Þjóðviljinn - 04.04.1981, Síða 7

Helgin 4.— 5. april 1981. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
U ndrin
í smiðjunni
á Sléttaleiti
Árið 1890 lést að Sléttaleiti i
Suðursveit nafntogaður sóma-
maður, Þorsteinn Sigurðsson
skipasmiður frá Steig i Mýrdal,
og var þá nær áttræður að aldri.
Þorsteinn var kvæntur Guðnýju
Einarsdóttur frá Skógum undir
Eyjafjöllum, en hún var alsystir
séra Þorsteins á Kálfafellsstað og
Guðrúnar konu Stefáns alþingis-
manns Eirikssonar i Arnesi.
Þorsteinn Sigurðsson fluttist
austur i Suðursveit um 1854 að
undirlagi Þorsteins mágs mins til
að taka við formennsku á staðar-
skipinu og annast bátasmiðar
fyrir Austurskaftfellinga. Var
hann fremsti skipasmiður i sýsl-
unni um sina daga, völundur jafnt
á járn og tré. Um hann kvað ein-
hver þessa bögu:
Þorsteinn smíðar þar á grund,
þiggur viða hrósið;
áfram liður alla stund
eins og bliða ljósið.
Fljótlega eftir fráfall Þorsteins
varð hljóðbært um Suðursveit og
barst þaðan viða um byggðir, að
einatt heyrðust högg úr smiðjunni
á Sléttaleiti, likt og þar væri ein-
hver að iðja, þó óskyggnir sæju
engan að verki. Liðu svo árin.
Ragnhildur hét dóttir Þorsteins
og bjó að Sléttaleiti. 1 skjóli
hennar dvaldist Þorsteinn siðustu
ævistundirnar. Hún var móðir
Stefáns bónda i Skaftafelli, föður
Ragnars i Skaftafelli og þeirra
systkina. Meðal barna Ragn-
hildar var Guðný, móðir Sveins
Einarssonar á Höfn i Hornafirði
og móðuramma Einars Braga,
sem báðir koma hér nokkuð við
sögu. Sveinn keypti Sléttaleiti og
fluttist þangað vorið 1935. Var
Einar Bragi það sumar hesta-
strákur hjá honum og hefur ritað
um veru sina þar i bókinni ,,Þá
var öldin önnur”, 1. bindi. Þegar
Sveinn fluttist frá Sléttaleiti 1952,
seldi hann bændum á Breiðaból-
staðartorfu jörð sina, og fór hún
þá i eyði. Þó að hann vissi, að þar
yrði ekki búið um sinn, setti hann
það skilyröi að smiðjunni yrði
haldið sómasamlega við. Sveinn
er dálitið mýstiskur að sögn Þór-
bergs en sjálfur hafði Sveinn um
þetta þau einföldu orð, aö ein-
hvern veginn hefði sér fundist
sem smiðjan mætti fá að standa.
Eins og stundum hendir i dægr-
anna amstri fyrntist yfir ákvæðið
um viðhald smiðjunnar, og stóð
hún óhreyfð uns niöur féll þekjan i
tóttina. Þó ógnarlegir hamrar
gnæfi yfir bæinn á Sléttaleiti,
varð aldrei svo vitað sé slys á
fólki né fénaði af völdum grjót-
flugs þau 130 ár og rúmlega þó,
sem þar var búið. Þeim mun
undarlegra þótti, að jafnskjótt og
smiðjan var fallin tók fjallið að
senda feiknarleg björg ofan á
grundir eins og til aö minna á, að
misbrestur væri orðinn á efnd
sáttmálans.
Suðursveitungar eru kunnir að
þvi að bregðast hvorki guði né
mönnum af ráðnum hug, hvað
sem óviljaverkum liöur. Þegar
þeim varö alvara málsins ljós,
brugðu þeir skjótlega við, söfnuðu
liði, hlóðu upp veggi smiðjunnar,
reistu við þekjuna og tyrfðu.
Nú er þar til að taka að Einar
Bragi finnur hvöt hjá sér að
leggja góðu máli lið. Tók hann sér
ferð á hendur austur i Suðursveit
á öndverðum septembermánuði
1976 og réð til fylgdar með sér
arftaka eldklerksins Jóns Stein-
grimssonar: séra Sigurjón
Einarsson á Klaustri. Komu þeir
við i Skaftafelli i öræfum og
fengu hjá Ragnari bónda steðja
ágætan sem á hvildi orðrómur
um, að Þorsteinn smiður hefði
einhvern tima heilsað á með
hamarsskalla. Steðjanum fylgdi
fótur vænn: rekadrumbur sem
fyrir margt löngu bar á Skafta-
fellsfjöru og var þá ristur rúnum
sem sýndu að hann var upprunn-
inn á Finnmörk, þó nú væru fáðar
orönar. Hér með lagði Ragnar
valinn jökulleir úr landareign-
inni, sem 13 ættliðir höfðu notaö
til þess eins að forma eldskál á
afli. Fisibelg gaf Sveinn Einars-
son, og hafði sá áður verið
notaður til að blása að eldi i þess-
ari smiðju.
A heiðbjörtum morgni hófust
þeir handa, Torfi skólastjóri
Steinþórsson á Hala og Einar
Bragi, um að hlaða afl úr hellu-
grjóti, setja við hann fisibelginn
góða og grafa steðjafótinn alin
niður i smiðjugólfið. Að þvi loknu
lögðu þeir valið smiðajárn úr
ströndum á vegglægjur og bjuggu
að öllu leyti um sem likast þvi, er
kunnugir töldu verið hafa i
óbrotnum smiðjum smábænda,
sem lögðu meiri stund á að lýja
járn en safna auði.
