Þjóðviljinn - 06.02.1981, Síða 7

Föstudagur 6. febrúar 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 7
Erling G. Jónasson skrifar:
Kreppukarlar orkuíðnaðaríns
Jónasar þáttur
Elíassonar
Prófessor Jónas Elfasson ritaöi
grein í Visi 29.01. 1981 sem hann
nefndi Orkuskort. t greininni seg-
ir hann aö spurning dagsins sé
hvort þaö séu embættismenn eöa
stjórnmáiamenn sem hafi
brugöist f forsjálni i orkuöflunar-
málum — reynir Jónas m.a. I
grein sinni aö færa rök aö sök
einkum þriggja stjórnmála-
manna og aö hvitþvo embættis-
menn og ráögjafa um leiö.
Nú þekki ég Jónas og störf hans
og veit aö hann er afbragös
visindamaður i sinni grein, og ég
þykist jafnvel vita aö Jónas veit
aö sannleikur þessa máls er allt
annar en hann lætur uppi, en
Jónas er eins og alltof margir
sem dunda viö stjórnmálastörf I
þessu samfélagi, harölæstur inn I
filabeinsturni flokksbrotsins
sem þeir tilheyra, og senda þaöan
eiturörvar i Gróusögustil, sverta
andstæöinga og nudda þeim upp
úr þeim vandamálum sem þeir
erfa úr farvegi liöins tima. Gagn-
rýni er nauösynleg, á bæöi menn
og málefni, en aö gagnrýna skip-
stjdrann þegar stýrimaðurinn
siglir i strand er alltaf ósann-
gjarnt.
Ég heföi haldiö aö Jónas gæti
tekiö sér aöra stööu i
bráðnauðsynlegri umræöu um
þessi mál en raun ber vitni.
Stjörnmálastarf er að vilja —
vilja ná árangri, setja fram sinar
skoöanir — standa og falla meö
þeim, en standa við þá samninga
sem náö er viö aöra skoðanahópa
— slikt er heilbrigt stjórnmála-
starf — En lita veröur á greinda
upphrópun Jónasar sem bersnku-
brek i pólitisku starfi. Sannleikur
málsins er að ýmsir sérfræöingar
og embættismenn hafa reynst
algerir rugludallar sem
ráðunautar stjórnmálamanna i
orkuöflunarmálum siöustu þrjá
áratugi.
M.a. hafa ráöleggingar Jónasar
um upphitunaraöferöir húsnæöis i
dreifbýlinu reynst ónothæfar,
meira um þaö síöar.
Sérfræði-
þáttur ráðgjafa
Hver er annars ábyrgur nú fyr-
ir skömmtun upp á rúm 100 MW
og oliukeyrslu upp á tugi milljóna
króna næstu mánuði? Auðvitaö
enginn sérfræöingur. Nei,
ábyrgðaraðilarnir, ráögjafarnir
yfirlýsingafúsu og sjálfskipaða
prófessoraklikan veröa ekki sóttir
tilábyrgöar, sennilega veröa þeir
enn eftirsóttari ráðgjafar næst-
komandi rikisstjórna en hingaö
til.Ekki þurfa þeiraö ganga fyrir
kjósendur öl að fá umboö sin end-
urnýjuð, svo þeir eru alveg
öruggir i sinum filabeinsturnum.
Það hlýtur aö fara að renna upp
fyrir steinsteypu hugsjónar-
mönnum á malbikinu i Reykjavik
aö lögmáliö um hagkvæmni
stæröar fer eftir þvi umhverfi
sem þeir lifa i, stór virkjun sem
selur orku sina á vesælum mark-
aöi sem getur aöeins greitt um
30% af verði orku á Noröurlönd-
um og USA (til stóriöju) er óhag-
kvæm stærð. Virkjunarinnar
vegna væri hagkvæm stærö
stæröin sem sinnir almenna
markaönum á sjöföldu veröi.
