Þjóðviljinn - 29.01.1981, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 29. janúar 1981 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
ildartunguhvers vekur margar spurningar
Hvað kostar það að nýta jarðhitann og eiga skattgreiðendur bæði að greiða þær framkvæmdir svo og þá
verðhækkun á eigninni sem framkvæmdirnar leiða af sér? Eignarnámsbætur fyrir Deildartunguhver
sem þessi mynd er af voru ákveðnar 532 miljónir gamalla krúna.
söluverði lóða á höfuðborgar-
svæðinu og að umrætt land var
talið hentugt til byggingar þótt
engin áform væru uppi um
ákveðna notkun á landinu og það
óskipulagt að mestu leyti.
Fordæmið dýrt spaug
„Fjárhæðir þær sem i þessu
mati fólust skiptu ekki miklu máli
fyrir Hitaveitu Reykjavikur”,
segir Jón G. Tómasson i fram-
haldi af þessu, ,,en munu á hinn
bóginn skipta verulegu máli
þegar Vegagerð rikisins ræðst i
gerð Reykjanesbrautar og raunar
einnig ef til þess kemur að Kópa-
vogskaupstaður vill fala landið til
skipulags og byggingar”.
„Fyrir niðurstöður sem þessar
þarf að girða”, segir hann enn-
fremur. „Þær þjóna að visu hags-
munum tiltölulega fárra landeig-
enda en eru andstæðar hagsmun-
um alls þorra manna og þá fyrst
og fremst þeirra sem verða að
borga, þ.e. skattgreiðendanna.
Engin rök verða heldur séð fyrir
þvi að tilgangurinn með setningu
stjórnarskrárákvæðisins eða
orðalag þess eigi að leiða til að
slik sjónarmið ráði niðurstöðu
matsgerða.”
Þá rekur Jón dæmi þess að
land, sem borgaryfirvöld hafa
sýnt áhuga fyrir, hafi verið boðið
fyrir 50—100 falt fasteignamats-
verð landsins, sem þó á að vera
miðað við núverandi notkun og
liklegt söluverð. Viðræður hafa
þvi legið niðri, segir Jón, með
þeim afleiðingum að eigandinn
situr uppi með land sem hann
gæti vel hugsað sér að selja og
hefur takmörkuð afnot af en við
skipulagsvinnu á höfuðborgar-
svæðinu er ekki tekið mið af
mögulegri nýtingu landsins til
byggingar og hefur það óhjá-
kvæmilega áhrif á þróun byggðar
á höfuðborgarsvæðinu, jafnvel
um áratuga skeið .
Dýrasta eyðijörð
í heimi
Ogáfram: „Allirþekkja eflaust
dæmið um kaup Kópavogskaup-
staðar á Fifuhvammslandi sem
nefnd hefur verið dýrasta eyði-
jörð i heimi. Hvert var verðmæti
landsins i höndum eigandans, án
þess að hann gæti reiknað með að
samborgarar hans legðu fram
fjármagn til að gera það sölu-
hæft? Hver var eftirspurnin á
svokölluðum „frjálsum
markaði”? Landið var auglýst til
sölu en ekkert tilboð barst”.
„Og hér er komið að kjarna
málsins. Hvert er verðmæti lands
eða tilgreindra landréttinda sem
nauðsynlegt er að nýta til al-
mennra þarfa og við hvaða verð-
mætissjónarmið á að miða? Hver
er eðlileg og sanngjörn túlkun á
orðunum „fullt verð”? Eignin,
landið eða jarðvarminn er fyrir
hendi en hvað er það sem hefur
gert eignina verðmæta eða aukið
verðgildi hennar?”
Hvað kostar að gera
land byggingarhæft?
„Til að gera sér grein fyrir
þessu er nauðsynlegt m.a. að
kanna hvað það kostar að skipu-
leggja eða gera land byggingar-
hæft eða hvert er kostnaðarverð á
hitaveitu”, segir Jón G. Tómas-
son.
