Þjóðviljinn - 23.12.1980, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 23. desember 1980 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
Jón Thor
Haraldsson og
Elias Mar
skrifa um
bókmennlir
Sveitaheimili fyrir norðan
Steindór Steindórsson frá
Hlöðum:
Hlaðir i Hörgárdal.
Norðlenskt sveitaheimili i byrjun
20. aldar.
Bókaforlag Odds Björnssonar.
Akureyri, 1980.
Fyrir skömmu barst mér i
hendur þessi litla og snorta bók,
og vil ég geta hennar hér að
nokkru, þvi mér finnst hún eiga
betra skilið en að gleymast með
öllu i jóla-annrikinu.
Við fyrstu kynni kemur manni
til hugar öndvegisrit sr. Jónasar
frá Hrafnagili, íslenzkir þjóð-
hættir, þvi að fjallað er um mjög
svipað efni. Rit Jónasar er þó á
flestan hátt ýtarlegra, enda bæði
stærra og ætlað meira hlutverk.
Samanburður á þeim er þvi ekki
réttmætur nema að takmörkuðu
leyti. Rit Steindórs tekur fyrir
lýsingu á heimilishaldi, bú-
skaparháttum og húsakynnum á
alveg sérstökum stað á sérstök-
um tima, þ.e. bernskuheimili
hans að Hlöðum i Hörgárdal. En
þó svo að lýsingar allar og frá-
sagan i heild takmarkist við þetta
sérstaka heimili, segir sig sjálft
að mikið af þessari frásögn á við
um fjölda heimila frá þvi á fyrstu
áratugum þessarar aldar, og má
með nokkrum hætti segja, að
bókin greini frá fyrstu „kynslóð-
inni”, sem við tekur eftir að hinu
ófullgerða ritverki Jónasar lýkur.
Þá er ýmislegt „nýtt” að koma til
skjalanna hér á landi i daglegu
lifi fólks, þó að hægt mjakist;
annað er að leggjast af, smám
saman: það er aflagt að matastúr
öskum, og ekki þykir lengur al-
mennt hraustleikamerki að vera
lúsugur. En manngerðin, sem
upp vex á þessum fyrstu áratug-
um aldarinnar, hugsunarháttur-
inn, allt er það mikið til óbreytt
frá fyrri áratugum og öldum.
Þessi bók Steindórs er prýðisgott
innlegg i þann fróðleik sem fyrir
er um allt það.
Fyrir þann sem ekki hefur af
eigin raun kynnzt þvi mannlifi og
umhverfi sem hér er lýst, er bók
þessi mikil náma, og hún á að
geta orðið komandi kynslóðum
ómetanlegt heimildarrit. 1 þvi
sambandi hvarflar að mér, að
ekki muniþaðt.d. ónýtt fyrir hina
nýtilkomnu stétt kvikmyndagerð-
arfólk að geta gripiö til bókar sem
þessarar, þegar setja þarf á svið
raunsanna mynd af sveitalifi
islenzku frá byrjun aldarinnar, en
fátt er óviðkunnanlegra en það,
að lita á leiksviði eða i kvikmynd-
un eitthvað það sem stingur í stúf
við sennileika og raunsæi hvað
varðar þjóðlifsmynd frá liðnum
tlma. Ekki sakar að i ritinu eru
greinargóðar teikningar og upp-
drættir til að styðjast við, einnig
ljósmyndir.
t heild er frásagan skýr og
skemmtileg, eins og höfundarins
er von og visa. Lýsingar
einstakra persóna eru fyrir-
ferðarlitlar, enda ekki hlutverk
bókarinnar að fjalla um þær. En
heimilisbragur allur, bústörf,
aðbúnaður innan húss og utan,
húsakynni, tilbreyting frá dag-
legri önn, allt þetta ásamt ýmsu
fleiru stendur ljóst fyrir lesand-
anum. Það kemur jafnvel fyrir,
að glettni höfundarins skin i gegn
og fram i pennann læðast óvænt
upplýsingar, sem geta vakið
skemmtilega furðu við fyrstu sýn,
eins og t.d. það, að drykkjuskapur
hafi verið þó nokkur i réttum þar
nyrðra cftir að aðflutningsbann
sterkra vina komst á forðum tið;
Steindór Steindórsson.
eða frásagan af þvi þegar heim-
ilisfólkið þurfti eitt sinn aö gera
margar tilraunir til að syngja
sálminn á vökunni, vegna þess aö
forsöngvarinn „sprakk alltaf af
hlátri á sama orðinu” i Passiu-
sálmunum... Já, mannlegur
breyskleiki hefur löngum verið
samur við sig hvað sem öllu
kristnihaldi llður.