Þetta hljóta allirað skilja jafnvel
hagfræðingar. Svo vitlausir geta
menn ekki verið lengur aö blanda
saman virkjunarframkæmdum
og atvinnumálum, auðvitað er
hægt aö virkja fyrir orkufrekan
iönaö og virkja stórt, en þaö er á •
engan hátt bundið virkj-
unarmálum fyrir almennan
markaö. Frá 1973 heföum viö
getaö virkjaö jafnvel 5MW
virkjanir með stórágóöa fyrir
orkunotendur. Dýrast er að vanta
orku, eöa eins og þingmaöur meö
brjóstvit sagöi „aldrei hefur verið
virkjaö svo vitlaust á Islandi aö
það hafi ekki mar'gborgað sig".
Nei, þaö eru mennirnir sem
ekki hafa glataö „brjóstvitinu”
sem okkur bráðnauðsynlega
vantar til forystu i orkumálum —
sérfræöingamafiuna veröur aö
þosu sunbandi vcrður þó að bcnda á
þau góðu áhrif sem byggin* fjar-
varmaveiina hefur á atvinnulif sveit-
aifélaganna. Þær má byggja i áfOng-
um eftir þvi sem þörí krefur og
skapar þvi bygging þcirra stOðuga at-
1 vinnu sem að mestu leyti verður unn-
in af heimamönnum, gagnstaett þvi
scm reyndin er við byggingu stór-
virkjana. Auk þess veröur að tclja aö
vcrði Bevsastaðaárvirkjun byggð nú
verði núverandi rafhitunarstefnu
haldið áfram og fjarvarmaveitur úti-
lokaöar um aila framtið.
Virkjun á Fljótsdalshciöi gciur
hins vcgar orðiö næsti virkjunar-
áfangi á eftir Hrauneyjafovsi þó
bygging fjarvarmaveitna á Austur-
landi seinki henni um nokkur ár.
Þegar litiö er til þcssa sést að hag
Austfiróinga er betur borgiö meö þvi
að byggja fjarvarmaveáur nú of
Bcssastaöaárvirkjun seinna en byggja
Bessastaöaárvirkjun nú og skeppa
f jarvarmaveitum alveg.
Skipulagsmái
Jafnvcl þótt hagkvaemnisathuganir
kynnu aö sýna að þjóðhagsJega sé
hagkvaemt að vdja fjarvarmaveitu-
lciöina er ekki haegt aö rcikna með
þvl að þær verði byggöar að óbreyttu
skipulagi orkumála á Austurlandi.
Samkvaemt pólitkskri ákvOröun hefur
raforka til húshitunar (bein rafhitun)
vcríð sdd það langt undir kostnaðar-
veröi. Veröur aö telja þetta hofuð-
ástaeöuna fyrir þvl að svcstarftiðg,
sem cigi geta virkjað jarðvarma, hafa
ekki sýnt írumkvaeöi til þess aö koma
• „Ef fjarvannaveitur eru byggðar i
takt við húshitunarþórf & þéttbýlisstöð-
um Austurlands i árunum 1980—1984 má
halda aflnotkun rafkerfisins i ligmarki með
því að framleiða topporkuna með svartolíu
en fjarvarmastöðvarnar noti sfgangsraforku
að öðru leyti.”
Orkuvinnslugeta vatnsorku-
vinnslukerfis okkar tslendinga
var þvi sjáanlega, meö góöum
fyrirvara, langt undir forgangs-
orkuþörf bæöi veturinn
1979—Ý980 og 1980—1981.
Þá er rétt að menn hafi einnig i
huga aö orkuvinnsla Landsvirkj-
unar varö hátt á annað hundraö
Gwh minni áriö 1980 en orkuspá
geröi ráö fyrir.
Enginn meö fullu viti og ein-
hverri ábyrgöarkennd gerir
framleiðsluspá fyrir vatsorkuver
á Islandi sem grundvallast á ósk-
hyggju um hlákur á miöjum
vetri.
Þessu vandræöa ástandi var
hægt aö bægja frá dyrum ef „sér-
fræöingar” og „ráögjafar” heföu
ekki barið höfuö sin og öskraö
linur — linur sem enga orku
framleiða, og barist eins og ljön á
enn stjómm.álamenn meö viösýni
og þor.
