Þjóðviljinn - 30.01.1981, Blaðsíða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 30. janúar 1981
..Einkunnarorö alþjóöaárs fatlaöra veröi ekki aöeins i oröi heldur rniklu fremur i verki fullkomin þátt-
taka og jafnrétti”.
Margrét
Margelrsdóttir
formaður
ALFA ’81
Við upphaf alþj óða-
árs fatlaðra
Eins og kunnugt er
hafa Sameinuðu þjóð-
irnar ákveðið að árið
1981, sem nú er að hefja
göngu sina, skuli helgað
baráttunni fyrir bættum
kjörum fátlaðs fólks
hvar sem er i heiminum.
í tilefni alþjóðaárs
fatlaðra hafa Sam-
einuðu þjóðirnar gert
starfsáætlun fyrir al-
þjóðaárið þar sem aðal-
markmiðið er að vinna
að fullkominni þátttöku
fatlaðra i þjóðlífinu og
jafnrétti þeirra og
annarra þjóðfélags-
þegna.
Starfsáætlun S.Þ. er samin af
ráðgjafanefnd, sem i eiga sæti
fulltrilar frá 23 aöildarrikjum og
hefur nefndin einnig umsjón með
undirbUningsstarfinu. Sérstök
skrifstofa vegna alþjóðaárs fatl-
aðra hefur veriö sett upp i Vinar-
borg.
Starfsáætlun S.Þ. hefur að
geyma ýmis tilmæli til aðildar-
rikjanna varðandi atriði sem
leggja skal sérstaka áherslu á,
innan hvers rikis svo og á alþjóð-
legum grundvelli. Hvað varöar
hið siðamefnda veröa m.a. haldn-
ar svonefndar svæðaráðstefnur i
fjórum heimsálfum að tilhlutan
S. Þ. um aðstoö við fatlaða i þró-
unarlöndunum. Mikið djUp er
milli raunverulegra lifskjara
fatlaðs fólks og ákvæðanna i
yfirlýsingu S.Þ. um réttindi þvi til
handa.
400 miljónir
Talið er að i heiminum séu um
400milljónir manna, sem búa við
skerðingu eða fötlun af einhverju
tagi. Tiltölulega er meira um fatl-
að fólk I vanþróuðum löndum en
annarsstaðar, vegna bágborinna
lifskjara almennt. Orbirgð og
fátækt veldur þvf að frumþörfum
fólks til fæöis og klæðis er ekki
fullnægt, hvað þá öörum, eins og
t.d. heilsugæslu, menntun, at-
vinnu o.s.frv..
En einnig i velferðarikjunum
svonefndu, „allsnægtaþjóðfélag-
inu”, sitja fatlaðir ekkivið sama
borö og aðrir. Þeim er bægt frá
fjölmörgum þáttum þjóðlifsins
sumpart af þvi að við almenn
skipulagsstörf er ekki tekiö tillit
til þess að menn eru misjafnlega
gerðir, sumpart af þvi að aðbtln-
aði fatlaðra er svo áfátt aö þeim
er ógerlegtað lifa eðlilegu lifi eins
og aðrir.
Jafnvel i velferðarrikjum verða
fatlaðir oft að sæta lélegri mennt-
un, fábreyttu starfsvali eða engu,
slæmu húsnæði, þröngum efna-
hag og félagslifi. Afleiðingin er
oft félagsleg einangrun og ein-
semd.
Markmið Sameinuðu
þjóðanna
Sameinuðu þjóðirnar hafa sett
fram fjölmörg atriði, sem eins-
konar leiöarvisi fyrir aðildarrikin
aö vinna eftir og samræma
athafnir á árinu. Þar kemur m.a.
fram að kappkosta beri að auka
fræðslu og skilning almennt á
fötlun af mismunandi tagi, hvort
heldur hún er likamleg, andleg
eða hvort tveggja. Varðandi hug-
takið fötlun hafa S.Þ. sérstaklega
tekið fram i samþykkt sinni um
málefni fatlaðra að fötlun sé af-
stætt hugtak sem er háð sam-
skiptum einstaklingsins og um-
hverfis hans. Þannig getur um-
hverfið bæði dregið úr fötlun þeg-
ar tekið er tillit til eiginleika og
sérþarfa, en einnig getur það
aukið verulega á fötlunina og
hamlað því að hinn fatlaði geti
notið þegnréttar sins og hæfileika
sinna.
