Þjóðviljinn - 29.01.1981, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 29. janúar 1981
Ákvördun matsnefndar vegna eignarnáms Di
Eignarnám ríkisins á
Deildartunguhver vegna
þarfa Hitaveitu Borgar-
fjarðar'og Akraness var
samþykkt á alþingi vorið
1979. Nýlega kvað mats-
nefnd eignarnámsbóta upp
þann úrskurð að 532
miljónir gamalla króna
skuli koma fyrir hverinn
og munu það vera hæstu
eignarnámsbætur sem
dæmdar hafa verið hér á
landi. Ákvörðun mats-
nefndar hefur vakið
margar spurningar og
rifjað upp deilur um
eignarhald manna á land-
inu, gögnum þess og gæð-
um. Við hvað á að miða, —
hugsanlegan hagnað
eignarnema eða raunveru-
leg afnot eiganda — þegar
eignarnámsbætur ^eru
metnar og hvernig ber að
túlka það ákvæði stjórnar-
skrárinnar að fyrir eignar-
nám skuli koma „fullt
verð"?
Rakin helstu
atriði úr fróð-
legu erindi
Jóns G.
Tómassonar
um eignar-
nám
Þörf á að breyta
st j órnarskránni?
1 fróölegu erindi, sem Jón G.
Tómasson, borgarlögmaöur og
formaöur Sambands isl. sveitar-
stjórna, flutti á málþingi Lög-
fræöingafélags tslands 25.
október s.I. og birt er i siöasta
tölublaöi Sveitarstjórnarmála,
bendir hann á aö þó stjórnar-
skráin tryggi eignarnámsþola
rétt á bótum sem svara til ,,fulls
verðs’’ þá gefi hún engar vlsbend-
ingar um með hvaöa hætti slik
veröviömiöun skuli fundin.
Túlkun matsmanna á þessu
ákvæöi hafi oftlega skapaö
ójöfnuö og leitt til þess að skatt-
borgarinn þurfi ekki aöeins aö
borga fyrir framkvæmdir eins og
byggingar og virkjanir heidur
einnig fyrir þá verðhækkun á
eigninni sem framkvæmdirnar
leiða af sér.
Telur Jón nauösynlegt aö taka
af allan vafa i þessum efnum meö
lagasetningu eða jafnvel breyta
stjórnarskránni þannig aö í staö
orðanna „fulltverö” komi ákvæöi
sem miöist viö aö sannanlegt tjón
eiganda veröi bætt. Eignarnáms-
þoli yrði þannig jafn setturogekki
heföi komiö til eignarnámsins og
um leiö útilokaö aö hann hafi
beinlínis fjárhagslegan ávinning
af eignarnáminu vegna fram-
kvæmda hins opinbera.
Þjóöviljinn hefur fengiö
heimild til þess aö birta útdrátt úr
þessu erindi Jóns og er ýmist
hafður sá háttur á aö endursegja
hluta þess eöa birta orörétta
kafla.
Kröfur landeigenda
haft á eðlilega
uppbyggingu
Jón G. Tómasson bendir á að
samhliöa þvi að mikið fjármagn
sé lagt i opinberar framkvæmdir
hafi einstaka landeigendur gert
háar kröfur um bætur fyrir verð-
mætaaukningu, sem rekja má til
þessara sömu framkvæmda.
Vandamál sem leitt hafa af of háu
landverði hafi bæöi leitt til seink-
unar á framkvæmdum svo og til
þess að hagstæöasti kosturinn
væri ekki alltaf valinn, t.d. að
land I einkaeign verður ekki tekið
til skipulags og byggingar þótt það
liggi betur við öllu þjónustukerfi
sveitarfélags en annað landsvæði,
sem er i eigu sveitarfélagsins.
Agreiningur og óvissa um land-
verð virki þannig sem haft á eðli-
lega og æskilega uppbyggingu.
Hjá sveitarfélögunum gætir oft
tregðu til þess að afsala ákvörðun
um kaupverð t.d. fyrir bygg-
ingarland i hendur dómkvaddra
manna vegna óvissu um fjárhæð
bótanna og,eftir þvi sem Jón G.
Tómasson segir, ekki ástæðu-
lauss ótta um aö söluverð bygg-
ingarhæfra lóða verði að verulegu
leyti lagt til grundvallar matinu.