Björtu hliðar
svartnættisins
Jönas talar um bjarta hlið á
hinu hrikalega ástandi, þar sefn
orkuskorti megi mæta með þvi aö
slaka á stóriðjunni. Skárri gæti nú
birtan verið — Landsvirkjun gaf
upp verö á orkuskorti 1977 sem
nam 50—100 kr./kwh eftir magni,
en gat þess þö aö þetta verö væri i
lægra lagi miöað viö nágranna-
lönd. A verölagi i dag gæti þetta
verið 170—340 kr./kwh eða
miöaö viö 200 Gwh vöntun, 34—68
miljarðar gamalla króna.
Jónas segir aö slakinn jafngildi
60—100 megawatta rafstöð og
spari 60—100 miljónir dollara eöa
38—63 miljarða gamalla króna.
senda i efndurhæfingu hjá bænd-
um ogútgeröarmönnum landsins,
til að þeir kynnist þvi i raun
hvernig á að standa að hagnýt-
ingu náttúruauðlinda og meö
hvaöa hugarfari.
Þvi ljtíst er að ekki væri landið
ræktaö né heldur gert út til fiskj-
ar, ef sama þröngsýni réöi I út-
gerð og landbúnaði sem raun ber
vitni i orkuöflunarmálum.
Hér er aö veöi efnahagslegt
sjálfstæði þjóöarinnar, þvi veði
skulum viö ekki glopra út úr
höndumokkar vegna „einstefnu”
vitleysunnar i orkumálum.
Hættum þessu fikti og kjaftæöi
um orkusparnaö, yfir einangrun
og tilraunastarfsemi um hvernig
megi hita upp hús á tslandi.
Krefjumst heldur betri nýtingar
hjá stóriðjunni og hærra verös
fyrir orkuna til þeirra.
Virkjum svo i landshiutunum
fyrir grunnaflsþörí þeirra, I stað
þess aö þræöa óöruggar — ótima-
bærar og dýrar linugarnir um
fjöll og fimindi til aö flytja grunn-
aflið til landshlutanna.
Rökleysa Jónasar
Jónas fellur i sömu gröf og
flestir sem hafa rætt þessi mál nú
og kennir lélegu vatnsári aö nú
vanti um 200 Gwh á aö forgangs-
orkusölu sé fullnægt.
Samkvæmt erindi Jóhanns Más
Marfussonar yfirverkfræöings
Landsvirkjunar fluttu á miös-
vetrarfundi S.Í.R. 7.-9. nóv. 1977,
er orkuvinnslugeta skilgreind
sem þaö magn raforku sem
ákveðiö orkuvinnslukerfi getur
framleitt i mjög lélegu vatnsári.
Ef visindamennska ráögjafa er
á þessu plani, er ekki aö undra aö
staöan sé eins og raun ber vitni.
Rafstööin I dæmi Jónasar
greiöir sig upp á fyrsta ári, en
malar gull eftir þaö i minnst 50
ár, en orkuskorturinn er tjón sem
við veröur aö bæta nú þegar meö
töku fjármagns frá öörum
möguleikum, þaö fjármagn
endurnýjar ,sig aldrei aftur.
Meinsemdirnar þrjár
Jónas segir aö þrjár orsakir séu
fyrir þvi aö raforkuframleiöslan
standi illa. Rafhitun, Krafla og
lekinn i Sigöldu.
Rafhita og Kröflu telur hann
pólitiskar syndir, en lekann sé
ekki hægt aö kenna neinum sér-
stökum, þvf tsland leki.
Ekki ristir röksemdarfærslan
djúpt, þvi varla er heldur hægt aö
saka dauðlega um að tsland er á
mörkum hins byggilega heims og
orkunotkun til upphitunar hús-
næöis sé nauðsyn, eða náttúru-
hamfarir við Kröflu séu sök
stjórnmálamanna.
Jönas ver löngu máli i aö sverta
þrjá iönaöarráöherra vegna
vandans, þá sérstaklega vegna
greindra meinsemda, við skulum
þvi skoöa þetta nánar.