I samræmi við þetta sjónarmið
beina S.Þ. þvi til allra aðildar-
rikja sinna að vinna markvist aö
þvi að fatlað fólk eigi greiðan að-
gang að öllum þáttum þjóðlifsins
og að hagsmuna þess sé gætt við
skipulagsstörf á öllum sviðum
samfélagsins. Slikar aðgerðir i
þágu fatlaðra ættu að falla sjálf-
krafa inn i umbóta- og þróunar-
æaætlanir i hverju landi fyrir sig
svo og starf alþjóðastofnanna.
Fleiriatriði má nefna, sem S.Þ.
leggja áherslu á, svo sem rann-
sóknir á lifsháttum og kjörum
fatlaöra almennt. Ennfremur
rannsóknir, sem beinast að or-
sökum fötlunar t.d. slysa og
hvaða ráðstafanir séu hugsanleg-
ar til að koma i veg fyrir fötlun.
Meginverkefni
ALFA ’81
Hér að framan hefur veriö
dregið saman i mjög stuttu máli
hvert er megin inntak samþykkt-
ar S.Þ. sem hefur veriö beint til
aðildarrikjanna. Um allan heim
eru starfandi stjórnskipaðar
framkvæmdanefndir i tilefni al-
þjóðaárs fatlaöra. Hér á landi er
framkvæmdanefnd alþjóðaárs
fatlaöra skipuð áfta manns og
eiga þar sæti fulltrúar stjórn-
valda og fulltrúar samtaka fatl-
aðra i landinu.
Nefndinni er m.a. ætlað aö
tengja saman og samræma að-
gerðir rikisvaldsins, sveitar-
stjórna, samtaka fatlaðra og
annarra aðila.
Mikil áhersla verður lögð á úrbætur i ferlimáluin fatlaðra á alþjóða-
árinu.
1 þessu skyni hefur fram-
kvæmdanefndin ALFA ’81 sent
bæjar- og sveitarstjórnum tilmæli
um að setja á fót nefndir til að
vinna að málefnum fatlaðra á ár-
inu. Eru nú starfandi 15 slikar
nefndir i stærstu sveitarfélögun-
um sem vinna að ýmsum verk-
efnum, i samvinnu við samtök
fatlaðra á svæðinu.
1 þessu skyni hefur fram-
kvæmdanefndin ALFA ’81 sent
bæjar- og sveitarstjórnum tilmæli
um að
1 þessu skyni hefur fram-
kvæmdanefndin ALFA ’81 sent
bæjar- og sveitarstjórnum tilmæli
um að setja á fót nefndir til að
vinna aö málefnum fatlaðra á ár-
inu. Eru nú starfandi 15 slikar
nefndir, i stærstu sveitarfélögun-
um sem vinna aö ýmsum verk-
efnum, i samvinnu við samtök
fatlaðra á svæðinu.
Meginverkefni framkvæmda-
nefndarinnar á árinu eru I stórum
dráttum sem hér segir:
Að móta heildarstefnu i málefn-
um fatlaðra, þar sem lagður er
grundvöllur að langtima
þróun.
Að samræma og endurbæta gild-
andi lög og reglugerðir um
málefni fatlaðra.
Að hlutast til um að úrbætur fáist
i atvinnu- og ferilmálum
fatlaðra.
Að láta fara fram alhliða og ýtar-
lega könnun á málefnum
fatlaðra.
Að afla upplýsinga um orsakir
slysa sem leiða til fötlunar og
gera tillögur um varnarað-
gerðir.
Margrét Margeirsdóttir: Alfa ’81
nefndin heitir á landsmenn alla
að leggja sitt af> mörkum til að ár
fatlaðra beri rikulegan ávöxt.
Að beita sér fyrir öflugu upplýs-
inga- og fræðslustarfi varðandi
málefni fatlaðra og vekja um-
ræður um þessi mál.
Uppbygging í þágu
heildarinnar
Enda þótt hér verði ekki fleira
tint til af verkefnum, sem nú er
unnið aö, er um mjög umfangs-
mikið svið að ræöa. Rétt er að
vikja nánar að hverju einu fyrir
sig, enda þótt þau tengist meira
og minna innbyröis. Stefnumótun
i málefnum fatlaöra má segja, að
felist að nokkru i einkunnarorð-
um alþjóðaárs fatlaöra sem eru
fullkomin þátttaka og jafnrétti.