Skurðstæði metið
sem byggingarlóðir
Meðal þeirra dæma sem Jón
tekur þessu til stuðnings er mats-
gerð dómkvaddra manna frá i
mai 1979 en þeir fengu þaö verk-
efni að meta 3800 fermetra skurð-
stæði fyrir aðveituæð Hitaveitu
Reykjavikur i landi Smára-
hvamms i Kópavogi. Skurðstæðið
var og er að mestu leyti inni i
staðfestri legu væntanlegrar
Reykjanesbrautar en að öðru
leyti óskipulagt. I þessu tilfelli
var skurðstæðið metið sem um
fullbúnar byggingarlóðir væri að
ræða og vitnar Jón orðrétt i álits-
gerð matsmannanna: ,,1 mati
þessu ber að miða við það verð
sem fengist gæti fyrir alla spild-
una ef landið væri selt sem lóðir,
þótt þær séu ekki seljanlegar sem
slikar i dag”. Siðar i álitsgerðinni
segir: ,,Þá ber að hafa i huga við
ákvörðun bóta, að mjög mikil
eftirspurn er nú eftir lóðum á
höfuöborgarsvæðinu og hefur það
án efa áhrif til hækkunar. Við
rikjandi aðstæður i þjóðfélaginu
virðist sem öruggasta fjárfest-
ingin.sem um sé að ræða, sé að
setja peninga i lóðir. Þarf eigi að
orðlengja það að þvi veldur hvað
mest ótti manna við vaxandi
verðbólgu, þrátt fyrir gefnar yfir-
lýsingar stjórnmálamanna!’. 1
matsgerðinni er rakin sala á
spildu úr þessu sama Smára-
hvammslandi nokkrum árum
áður, söluverðið framreiknað
með byggingarvisitölu og siöan
fjórfaldað með þeim rökstuðningi
sem að framan sagði. Niðurstaða
matsins var fjórföldun á verð-
bættri frjálsri sölu og margfalt
hærra en gildandi fasteignamat
þá var.
Matsgerð þessari var skotiö til
yfirmats og þótt yfirmatið
lækkaði matsfjárhæð nokkuö
kemur berlega fram að yfirmats-
menn hafa einnig haft hliðsjón af
á dagskrá
Það er því kannski ekki nema von að
það gangi fram af Ragnari Arnalds
ef það skyldi eiga eftir Alþingi að
liggja að viðurkenna launakerfið
eins og það er í raun og veru
Hólmgeir
Björnsson:
Þá gekk fram af Ragnari
A siðastliðnu ári stóðu samn-
ingar um kaup og kjör allt árið,
Ríkisstjórnin reyndi að marka þá
stefnu, að lægstu laun ein hækk-
uöu, þvf að aðrar kauphækkanir
yröu til þéss eins að auka verð-
bólguna. BSRB studdi þessa
stefnu og voru laun rikisstarfs-
manna ákveðin I þeim anda, hjá
BSRB með samningum, en BHM
af Kjaradómi. Fengu hinir siðar-
töldu enga grunnkaupshækkun,
en höföu endurskoöunarrétt að
bakhjarli.
Þegar leið að lokum samninga-
lotunnar kom I ljós, að launa-
stefnan haföi samt farið út um
þúfur, aimennar kauphækkanir
urðu verulegar og hækkun lægstu
launa til launajöfnunar var bund-
in áframhaldi veröbólgunnar. Þvi
meiri veröbólga, þvi meiri launa-
jöfnun!!!
Að elta skottið á sér
Almenn hækkun grunnkaups
hlýtur alltaf að leiða til nokkurrar
hækkunar d verðlagi, einfaldlega
vegna þess, að launþegar sjálfir
eru slfellt að greiða fyrir þjón-
ustu, sem að mestu leyti er launa-
kostnaður. Gildir einu, þótt kaup-
hækkunin sé innan þeirra marka,
sem atvinnuvegirnir geta vel ris-
ið undir. Þvl ætti þaö aö vera
augljóst hverjum manni, að 10%
kauphækkun getur ekki leitt til
sömu hækkunar kaupmáttar
launa. Tilþess að ná 2—3% kaup-
máttaraukningu, sem vissulega
er umtalsverð kjarabót, þarf
sennilega 5—10% kauphækkun.
Verðbólgukerfið á Islandi
minnir mig alltaf á hvolp, sem elt
ir skottið á sér. Meginmunurinn
er sá, að hvolpurinn hættir þessu,
þegar hann fullorðnast. Eigi að
hætta þessum leik, má ekki verð-
tryggja hækkun launa hverju
sinni nema að þvl marki, að sá
hluti hennar, sem ætla má aö sé
raunhæf kaupmáttaraukning,
haldi verðgildi sínu. Þrátt fyrir
allt er flestum orðið þetta ljóst.
Þvi voru menn almennt viðbúnir
einhvers konar skeröingu eftir al-
menna hækkun launa fyrr I vetur
og viðurkenna flestir nauðsyn
hennar. Mótmæli gegn henni til-
heyra þó leikreglunum.