Rafhitun var ekki fundin upp af
Magnúsi Kjartanssyni, hún var I
stórum stil á Akureyri, i Hafnar-
firöi o.fl. stööum áöur en Magnús
varö t.d. ritstjóri Þjóöviljans.
RARIK hóf rafhitun I stórum
stll 1968 á tlma Viöreisnar, sem
viö Jónas höfum á stundum hælt
fyrir þrekvirkin. Ekki minnist ég
þess aö þar hafi stjórnmálamenn
verið sökudólgar, heldur miklu
fremur framsýnir menn eins og
Valgarð Thoroddsen, já og undir-
ritaöur o.fl. embættismenn.
Magnúsi Kjartanssyni var hins
vegar mikill vandi á höndum
þegar ollukreppan skall á 1973.
Flutti hann þá þingsályktunar-
tillögu um stefnumótun I orku-
málum sem var unnin af Verk-
fræðistofu Sig. Thoroddsen hvað
snertir tæknilegan hluta, og á
grundvelli þeirra ráögjafar hófst
hitaveitu-væðing og hraöari
innsetning rafhita, sem þó var
mjög hæg.
Sami vandi blasti viö á
móti t.d. fyrsta áfanga Fljóts-
dalsvirkjunar I 2x35 MW stærð
meö innkomu I kerfiö 1979, Jónas
tók verulegan þátt i þeim leik,
ef ég man rétt. Þetta var upp-
hafsáfangi miölunarvirkjunar
upp á 340 MW, meö vatnsforöa til
5 mán., meöan núverandi
miölunartími heildark. er rúmur
mánuður. Meiniö var það að
stjórnmálamenn tóku mark á
Jónasi og hans likum, hættu viö
þessa framkvæmd aö sinni, en
rétt er aö minna á aö þetta er
nákvæmlega sama virkjun, sem
nú er talaö um sem fyrsta áfanga
Fljótsdalsvirkjunar, en „rak-
vatn” Jónasar og félaga Sverris á
nú aö gefa 87,5 MW en ekki 70 MW
eins og Bessastaöaáráfanginn
átti aö gefa. Gunnar Thoroddsen
forsætisráðherra barðist á'
iönaöarráöherratima sinum fyrir
virkjun I Fljtítsdal, jafnframt fyr-
ir heimildarlögum um virkjun
Blöndu, fyrir Vesturllnu, en alls-
staöar voru „sérfræðingar” sem
vissu betur en hann og unnu leynt
og ljóst á mtíti hans áformum.
Að mati meirihluta orku-
sérfræöinga þjóöarinnar var
Gunnar á rangri leið, einfaldlega
vegna þess aö áform hans miðuöu
að heilbrigðri lausn á áratuga
orkuhungri á Vestfjörðum,
Noröurlandi og Austurlandi.
Blinda sérfræöinganna byggist á
iveru þeirra I fllabeinsturnum
valdsins I Reykjavík þar sem
sjóndeildarhringurinn er ekki
vfðari en raun ber vitni.
Ljtísi punkturinn i svartnættinu
er að viö erum svo heppin að eiga
sér upp fjtrvannavcitu og þtnnig
mun þ*ð veröt ef etki eru gerðar sér-
stakar ráðsufanir.
Þennan vanda hafa stjómvðld
skapaö og þvi bcr þam aö hafa for-
gðngu um aö leysa hann. Um þessa
lausn þarf aö skapa scm viötckasta
samstööu ríkisins og svcitarftiag-
anna.
Jówm Eliasaoa
prófeaaor.
ráöherratlma Gunnars Thor-
oddsens, en þaö er allger mis-
skilningur aö Kristján Jónsson
rafmagnsveitustjóri hafi reynt að
stöðva rafhita,, stjórn RARIK
auglýsti þetta bann vegna ónógra
fjárfestingaleyfa til dreifikerfa
og hugöist með þvi þröngva fjár-
málavaldinu til aögerða, enda
vita allir sem vilja vita hvernig
það vald reyndi aö setja stein i
götu Gu.nnars Thoroddsens.