Þessi yfirlætislausa bók er af
hálfu höfundar og útgefanda
vandlega unnin og vel út gefin á
allan hátt. Elias Mar
Styrjaldirnar
hans Hensa
Hendrik Ottósson: Hvita striðið
og Vegamót og vopnagnýr.
Skuggsjá.
Þótt skömm sé frá að segja
hafði ég aldrei lesið „Hvita
striðið” en að sjálfsögðu hinar
tvær bækur Hendriks Ottóssonar,
„Vegamót og vopnagnýr” og
„Frá Hllðarhúsum til Bjarma-
lands”. Aftur á móti hafði ég
heyrt Hensa, eins og hann var
ætið nefndur, segja frá atburðum
Hvita striðsins á fundi hjá Æsku-
lýðsfylkingunni gömlu. Hensi var
einstakur maður og frásögnin
varð mér ógleymanleg. Allar
þrjár bækurnar munu nú löngu
ófáanlegar og það er mikið þarfa-
verkaðgefa þær útá ný. Éghefði
aðeins viljað óska þess að þessi
útgáfa væri ekki alveg svona staf-
karlaleg. Það er mikið um prent-
villur, sumar meinlegar, kápan
vist að flestra dómi misheppnuð
og það vantar jafn sjálfsagðan
hlut og nafnaskrá. Þó tekur út
yfir smásálarskapinn að ekki
skuli einu sinni fylgja mynd af
Hensa, hvað þá öðrum sem við
sögukoma. Þar við bætist, að ein-
takið sem ég fékk i hendur var á
köflum mjög illa prentað.
Frásagnir Hendriks af Hvita
striðinu og vinstri andstööunni i
Alþýðuflokknum, erjum
kommúnistanna við sosialdemo-
kratana eins og hann kýs oft að
kalla islenska alþýðuflokksmenn,
eru löngu klassiskar orðnar og
breytir þá engu að Hendrik er
ekkert að draga dul á það hvar i
fylking hann stóð. Fæstum mun
nú blandast hugur um það, að
Ólafur Friðriksson hafi rétt til
getiðþegarhannhéltþvi fram, að
„drengsmálið”, krafa yfirvalda
að senda rússneskan fósturson
Ólafs Ur landi sökum augnveiki,
hafi verið af pólitiskum toga
spunnin og öðruvisi hefði verið á
málinu tekið, hefði einhver heldri
borgarinn átt i hlut.
Andstæðingar Alþýðuflokksins i
verkalýðs- og vinstri hreyfingu
hafa stundum velt þvi fyrir sér
hvort unnt sé að timasetja svik
flokksins við hugsjón sósialism-
ans.
Ég átti fyrir mörgum ár-
um, þá blaðamaður á „Þjóðvilj-
anum”, viðtal við tvo frumherja
Sósialistaflokksins, þá Steindór
Guðmundsson og Brynjólf
Bjarnason, þetta var i tilefni af
einhverju merkisafmæljnu. Þeim
bar saman um það, að það væri
Hendrik Ottósson, káputeikning
eftir Atla Má.
ekki unnt að benda á neinn ákveð-
inn „punkt” og segja sem svo:
Hér var það sem Alþýðuflokkur-
inn endanlega sveik.
Sjálfur hefi ég siðar meir
stundum leikið mér að ákveðinni
tilhugsun, nefnilega þeirri að það
sé unnt að timasetja svikin og
upphaf ógæfunnar. Það er um að
ræða alræmda samþykkt Sam-
bandsstjómar Alþýðusambands
Islands að kvöldi 22. nóvember
1921:
„Sambandsstjórn Alþýðusam-
bands Islands lýsiryfir þvi aðhún
telur brottvisunarmál rússneska
drengsins einkamál Ólafs Frið-
rikssonar. en eigi flokksmál”.
Forystan hafði, eins og Hendrik
orðar það, „hopað fyrir ógn-
Náttúran
og veiði-
maðurinn
Thomas Frederiksen: Grænlensk
dagbókarblöð. Hjálmar Ólafsson
islenskaði. Iðunn 1980.
A ytra borði er ekki mikil og
raunar sáralitil saga i myndum
og dagbókarblöðum þessa sjálf-
menntaða grænlenzka veiði-
manns. Þegar dýpra er skyggnzt
skynjar maður fornan æðaslátt
iðandi lifs þjóðar sem átti allt sitt
undirnáttúrunni og gjöfum henn-
ar og bar um leið sanna virðingu
fyrir þvi lifi sem hún neyddist til
að tortima; það er ekkert af
morðæði sportveiðimennskunnar
i þessari bók. óðru hverju er sem
lesandinn finni örla fyrir sárs-
aukateygjum umskiptanna yfir i
„siðmenningarþjóðfélag” nútim-
ans. Og myndirnar eru gullfalleg-
ar margar hverjar, sannkallað
augnayndi auk þeirrar innsýnar
sem þær veita I grænlenzkt þjóð-
lif.
