö er viöar sem hernáms-
andstaöan hefur skilaö áföngum i
okkar hendur. Hermannasjón-
varpinu var lokaö og þar meö
hrundið tilraun Bandarfkjanna að
gera öflugasta áróöurstæki
nútfmans að heimilisvini á helsta
þéttbýlissvæöi þjóöarinnar. Sam-
felld gagnrýni á samskipti þjóöar
og hers hefur verið svo vakandi,
aö Benedikt Gröndal varð á
siöasta ári aö hörfa innan viku
meö áform sfn um nýjar sam-
skiptareglur. Sú mótmælaalda
sýndi aö herinn er enn meö þorra
þjóðarinnar talinn óvelkominn
gestur. Vinarkenning vestrænu
friöarklúbbanna á erfitt upp-
dráttar þótt Gröndal vildi gera
hana aö forsendu stefnumótunar.
Með hjálp þróunar á alþjóðavett-
vangi höfum viö skerpt skilning
þjóöarinnar á þeirri staöreynd aö
striöshagsmunir Bandarikjanna
eru meginforsenda herstöövar-
innar hér. Söngurinn um varnir
vegna Islendinga er oröinn
hjáróma og Rússagrýlan æ sjald-
séöari gestur í alvarlegri um-
ræöu. Þannig má áfram nefna
ýmis atriöi teknamegin i uppgjöri
þessarar 30 ára baráttu, en hitt
stendur eftir aö ætlunarverkið
stóra er enn óunniö.
Afstaða i rikisstjórnunum 1956,
1978 og 1980 hefur eölilega veriö
tilefni mikillar umræöu i okkar
flokki, sérstakiega tvær hinar
siðustu sem einkum eru I fersku
minni. Sumir vilja aö stjórnar-
myndun sé brennidepill og úr-
slitastund herstöövabaráttunnar.
Vissulega gæti sú skákhótun aö
Alþýðubandalagiö fari ekki i
rikisstjórn nema samiö sé um
brottför hersins mátaö NATO-
Kaflar úr
framsögu-
ræöu á
landsfundi
Alþýöu
bandalagsins
öflin — ef heppnin er með. Slikri
stöðu má lýsa i skákskýringum
stjórnmálanna, en þá ber einnig
aö hafa i huga aö jafnframt yröi
sú hætta tekin aö meðan Alþýðu-
bandalagiö væri utan stjórnar
væri hernámsöflunum gefinn laus
taumurinn og vigbúnaöur Banda-
rikjanna i landinu margfaldaður
á skömmum tima, þjóðin gerð æ
háöari hernum, hugarfariö
mengaö og baráttufélögum okkar
i framtiöinni gert sifellt erfiöara
fyrir að ná mátstööu i næstu
umferö. Viöreisnarárin sýndu
okkur forsmekkinn aö slikri her-
leiöingu.
Rikisstjórnarskákir eru oftast
tefldar við skilyrði hraöskáka
fremur en meö rólegri og lang-
varandi yfirlegu og þær geta farið
á alia vegu. Slikar leikfléttur geta
aö minum dómi aldrei ráðið
neinum úrslitum um örlög'
herstöövamálsins þótt vissulega
geti þær haft afdrifarik áhrif. Það
sem sköpum mun skipta er hvort
okkur tekst að mynda traustan og
óbifandi meirihluta þings og
þjóöar sem knýr fram uppsögn
samningsins viö Bandarikin og
hikar ekki þótt yfir dynji áróöurs-
lotur, undirskriftasafnanir og
hótanir um efnahagslegt hrun.
Þaö er ekki rlkisstjórnaraöildin
sjálf sem er úrslitaatriðið, heldur
hvernig við höldum á okkar mál-
staö, innan stjórnar sem utan
hvort tekst aö smiða nægilega öfl-
uga samfylkingu meö herstöðva-
andstæöingum i öðrum flokkum
til aö tryggja lokasigur I barátt-
unni. Stjórnarlistin þarf ávallt aö
mótast af aöstæðum hverju sinni.