Þá er þaö spumingin, er rafhiti
i fyrsta lagi þjóöhagslega óhag-
kvæmur og i ööru lagi, valdur aö
greindum vanda?
Samkvæmt rannsókn og úttekt
sem hófst fyrir frumkvæöi
hreppsnefndar Egilsstaöahrepps
en framkvæmd af iðnaðar-
ráöuneyti og RARIK, gerö af
Verkfræöistofu Rafhönnunar,
VST og Helga Sigvaldasyni um
hagkvæmastan (þjóöhagslegan)
kost upphitunar á 26 þéttbýlis-
stööum á svo kölluöum köldum
svæöum, var bein rafhitun hag-
kvæmasti kosturinn
Þessi niöurstaða kom ákaflega
illa viö ýmsa af gerö Jónasar,
sem höfðu skrifaö langhunda um
hagkvæmi fjárvarmaveitna, eri
óhagkvæmi rafhitunar. viö því er
ekkert að gera, en nefna má þaö
hér aö Norömenn telja ástæöu
lágs orkuverðs hjá sér hagkvæma
nýtingu flutnings og dreifikerfa
vegna rafhitunar, og að stjórn
RARIK hefur nú hafnað frekari
kyndistöövun fjarvarmaveitna i
slnu kerfi vegna óhagkvæmni.
Raforkuframleiösla til hitunar
á ekki sem slik, neinn þátt i þeim
vanda sem nú blasir viö, þaö er
algjör þversögn.
Viö getum afgreitt Kröflu fljótt
af syndaskrá pólitlkusa, þaö veit
Jtínas sérstaklega vel sem fyrr-
verandi starfsmaöur Orkustofn-
unar og hafi einhver brugöist þar,
voru þaö fyrrverandi vinnuveit-
endur hans, aðalvandinn er
þetta eindæma hugleysi aö
heimila ekki stóöugar boranir viö
Kröflu.
Þaöhugleysi stjórnmálamanna
byggist m.a. á svartnættisrausi
Jónasar um Kröflu, I blööum
Verkf ræöingafélagsins.
Merkilegt er að láta nú borinn
vera aögeröarlausan I Mývatns-
sveit meö fastan kostnaö sem er
um 2/3 af heildarkostnaði við bor-
un, byrja svo borun i sumar og
þegar vetur skellur á veröur fariö
aö leggja lagnir I snjó og kulda aö
venju, svona haga menn sér þó
fyrirsjáanlegur sé orkuskortur
viö svipaöar aðstæður næsta
vetur.
Ldcinn I Sigöldulóni, er miklu
meira mál en bæði rafhitamálið
og Krafla, þvi þau veröa aö þjóö-
hagslegum ávinningi i
framtlöinni.
Lekinn sem engum er um aö
kenna, aö mati Jónasar, þvi
Island sé lekt, er ásamt
eindæma seinlæti i virkjunar-
framkvæmdum höfuöástæöa
vandans i dag.
Höfuöástæðan fyrir þessu er aö
sérfræöingar hafa ekki staöið sig
sem skyldi, en ekki afleikir
stjórnmálamanna.
Kostnaðardreifing
vandans
Alvarlegast nú, er aö orkunot-
endur á Vestfjöröum —
Noröurlandi og Austurlandi
ásamt raforkunotendum RARIK
annarsstaöar eru skikkaöir til aö
greiöa umframkostnaö þessa
heimasmiöaöa vanda og væntan-
lega veröa þaö stjórnmálamenn-
imir sem fá þaö erfiöa hlutverk
að finna og skilgreina leiðir til að
losa svo fáa undan stórum vanda.
Hér er þó rétt að rifja upp sögu-
legar staðreyndir. RARIK hefur
hvarvetna greitt oliu og launa-
kostnaö vegna dieselvinnslu hjá
sveitarfélaga rafveitum sem
RARIK hefur selt orku til á heild-
sölu, ef um orkuskort hefur veriö
aö ræöa i orkuvinnslukerfi
RARIK. Vegna afhendingar
skuldbindingar og almennra viö-
skiptaheföa. I erindi því sem áöur
var getiö um flutt af Jóhanni Má
Framhald á bls. 13