Hjálmar Ólafsson hefur þýtt
bókina á sérlega vandað mál.
J. Th. H.
knud Rasmussen, teikning Thomasar Frcderiksen eða Tuma, eins og
hann er lika nefndur.
unum”, — En beiskjulaus er frá-
sögn hans með öllu og það jafnvel
i garð manna, sem róttækum les-
anda þykir eftirá að ekkert verð-
skuldi nema fyrirlitningu fyrir
hlutdeildsina Iþessu máliöllu;ég
nefhi til Jón Magnússon forsætis-
ráðherra og Jón Baldvinsson.
FrásögnHensa er annars bráð-
skemmtileg, eins og hans var von
og visa. Einhverra hluta vegna
setur alltaf hlátur að nemendum
minum þegar ég segi þeim frá þvi
að yfirstéttin islenzka beitti fyrir
sig skátumtil þess að njósna um
Ólaf Friðriksson i þessum
átökum; Hendrik kallar þá „spor-
hundana hans Baden-Powells”.
Það er lika fróðlegt að sjá að ný-
stofnaður Hæstiréttur brást ekki
hlutverki sinu og reyndist þægt
verkfæri yfirstéttarinnar. Og nú
var ef svo mætti segja isinn brot-
inn fyrir áframhaldandi svikum
Alþýðuflokksins þegar átök stóöu
sem hæst. Hendrik bregður upp
ógleymanlegri myndaf einusliku
atviki. Það er á ferðinni enn ein
kauplækkunarherferð útgerðar-
auðvaldsins. Togarar liggja
bundnir við bryggju, en fyrirtæki
„sem kennt var við forstjórann,
Magnús Th. S. Blöndal” ætlar að
senda tvo togara á sild i banni
Sjómannafélagsins með verk-
fallsbrjóta i skipshafnar stað.
Sjómenn banna að láta vatn i
skipin og kemur til átaka, en lög-
reglustjóra kemur það snilldar-
ráð i hug að semja við höfund
„sigurjónskunnar”, Sigurjón A.
Ólafsson, formann Sjómanna-
félagsins:
„Eftir nokkurt hljóðskraf kom
Sigurjón aftur og steig nú upp á
tunnu og kvaddi sér hljóðs. Varð
þá nokkurt hlé á bardaganum.
Tilkynnti hann af tunnunni með
miklum áherzlum og hreyfingum,
að hann hefði leyft að vatni yrði
dælt i skipin.
i fyrstu skildu menn ekki hvað
gerzt hafði. Nokkur hundruð sjó-
manna og annars almúga voru á
garðinum sem höfðu ákveðið að
láta skeika að sköpuðu og ekki
hirt um hegningarlög eöa dýf-
lissur.
Sigurjón endurtók dagskipan
sina og var þá ekki um neitt að
villast. Forysta alþýöunnar hafði
brostiö einmitt þegar sizt skyldi.
Samþykktir Sjómannafélagsins
að engu hafðar og samið um al-
gera uppgjöf. Ekki veit ég hvað
Sigurjón hugsaði se'r, sennilega
hefir hann ekki hugsað neitt. Að-
eins gefist upp”.
En það var kannski ekki við
öðru að búast á þessum vigstöðv-
um og öðrum álika, þvi að eins og
Hendrik segir: „Kosningar voru
og eru nefnilega sosialdemokrat-
anna ær og kýr”, — og látum út-
rættum Alþýðuflokk aðsinni. Það
skal að siðustu rifjað upp, aö
Hendrik Ottósson vann hjá
brezka og siðan bandariska her-
námsliðinu á striðsárunum. Frá-
sögn hans af þeirri spillingu sem
hernáminu var og er samfara er
holl lesning ýmsum þeim sem af-
greiða hernámið nú sem „illa
nauðsyn”. Jón Thor Haraldsson
Tll yngstu
herstöðvaandstæðinganna
Sunnudaginn 28. des.ætlum við að halda
jólatrésskemmtun i Lindarbæ.
Þar verða veitingar og margt skemmti-
legt á seyði. Jólasveinar, hrosshausinn og
aðrir furðufuglar mæta
Miðar eru seldir á skrifstofunni.
Samtök herstöðvaandstæðinga,
Skólavörðustig la.
Simi 17966.
Sveinbekkir og svefnsófar
til sölu. Hagkvæmt verð. Sendum i póst-
kröfu.
Upplýsingar á
öldugötu 33, simi 19407.