„Akvörðun um að taka land-
svæði til breyttrar notkunar,
skipulags og byggingarfram-
kvæmda er i höndum skipulags-
yfirvalda, fyrst og fremst við-
komandi sveitarstjórnar. Ein-
staklingur sem á landareign
getur ekki upp á sitt einsdæmi
ákveðið að nú skuli landið skipu-
lagt og selt það siöan sem bygg-
ingarlóðir. Með öðrum orðum:
landiðerekki söluvara sem bygg-
ingarlóðir i hendi eigandans. Til
þess þarf atbeina sveitar-
stjórnarinnar, enda hvilir sú
skylda á sveitarfélaginu að sjá
ibúum sinum fyrir nauðsynlegri
þjónustu, t.d. vegagerð og hol-
ræsalögn.vatnsveitu og rafmagni,
svo ekki sé minnst á aðra þjón-
ustu sem talin er nauðsynleg i
samfélagi nútimans, s.s. skóla,
dagvistun og heilsugæslu.”
Bendir Jón á að athugun
Borgarskipulags Reykjavikur
hafi leitt i ljós að kostnaður
borgarinnar við að gera land
byggingarhæft sé að meöaltali
tæplega 200 miljónir g. króna pr.
hektara. Er þá ekki reiknað með
stofnkostnaði i gerð veitumann-
virkja, kostnaði við skipulags-
vinnu né heldur öðrum stofn-
kostnaði vegna margvislegrar
þjónustustarfsemi. Þessir pen-
ingar eru ekki allir sóttir i sam-
eiginlegan sjóð borgarbúa, enda
greiða lóðarhafar úr eigin vasa
t.d. gatnagerðargjöld og fleira en
þær greiðslur nema þó ekki nema
hluta af þeirri heildarfjárhæð
sem kostar að gera hverja lóð
byggingarhæfa, þegar allt er
talið.
„Þessar fjárhæðir, þennan
kostnað verður að hafa i huga
þegar meta á hvers virði land-
svæði er sem breyta á i bygg-
ingarland”, segir Jón G. Tómas-
son. „Og hætt er við að i höndum
einstakra eigenda yrði landið oft
litils virði ef þeir þyrftu að kosta
öllu til að gera það byggingarhæft
og þjónustuhæft fyrir væntanlega
kaupendur en gætu ekki ætlað
samborgurum sinum það hlut-
verk”.
„Jarðhitinn er þó oft enn skýr-
ara dæmi um eignarréttindi, sem
eru eiganda þeirra til litilla eöa
jafnvel engra nota eða hagsbóta,
nema til komi sérstakar aðgerðir
á vegum samfélagsins”.
Hitaréttindi þau sem Reykjavik
keypti i Mosfellssveit hafa verið
gerð nýtanleg með miklum jarð-
borunum og með virkjun borhola.
Til þess að heita vatnið kæmi að
notum, hafa verið reistar dælu-
stöðvar, lagðar leiðslur og gerð
önnur mannvirki. Hagnýting
þessa orkugjafa i svo stórum stil
hefði ekki verið möguleg án stór-
felldra framkvæmda.
Heildarfjárfestingarkostnaður
Hitaveitu Reykjavikur vegna öfl-
unar, flutnings og dreifingar á
heitu vatni nemur nú i g.kr. um
103 miljörðum. Þar af nemur
kostnaður við hitaréttindi um 1,3
miljörðum g.kr. eða um 1,3%.
Eru þá allar fjárhæðir reiknaðar
til núverandi verðlags.
Þetta eru athyglisverðar tölur
þegar þær eru bornar saman við
fjárhæöir sem um hefur verið rætt
i samningum um afnot Hitaveitu
Akraness og Borgarfjarðar af
Deildartunguhver. Lokatilboö
veitunnar til eiganda hversins
miðað viö 20 ára sölusamning
svaraði til 4% af heildarkostnaði
veitunnar. Lokatilboð eiganda
var hins vegar metið á tæplega
13% af reiknuðum heildarfjár-
magnskostnaði eða tifalt hlutfall
miðað við kostnað Hitaveitu
Reykjavikur.
A að bæta tjón eða
óvissa hagnaðarvon?