Þetta er markmiö, sem vitanlega
ætti að vera svo sjálfsagt, að ekki
þyrfti sérstakt baráttuár til að
segja heiminum það. 1 reynd er
þó langur vegur þangað til að
þessu marki verður náð. Til þess
þarf þjóðfélagið aö breytast i þá
veru að viðurkenna fatlaða ein-
staklinga, fyrst og fremst sem
manneskjur, sem hafi jafnmikla
þörf og jafnmikinn rétt til að lifa
lifinu eins og aðrir, hvort heldur
þaö er i almennum skólum á
vinnustöðum, ellegar eiga heima
i venjulegum ibúðarhverfum eða
taka þátt i menningar- og félags-
lifi o.s.frv.
Þetta þýðir að umhverfið, sam-
félagið og stofnanimar veröa að
byggjast upp, með tilliti til
heildarinnar allrar, en ekki bara
fyrir hluta þegnanna, eins og nú
er.
Til þess aö unnt verði að þoka
framkvæmdum i rétta átt til
hagsbóta fyrir fatlaða, er nú langt
komin endurskoðun á lögum og
reglugerðum, sem snerta málefni
þeirra, þar sem leitast er við að
samræma og endurbæta laga-
bálka, sem i gildi eru. I þessari
endurskoðun er sérstök áhersla
lögð á atvinnuþáttinn, og verður
leitast við að tryggja rétt hins
fatlaða, einkum er varðar þann
þátt, eins og kostur er, og sam-
ræma stjórnun og uppbyggingu á
þjónustu i öllum landshlutum.
Ferilmál fatlaðra
Ferlimál fatlaðra eru jafn-
réttismál, sem timabært er að
gera bragabót á.
ALFA ’81 nefndinvill leggja sitt
af mörkum til aö svo geti oröið og
að þessu verkefni vinnur starfs-
hópur sem mun taka þessi mál til
athugunar og meðferðar i sam-
vinnu við ferlinefnd fatlaðra, sem
skipuð er samkvæmt lögum frá
1979.
Akveöiö hefur verið aö halda
ráðstefnu fyrri hluta þessa árs
um ferlimál fatlaðra.
Hér er um mikið réttindamál að
ræða eins og fyrr er drepið á i
þessari grein.
ALFA’ 81 nefndin mun gera sitt
ýtrasta til að knýja á um fram-
kvæmdir i þessum efnum. Krafan
um breytingar á opinberu hús-
næöi og lagfæringar á umferðar-
götum fyrir fólk 1 hjólastólum er
svo sjálfsögð að naumast þarfn-
ast slikt langrar umræðu, þaö er
orðið timabært fyrir löngu að
hefjast handa i þessum efnum.
Sama gildir um breytingar á
umferðarmerkjum fyrir blinda
varöandi hljóðmerki, svo og sér-
staklega merktalyftuhnappa o.fl.
það eru m.a. svona hlutir sem
gefa til kynna að samfélagið sé
fyrir alla þjóðarheildina.
Það er litilsvirðing viö fólk,
sem þarf að nota hjólastóla til aö
komast leiðar sinnar þegar opin-
berar byggingar eru þannig úr
garði geröar aö þvi er fyrirmun-
aður aðgangur aö þeim.
ALFA ’81 nefndin hefur farið
fram á viö fjárveitingavaldiö að
fé verði veitt til að breyta opin-
beru húsnæöi þannig að það veröi
aðgengilegt fólki i hjólastólum.
Nefna mætti ótal önnur dæmi,
sem leiða i ljós mismunun milli
fatlaöra og ófatlaöra, þó að það
verði ekki gert hér.
Kannanir á högum
fatlaðra
Eitt af viðfangsefnum ALFA 81
nefndarinnar er að láta fara fram
alhliöa kannanir á högum fatl-
aðra i landinu.
1 þvi skyni hefur verið leitað
eftir samvinnu við Félagsvis-
indadeild Háskólans, og mun
Þórolfur Þórlindsson prófessor i
félagsfræöi stjórna þeirri könnun
I samráöi við ALFA ’81 nefndina.
Markmiðiö með slikri könnun
er að varpa ljósi á hvernig að-
stæðum fatlaöra er háttað svo
sem varöandi atvinnu, húsnæði,
endurhæfingu, aðstöðu til mennt-
unar heilsugæslu, þátttöku i
menningar- og félagslifi, svo
nokkuð sé nefnt. Slíkar kannanir
eru nauösynlegar og gerir nefnd-
in sér vonir um að á grundvelli
þeirra upplýsinga, sem slikar
kannanir leiða I ljós, muni verða
unnt að byggja upp markvissari
og viötækari þjónustu.
A vegum ALFA ’81 nefndarinn-
ar er starfandi hópur undir
forsæti landlæknis sem vinnur að