1 þessu máli sem og öðrum getur
stöövunarvald verið á stundum
jafnmikilvægt og aðstaða til
sóknar, samfelldur málflutningur
vænlegri til lengdar en vonin um
stóra vinninginn i stjórnar-
samningum, rétt samfylking
skoöanabræðra íorsenda varan-
legs árangurs. Við skulum stutta
stund skoöa þessa þrjá þætti:
stöövunarvald, samfelldan mál-
flutning og samfylkingu.
Stödvunarvald
Meöa’r. þjóðarmeirihluta og
þingstyrk skortir til að knýja
fram brottför hersins getur
Alþýöubandalagiö gegnt mikil-
vægu hlutverki I aö leitast viö að
stööva enn frekari rótfestingu
hernámsins og hindra afdrifarika
uppbyggingu hernaðarmann-
virkja, skapa umræöur og stuöla
aö varöstööu i stjórnarsölum. Sé
reynsla þessa árs af umræöum
um kjarnorkuvopn og eöli her-
stöðvarinnar, flugstöövar-
byggingu og nýjar birgöastöövar
borin saman við ládeyöu her-
stöövamálsins ár eftir ár á hinum
langa stjórnarandstööutima
viöreisnaráranna, þá sést aö
kraftur baráttunnar er ekki endi-
lega eöa i sjálfu sér háöur þvi
hvort flokkurinn er innan stjórnar
eöa utan. Þaö eru vilji og geta
okkar sjálfra sem ráöa dagskrár-
þunga málsins. Arangur af varð-
stööu innan stjórnar og mögu-
leikar til beitingar stöövunar-
valds fara ekki eftir þeim texta
sem skráöur er i stjórnarsátt-
mála, jafnvel þótt þar sé bókuð
brottför hersins. Ótal margt
annað kemur þar til eins og sagan
þvi miöur sýnir. Þó er nauðsyn-
legt, aö viö festum okkur öll i
minni aö stjórnarþátttakan kann
vegna sætleika valdsins og mikil-
vægis aögeröa á öðrum sviöum aö
skapa meiri hættur á að
baráttuþrekiö slævist og mál-
flutningskrafturinn i herstööva-
baráttunni þverri. Þaö er undir
okkur sjálfum komið, ekki form-
gerð málsins, hvort viö höfum
innra þrek og baráttuúthald til aö
halda umræöunni um herlaust
land hátt á loft.
1 þessum efnum veröur þátt-
takan i núverandi stjórn mikil-
væg prófraun. Atburöarásin hér-
lendis og erlendis mun á næstu
misserum likt og siöasta sumar
færa okkur mikinn efniviö i
umræöulotur og knýja til afstöðu
gagnvart kröfum Bandarikjanna
um frekari vigbúnaöar-
uppbyggingu i landinu. Væri
Alþýöubandalagiö hins vegar
utan stjórnar hefðu NATO-öflin
þegar tryggt þær framkvæmdir,
en nú eru málin öll i spennu.
Stjórnarandstaðan reynir aö
hvetja utanrikisráðherrann til
NATO-dáöa. Leikslokin getum
við ekki rætt nú. Þaö bíöur næstu
ára þegar framtiöin hefur fært
okkur niðurstööurnar. Þá gefst
timi til aö draga lærdóma og
skýra betur og skilja eöli og
möguleika stöövunarvalds I rikis-
stjórnum.
Samfelld umræða
Á meöan er nauösynlegt aö efna
áfram til samfelldrar umræöu
um eöli herstöövarinnar. Flytja
fram fleiri röksemdir til stuön-
ings okkar málstaö.
Á umliönum áratug-
um hefur baráttan um of ein-
kennst af spretthöröum aö-
geröum, göngum, fundum og
mótmælum og svo hefur máliö
legiö niöri þess á milli, oft
mánuöum, jafnvel misserum
saman. Sé litiö yfir miöbik og
seinni hluta viöreisnartimans
þegar Alþýöubandalagiö var i
stjórnarandstöðu, liöu heil og hálf
ár án þess aö herstöövamáliö
væri sett á dagskrá. Á vinstri
stjórnar-árunum 1971—1974
biöum viö i þrjú ár i eftir-
væntingarfullri þögn eftir þvi aö
brottförin hæfist og á Geirs-
timanum voru farnar hefö-
bundnar leiöir, nokkrar lotur en
siöan löng umræöuhlé.
Þessum vinnubrögöum veröur