Þjóðviljinn - 29.01.1981, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 29. janúar 1981 ÞJÖDVILJINN — SÍÐA 7
löndum aö ræöa, þarf aö tilgreina
landið. Þetta á einnig viö i 6. liö.
Þar á að tilgreina öll próf að
loknu námi, sem er til undir-
búnings tilteknum störfum, hvort
sem prófin veita bein starfsrétt-
indi eöa ekki.
Margir hafa lokiö fleiri en einu
réttindaprófi eða starfsaögangs-
prófi, t.d. sveinsprófi fyrst og
tækniprófi siðar, og þá á aö til-
greina hvort tveggja i 6. lið, en
aöeins siðari skólann i 5. liö. Þá
geta menn einnig lokiö starfsrétt-
indaprófi siðar en þeir ljúka prófi
til aögangs aö sömu störfum, t.d.
uppeldisfræðiprófi nokkurm ár-
um eftir aö þeir luku B.A.-prófi
tilkennslu. Þá á aö fara eins aö.
I 7. liö skal svara þvi hvort
maöur hefur lokið stúdentsprófi.
Meö stúdentsprófum skal telja
aöfararpróf Kennaraháskóla á
fyrstu árum þess skóla. Stúdents-
próf tekiö erlendis skal hér einnig
telja, og er þá átt viö próf úr
framhaldsskóla, sem veita aö-
gang aö háskólanámi.
I 8. lið er spurt um nám á árinu
1980. Þarna á bæöi aö telja skóla-
nám og verklegt nám samkvæmt
námssamningi viö atvinnurek-
anda. Þeir, sem eru á námssamn-
ingi, tilgreina i næstaftasta hluta
8. liös þann fjölda mánaöa, sem
þeir voru á skólabekk i námi ööru
en verklegu námi utan skóla.
Heimilisstörf
9. liður er nýtt atriöi i manntali
hérlendis. Eins og tekið var fram
i upphafi, eru heimilisstörf eitt
þeirra þriggja starfssviöa, sem
eru undirstaöa framfærslu fólks i
landinu.
Við fyrri manntöl hefur, meö
réttueöa röngu, ekki þótt vera á-
stæöa til aö spyrja um þann þátt
þjóöarbúskaparins, sem heimilis-
störf eru. Ástæöa þessa er vafa-
laust sú, að verkaskipting var
miklu meiri hér áöur hvaö snerti
atvinnu annars vegar og heimilis-
störf hins vegar. Nú sinnir fólk
þessum verksviðum jafnari
höndum, og er þvi nauðsynlegra
en áöur aö spyrja sérstaklega um
heimilisstörfin.
Eins og orðalag spurninganna i
9. liö ber með sér, er þaö lagt i
mat hvers og eins aö ákveöa,
hvaöa störf sin, sem hann innir af
hendi fyrir heimiliö, hann telur
heimilisstörf. Til almenns sam-
ræmis er æskilegt aö telja eftir-
talin atriöi til heimilisstarfa:
1) Innkaup á vörum og ööru til
heimilishalds.
2) Eldhússtörf og þvottastörf.
3) 'Þrif húsnæöis, lóöar og heim-
ilisbfls.
4) Fatagerð o.þ.h. fyrir heimilis-
menn.
5) Umönnun barna og annarra,
sem hennar þarfnast.
Rétt er að vekja athygli á þvi,
aö ekki er ætlast til neins konar
timamælinga eöa þess háttar.
Timamörkin, er við skal miöaö,
er svo viö, aö ekki ætti að vefjast
fyrir neinum aö velja sér viöeig-
andi reit i þessum lið.
Atvinna i vikunni
fyrir manntalið
Þessari spurningu er ætlað að
leiða i ljós, hve stór hlut lands-
manna þaö er, sem telst „virkur
viö atvinnustörf” manntalsvik-
una. Þaö, að spurt er, hvort maö-
ur hafihaft tekjur i vikunni (ekki
hverjar þær voru) stafar af þvi,
aö atvinna er skýrgreind sem sú
vinna, sem maður hefur tekjur
fyrir. Maöur telst „virkur viö at-
vinnustörf”, þótt hann sé i orlofi
eða fjarverandi frá vinnu vegna
veikinda.
Vinnustaður, vinnu-
tími og ferðir
til vinnu i manntals-
vikunni
Efni 11., 12. og 13. liðs má heita
nýtt i manntali hér. Þó eiga 11. og
12. liöur sér óbeina samsvörun i
atvinnuspurningum manntalanna
1960 og fyrr.