Dagur var að kveldi kominn, og
verkinu mátti heita lokið. Þó var
smáhola i eldskálina á einum
stað, og brá Torfi sér frá að sækja
leir til að fylla hana. Einar Bragi
var fyrir dyrum úti að helluleggja
stéttina framan við smiðjuna.
Hvað ætli heyrist þá nema högg
likast þvi, að létt væri slegið
hamri á steðja? Smiðjan hefur
með vilja verið höfð ólæst, þvi
ekki þyrfti meira til en bill bilaði
eða sæti fastur i skaíli, svo að lif
manns gæti oltið á, hvort hann
kæmist þar i húsaskjól eða ekki.
Hefur siðustu ár verið allt eins
gestkvæmt á Sléttaleiti og þá er
þar var búið. Munu þeir sem réttu
hugarfari eru gæddir hafa heyrt
þar dáfagran söng i steðja og
fagnað viö.
En nú hafa önnur undur gerst
og ekki jafngæfuleg ef rétt er það
sem Þjóðviljinn hefur heyrt á
skotspónum. I septembermánuði
1979 var Einar Bragi á ferð i
Lapplandi. Þar hitti hann er-
lendan mann, sem á Islandi hafði
verið um sumarið, og tóku þeir tal
saman. Varð útlendingnum tið-
rætt um undur tslands og nefndi
sem dæmi, að hann hefði komið á
stað einn (sem að yfirlögðu ráði
verður eigi nefndur i bráð), þar
sem sér hefðu borist til eyrna
greinileg högg frá steðja, án þess
nokkur kæmi nærri honum svo
Smiðjan á Sléttaleiti
séð yrði. Þetta þóttu Einari
Braga mikil tiðindi, þvi hann vissi
ekki um nema einn stað á tslandi,
þar sem slikt hafði gerst. Hann
fór þvi á fund völvu einnar af-
gamallar og skýrði henni frá
málavöxtum. Hún starði i gaupir
sér stjörf á svip, uns getið var
rúnanna á steðjafætinum: þá var
sem fjörfiskur færi henni um
hægri hvarm og var jafnskjótt
horfinn. Bað hún um evktarfrest
„til skyggnikönnunar á vett-
vangi”, eins og hún komst að orði.
Að þrem stundum liðnum lýsti
hún nákvæmlega, hvar steðji
þessi hefði áður staðið, og var
ekki um að villast: allt kom heim
við smiðjuna á Sléttaleiti og ein-
stætt umhverfi hennar. Kvað hún
mann nokkurn (nafngreindan þó
ekki verði getið að sinni) hafa
tekið steðjann ófrjálsri hendi.
,,Og er lánleysi hans dapurlegt”,
sagði völvan, ,,þvi fáheyrðir at-
burðir munu yfir hann ganga og
alla hans ætt, nema hann skili
steðjanum ótilkvaddur”.
Einar Bragi vildi ekki trúa að
Islendingur hefði framið þvilikt
ódæði og þagði yfir orðum völv-
unnar. A kosningadaginn 2.
desember 1979 átti hann leið um
Suðursveit og kom þá við á Slétta-
leiti. Dagur Var að kveldi kominn
og skammdegismyrkur skollið á.
Hann lét það ekki aftra sér, en
gekk i smiðju viö annan mann og
þreifuöu um húsið hátt og lágt.
Breyttist þá illur grunur i enn
verri vissu: steðjinn var á bak og
burt, og varð honum þó ekki náö
nema rifa steðjafótinn upp úr
gólfinu og drösla svo öllu á brott
meö ærinni fyrirhöfn. En allt
þetta hafði ljóti karlinn lagt á ve-
sælan þjón sinn.
Það fylgdi sögunni, að Einar
Bragi hefði verið beðinn að benda
á sökudólginn, en hann færst
undan og sagt, aö þjófnum yrði
engin gleði að steðjanum, þvi
hann væri auðþekktur af ytri ein-
kennum og þar viö bættist náttúra
hans, sem koma mundi upp um
handhafann. ,,Ég trúi þvi ekki
heldur”, haföi hann bætt við, ,,aö
hér hafi verið um ásetningssynd
að ræða, miklu fremur óskaplegt
gáleysisverk. En hvaö sem þvi
liður, er refsing afglapans ærin,
ef hann kallar álög yfir sig og sina
með þvi að skila ekki steðjanum
ótilkvaddur. Þess vegna mun ég
að minnsta kosti biða átekta i
trausti þess, að hann sé ekki svo
heillum horfinn”.
Við fórum á fund Einars Braga
og spurðum hvort saga þessi væri
sönn. Hann kvaðst ekki vita betur
en flest væri hárrétt hermt; um
afganginn mætti viöhafa orð al-
kunns austfirsks sjósóknara og
Seleyjarformanns: „Þetta er eins
satt og ljósið skin yfir okkur”. Að
svo mæltu gekk hann að
slökkvaranum og kveikti.
Nýtt frá GEÐA
hádegispylsa
reykt, soðin og sérlega ljúffeng!
Hádegispylsan frá Goða er enn ein
skemmtileg nýjung - kryddaðri, bragð-
meiri og pattaralegri en gengur og gerist!
Gerðu þér góðan mat úr hádegispylsum,
berðu þær t.d. fram með hvítu brauði eða
grófu, grænmeti, ávöxtum, hrærðum
kartöflum eða öðru því sem til fellur og
hugurinn gimist.
Láttu
GKÐA
koma þér enn einu sinni á óvart