Kjaradómur
Sá hængur er þó á 7% skeröing-
unni 1. mars, að hún nær einnig til
þeirra, sem enga umtalsverða
kauphækkun hafa fengið I sinn
hlut. A ég þar fyrst og fremst við
ríkisstarfsmenn. BHM gat þó
gripið til endurskoðunarréttarins
og reyndist hann nokkuð haldgóð-
ur að þessu sinni. Dæmdi Kjara-
dómur 6% kauphækkun I hlut
BHM I staö 12%, sem krafist var.
Ekki er ástæða til að efast um, að
Kjaradómur hafi samviskusam-
lega reynt að meta, að hve miklu
leyti hafi verið um almenna
kauphækkun að ræöa og að hve
miklu leyti um sérstaka hækkun,
svo sem hækkun lægstu launa og
samræmingu milli stéttarfélaga á
röðun Ilaunaflokka. Eflaust hefur
og vegið þungt til lækkunar á
niöurstööu Kjaradóms, að BSRB
varð ekki nema að litlu leyti að-
njótandi hinnar almennu kaup-
Biækkunar. Af fyrri reynslu má þó
ætla, að Kjaradómur hafi fremur
vanmetið en ofmetið hina al-
mennu kauphækkun.
Enn kynni einhver að halda, að
rlkisstarfsmenn innan BHM
hefðu einhverja sérstöðu sem
hálaunamenn, sem heimti sífellt
meira í sinn hlut. Meiri hluti
þeirra mun þó hafa sambærileg
kjör og fjölmennir hópar innan
ASl og hefur heldur á þá hallaö I
samningum s.l. 10—15 ár. Harla
lltiö tillit hefur þvl veriö tekiö til
þess I launum, að langskóla-
gengnir menn hafa skemmri tima
en aðrir til aö afla fjár, til dæmis
til heimilisstofnunar og fbúöar-
kaupa, aö námsskuldunum
ógleymdum. Þetta vita flestir
stjórnmálamenn, blaðamenn og
forystumenn annarra launþega-
samtaka mæta vel. Sumir þeirra
telja hins vegar hentugt að tala
um þá sem heimtufreka hálauna-
menn I áróöri slnum. Sé lygin
endurtekin nógu oft... os.frv.
1 forystugrein I Þjóðviljanum
hefur ekh m.a. lagst svo lágt að
vitna til þess, aö BHM fékk sér-
staka hækkun launa 1977 og taldi
þaö réttlæta meiri kauphækkun
annarra nú. Kauphækkunin 1977
leiörétti þó aðeins að hluta,
hvernig níðst hafði veriö á BHM á
undan með s.k. láglaunabóta-
kerfi. Var það þannig sniðið, að
BHM eitt yrði fyrir umtalsverðri
skeröingu kaupmáttar launa
þessi ár, á meðfylgjandi mynd.
Að sjálfsögöu var þetta kerfi
rlkissjóöi mjög hagstætt.
Málflutningur ekh I þessu máli
hefur verið meö þeim hætti að
svarthöfðum einum sæmir.
Þingmannalaun
Ragnari Arnalds ofbauð, aö
BHM skyldi fá leiðréttingu mála
sinna fyrir Kjaradómi. Þó gekk
fyrst fram af honum, þegar kom
að kauphækkun þingmanna.
Eitt megineinkenni islensks
launakerfis er, að dagvinnutlmi
er með lögum ákveðinn styttri en
svarar til raunverulegs vinnu-
tima. Laun fyrir 40 stunda vinnu-
viku veröa þar af leiöandi mun
lægrien eðlilegt má telja. Til upp-
bótar koma svo og svo miklar
yfirvinnugreiðslur. Yfirvinnan
mun þó tíðum lltt auka viö vinnu-
framlag manna'eins og skýrt kom
fram f yfirvinnubanninu 1978.
Stundum er hún jafnvel alls ekki
unnin. Sum vinna er llka þess
eðlis, að tlmamælingu verður
ekki viö komið. M.a. þess vegna
hefur verið brugðið á það ráö aö
greiöa ýmsum hátt settum starfs-
mönnum rikisins laun fyrir
ómælda yfirvinnu, oft 15—20
stundir á mánuði, sem gefur
15—20% kauphækkun. Hitt er svo
annaö mál, að undirmenn þeirra
sumra hafa ekki heimild til laun-
aðrar yfirvinnu. Þeir eru þvl lág-
launamenn, hvað svo sem launa-
flokkum llður.
Það sem gerðist I þingfarar-
kaupsnefnd og var staðfest fyrir
Kjaradómi er, að þingmenn skuli
aölagaöir hinu almenna launa
kerfi hvað varðar yfirvinnu-