Siðan vikur Jón G. Tómasson
að þvi hvernig reikna eigi eigend-
um hversins „fullt verð” vegna
Framhald á bls. 13
115 ■
110
105
100
95
90
85
80 ■
75
70
65
60
"■■"I
IV
1973
Þróun kaupmáttar
iii
1974
III
1975
II
1976
Þróun kaupmáttar á fyrri hluta rlkisstjórnarára Geirs Hallgrimssonar —ekh hneykslaðist i forystugrein 13. jan. s.l. á, að kaupmáttarskerðing
BHM skyldi að verulegu leyti, þó ekki til fulls, afnumin i samningum 1977.
greiðslur. En þá er eins og eitt-
hvað óhreint hafi komið fram I
dagsljósið. Það hefur verið i
leikreglunum, að kaupgreiðslur
skuli vera duldar að hluta, til þess
að auðveldara sé að sætta hið
raunverulega láglaunafæolk við
sinn hlut.
Bráðabirgðalög
Viðbrögðin viö þessu broti á
leikreglum i feluleik stjórnmála-
mannanna voru mjög hörð. Rætt
var um aö hnekkja úrskuröi
Kjaradóms meö lögum. Grunur
leikur þó á, að tillagan hafi fyrst
og fremst verið áróðursbragö, til-
raun til að bjarga andlitinu. Það á
að sannfæra hinar vinnandi stétt-
ir um, að hagsmuna þeirra sé vel
gætt, svo að óhætt sé að kjósa rétt
næst lika. Mér þykir samt leitt aö
jafn góður drengur og Ragnar
Arnalds skyldi veröa til þess að
bera slika tillögu fram.
Reyndar er nú tilefni til laga-
setningar til breytingar á kjara-
samningum. Af þvi, sem komið
hefur fram i fréttum, má ráða, að
bráöabirgöalögin frá 31. des. s.l.
feli ekki i sér alménna skerðingu
kaupmáttar frá þvi sem var fyrir
kjarasamningana á s.l. ári. BHM-
félagar verða þó fyrir 1.42%
skerðingu 1. mars þrátt fyrir
Kjaradóm. Þegar þannig er um
hnútana búiö, er engin sanngirni
I, að BSRB-félagar einir verði
fyrir umtalsverðri kjaraskerð-
ingu vegna aðgeröar, sem hefur
þann tilgang einan að eyða verð-
bólguáhrifum kauphækkunar,
sem aðrir launþegar fengu i sinn
hlut.
Nú er gott tækifæri fyrir st jórn-
völd til að sýna, að riftun kjara-
samninga með lögum þarf ekki
endilega að vera til kauplækkun-
ar.
Áttundi áratugurinn
Hugtakabrengl ýmiss konar er
uppistaða þeirrar málsmeðferð-
ar, sem deilt er á i þessari grein,
og svo er um ýmsa aöra opinbera
umræðu. Þaövarþvi mjög i sama
stil, að áttunda áratugs aldarinn-
ar var minnst i upphafi áttugasta
árs hennar. Forsætisráðherra
fylgdi þó nýverið gömlum siö og
taldi sig ekki sjötugan fyrr en i
lok sjötugasta aldursárs sins.
Reyndar var ekki nema eðlilegt,
að islenskir fjölmiðlar tækju þátt
i að minnast þess áratugs, sem að
erlendum hætti mætti nefna
sjötiutalið, en fellur alls ekki
saman við áttunda áratug aldar-
innar. Það er i rauninni ekki held-
ur neitt athugavert við það, þótt
menn í fljótfærni rugluöust i rim-
inu, hefðu þeir aðeins látið sér
segjast við ábendingu. Hins vegar
versnaði i'þvi, þegar farið var að
rökstyöja vitleysuna og m.a.
talað um árið núll. Það ár, sem
helst mætti nefna núll, stóð frá
júli árið 1. f.Kr. til júni áriö 1
e.Kr., þ.e. hluta úr tveimur al-
mannaksárum.
Þessi umræða var táknræn, þvi
að hún leiddi i ljós tilhneigingu
manna til að halda áfram rök-
stuðningi við rangan málstaö
löngu eftir að hið rétta hefur verið
leitt i ljós. Það er þvi kanski ekki
nema von aö það gangi fram af
Ragnari Arnalds, ef þaö skyldi
eiga fyrir Alþingi að liggja áð
viðurkenna launakerfið eins og
það er i raun og veru. Það gæti
jafnvel hugsast, að Alþingi tæki
frumkvæðið að þvi að gera þetta
kerfi einfaldara og réttldtara. Þá
og þá fyrst væri kominn grund-
völlur að umræöu um jafnlauna-
stefnu.