1 11. lið skal upplýsa, hvar at-
vinnustörfin fara fram nákvæm-
lega, t.d. i hvaöa sveitarfélagi og
hvar I þvi. Meö samanburöi við
dvalarstað kemur fram, milli
hvaöa staöa viökomandi þarf aö
fara til vinnu. Liöir 11 og 13 hafa
aðallega upplýsingagildi fyrir
skipulagsviöfangsefni á vegum
sveitarfélaga.
Ef fyrirtæki eða stofnun hefur
bækistað á einum stað, en við-
komandi vann fyrir það á öðrum
stað, á í 11. liö aö tilgreina þann
stað, þar sem maður taldist fyrst
vera kominn til vinnu, hvort sem
það var f bækistöð eða á öðrum
vinnustað.
12. lið er ætlaö aö upplýsa
vinnutfma fólks i atvinnu sinni. í
siðari hluta 12. liös er að sjálf-
sögðu aöeins beöiö um, aö sagt sé
af eða á, hvort þessi vinnuvika
megi kallast venjuleg. Ekki er
ætlast til nákvæms samanburðar
viö meöaltalsvinnuviku eöa neitt
þess háttar.
13. liöur snýr aö feröum til
vinnu. Athugiö aö feröatlmann á
aö miöa viö venjulega leiö, þann-
ig aö þaö telst meö i feröatiman-
um, ef barni er komiö i gæslu eöa
aðrir reglubundnir snúningar
gerðir í leiðinni til vinnu.
Uppruni framfæris
1980
Efni 14. og 15. liðs lýtur aö þvi,
hvaöan menn höföu framfæri sitt
á liönu ári. Þessar spurningar eru
þjóðhagslegs eðlis, og þriskipting
framfæris í 14. lið er i samræmi
við flokkun I þjóöhagsreikning-
um. Efni 14. liðs hefur tilheyrt
islenskum manntölum frá upp-
hafi, en 15. liður er nýtt atriöi.
Upplýsingagildi hans er mikiö
fyrir þá umræöu, sem nú fer fram
i þjóöfélaginu um skipan llfeyris-
mála.
Athugiö, aö i 14. lið er ekki
gerður munur á tekjum, lifeyri
o.þ.h. eftir þvi hvort það er
manns sjálfs eöa annarra.
Enn fremur þarf aö gæta aö
þvi, að einungis skal setja kross
við einn þátt, þann, sem mestar
tekjur gaf 1980. Langflestir hafa
framfæri sitt af þessum þáttum
sameiginlega, I mismunandi hlut-
föllum, en þarna þarf sem sagt
aö tilgreina mikilvægasta þáttinn
1 upphafi 15. liös merkja viö
„Já” allir, sem eru i lifeyris-
sjóöi, og allir, sem fá lffeyri úr
slíkum sjóöi, þó þeir séu ekki i
honum sjálfir, t.d. ekkjur manna,
sem voru f lifeyrissjóöi og þær fá
lifeyri eftir.
Ekki þurfa menn aö tilgreina
orðréttheiti lifeyrissjóös, t.d. má
tilgreina stéttarfélag, ef viökom-
andi man ekki heiti lífeyrissjóös-
ins. Aöalatriöi er, aö þarna komi
fram grundvöllur aö flokkun eftir
tegund lffeyrissjóöa, t.d. flokkun i
verötryggöa og óverðtryggöa
lffeyrissjóöi.
Atvinna 1980
1 16. liö er fengiö fram, hverjir
teljast skulu „virkir viö atvinnu-
störf” sfðastliöiö ár. Efni
spurninganna er óbreytt frá fyrri
manntölum, nema hvaö siðasti
hlutinn, um veikindafjarvistir, er
nýr. Um þær er spurt að undirlagi
landlæknis, en tilgangur meö þvi
er sá, aö samanburöargrundvöll-
ur fáist viö rannsóknarniöurstöö-
ur Hjartaverndar. Sama
spurning hefur verið lögö fyrir
alla, sem rannsakaöir hafa verið
hjá Hjartavernd.
Varöandi 2. spurningu I 16. lið
skal athuga, að samanlögö tala
mánaöa i 8. liö og þessum liö get-
ur fariö yfir 12. Enn fremur þarf
aö gæta aö þvi, aö kennarar, sem
fá 2-4 mánaöa sumarleyfi, svara
2. spurningunni meö „Já”, hafi
þeir veriö i kennarastööu allt ár-
ið. Farmenn, fiskimenn og aörir,
sem vinna i skorpum en taka sér
fri á milli, svara „Já”, hafi þeir
einungis sleppt túr og túr eða þ.h.
Þeir sem voru í atvinnu alit áriö
merkja viö „Já” i öllum mánuö-
unum I mánaöaspurningunni,
eins þótt þeir hafi verið i sumar-
frii allan júllmánuð.
Þar sem talaö er um daga I sfö-
ustu spurningunni, er átt viö
heildartfma, sem maöur hefur
veriö veikur, þannig aö hann
hefur forfallast frá vinnu, en ekki
virka daga einungis. Þarna verð-
ur aö sjálfsögöu aö styöjast viö
mat hlutaöeiganda sjálfs á þvi,
hvaöa svar muni réttast, og er
ekki ætlast til nákvæmrar upp-
rifjunar á veikindaforföllum 1980.
Nánari upplýsingar
um atvinnuna
Allir, sem teljast hafa veriö
„virkir viö atvinnustörf” 1980,
þ.e. svaraö upphafi 16. liös
játandi, þurfa aö tilgreina 117. lið,
og 18. og 19. liö ef viö á, hvaöa at-
vinnu þeir stunduðu.
Beöiö er um svo ýtarlegar upp-
lýsingar, sem skýrslan ber með
sér, til þíess aö hægt sé aö flokka
atvinnugrein manna og starfsteg-
und nákvæmlega eftir alþjóðleg-
um flokkunarreglum, sem hag-
stofa Sameinuöu þjóöanna sem-
ur.oe Haestofan laear aö islensk-
um aðstæðum. Heiti fyrirtækis,
starfsheiti o.fl., sem er beðið um,
hefur sem sagt ekki sjálfetætt
upplýsingargildi, en er grundvöll-
ur þessarar ýtarlegu flokkunar.
A eyöublaöinu sjálfu er útskýrt,
hvernig svara skal atriðunum
„Hjá hverjum vannst þú?” og
„Viö hvaö vannst þú? ” Til frekari
skýringa skal itrekað, aö viö
siöarnefndu spurningunni þarf að
gefa óyggjandi svar og frekar
skal skrifa fleiri orö en færri ef
vafasamt getur veriö aö eöli
starfsins sé fullljóst úrvinnslu -
fólki.
Vinnustaö þarf að tilgreina, og
ef hann er ekki fastur, t.d. viö
húsbyggingar eöa vitgerðavinnu,
er rétt að tilgreina bækistöð ef
hún er fyrir hendi, annars verður
aö láta nægja heiti sveitarfélags,
eöa stærra svæöis ef svo ber
undir.
Þetta þarf aö athuga varöandi
flokkun i atvinnurekendur, ein-
yrkja og launþega: Atvinnurek-
endur eru hér þeir einir, sem
standa fyrir fyrirtæki i eigin nafni
og hafa haft aökeypta vinnu sem
svarar minnst 3 mánuöum á ár-
inu. — Bændur (bændahjón) eru
einyrkjar nema þeir hafi haft aö-
keypta vinnu utanheimilisfólks 16
ára og eldra sem svarar 3 mánuö-
um eða lengur á árinu, þá eru þeir
atvinnurekendur. — Heimilisfólk
annaö, sem vinnur i landbúnaöi,
er launþegar. — Þeirsem taka aö
sér sjálfstæö verkefni sem þeir
vinna einir aö, t.d. smiöir. bók-
haldarar o.þ.h. eru einyrkjar, og
skiptir ekki máli hvaöa form er á
greiðslum til þeirra gagnvart
skatti (t.d. þótt greiöslur til
þeirra séu taldar fram sem laun).
— Allir starfsmenn opinberra
fyrirtækja, samvinnufyrirtækja
og hvers konar félaga eru laun-
þegar. Forstjórar hlutafélaga
eru þannig launþegar, og skiptir
ekki máli þótt hlutafélagið sé i
raun einkafyrirtæki þeirra.
Greint skal á milli þeirra
tveggja flokka launþega sem
eyöublaöiö sýnir á eftirfarandi
hátt: 1 neöri flokkinn koma allir,
sem fá greidd föst mánaöarlaun,
föst vikulaun eöa fast timakaup.
Auk þessara launa getur að sjálf-
sögöu veriö um aö ræöa kaup
fyrir yfirvinnu. Fastar yfirborg-
anir teljast til fasts kaups. — t
hinn flokkinn koma allir, sem fá
greidd laun, sem eru háð afköst-
um eöa mældum árángri, hvort
heldur i framleiöslu-, viögerðar-,
sölu-, þjónustu- eða stjórnunar-
störfum.
Skipt um atvinnu
Aukaatvinna
Um atvinnuna er spurt þrisvar,
i liöum 17, 18 og 19. Það er vegna
þess, aö atvinnuspumingarnar^
taka til alls ársins 1980,
og það er algengt, að menn
flytjist millistarfa hér á landi. Þá
er einnig algengt, aö menn sinni
fleiri en einu starfi samtimis. Til
þess aö fá fram fullnægjandi
mynd af atvinnu landsmanna yf-
iráriö, þarf aö spyrja svona ýtar-
lega.
Eins og skýrslan ber með sér,
er aðeins spurt um þau tvö störf,
sem menn gegndu lengst á árinu
sem aðalatvinnu, komi fleira til
greina. Það er mánaðafjöldi i
starfi, sem ræöur, hvort starfiö á
að tilgreina i 17. lið eða i 18. liö. í
17. liö kemur þaö starfiö, sem
hlutaöeigandi stundaði lengur á
árinu 1980.
Sé um aukaatvinnu aö ræða,
sem nemur 120 klst. eða meira
1980, skal tilgreina hana i 19. liö,
en aöeins skal tilgreina eitt auka-
starf, þótt um fleiri geti veriö að
ræöa.
Eftirfarandi er til leiöbeiningar
um það, hve mikil breyting þarf
að verða á störfum manns svo að ,
hann teljist skipta um atvinnu.
Maöur skiptir um atvinnu
þegar hann: 1) Byrjar störf fyrir
annan atvinnurekanda en hann
vann fyrir áöur. 2) Skiptir um
starf fyrir sama atvinnurekenda.
3) Flyst milli staðbundinna
vinnustaða (t.d. verslana, banka,
verkstæða), sem eru ekki báðir i
sama sveitarfélaginu, þótt at-
vinnurekandi sé sá sami og starf
óbreytt.
Maður skiptir ekki um atvinnu
þegar hann: 1) Flyst milli stað-
bundinna vinnustaða, en gegnir
áfram sama starfi fyrir sama at-
vinnurekenda, ef vinnustaðirnir
eru báðir i sama sveitarfélgi. 2)
Flyst milli óstaöbundinna vinnu-
staða (t.d. skipa, útivinnuflokka
o.þ.h.) oggegnir sama starfi fyrir
sama atvinnurekenda. 3) Fær
nýtt starfsheiti i vinnu sinni, sem
felur fremur i sér breytingu á
iaunaflokki en eölismun á störf-
um.
Mörkin milli þess aö skipta um
atvinnu og aö vera I aukaatvinnu i .
orlofi frá aöalatvinnu eru þessi:
Þeir sem stunda aðra atvinnu i
venjulegu sumarleyfi sinu til-
greina hana alltaf I 19. liö, eins
þótt sumarleyfiö sé lengra en al-
mennt gerist. Þetta á þannig
einnig við t.d. kennara og þing-
menn.
Þeir, sem taka sér fri frá venju-
legu starfi sinu til þess aö stunda
annaö starf styttri tima en aðal-
starfiö, og þeir, sem stunda aöra
atvinnu i hléi sem verður á aöal-
atvinnu, tilgreina þaö einnig i 19.
lið. Þetta á t.d. viö bændur sem
vinna i' sláturhúsi um haustiö, þá
sem bregða sér úr vinnu til þess
að fara eina veiðiferð á togara, þá
sem taka aö sér timabundin verk-
efni o.s.frv.
Þeir sem skipta reglulega um
atvinnu eftir árstiöum, stunda
t.d. sjó á vetrar- og vorvertiö en
eru i byggingarvinnu yfir sumar-
ið og fram á haustið, þeir segjast
hins vegar skipta um atvinnu, i
þessu tiiviki tvisvar (byrjuð sjó-
mennska, byrjuð byggingar-
vinnal, og tilgreina i 18. lið þaö
starfiö, sem þeir stunduöu skem-
ur á árinu.
Heimilismaður fjarverandi
einstaklings er beðinn að
gera
skýrslu fyrir hann.