Þjóðviljinn - 11.12.1981, Blaðsíða 9

Föstudagur 11. desember 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Öryggisgæsla geðveikra og iangelsismálmí
oröi, heldur lika á boröi og aö þeir
sjái til þess aö fjárveiting fáist til
byggingar sjúkrastofnunar.
Eins og fram kom i viðtali i Þjóðviljanum fyrir
skömmu, við séra Jón Bjarman, fangaprest, telur
hann að fáir eigi bágar en geðsjúkt fólk, sem framið
hefur afbrot, og verið úrskurðað ósakhæft en dæmt
til öryggisgæsju. Þrátt fyrir að fólk hafi verið dæmt
til öryggisgæslu i um 40 ár hér á landi, er slik örygg-
isgæsla ekki til, aðeins fangelsi. Aftur á móti hefur
oft verið gripið til þess ráðs að koma geðsjúkum af-
brotamönnum til vistunar erlendis, en nú er svo
komið að það er vart hægt lengur. Ólafur ólafsson
landlæknir hefur lengi barist fyrir þvi að komið
verði upp sjúkrastofnun fyrir geðsjúka afbrota-
menn, en þvi miður talað fyrir daufum eyrum ráða-
manna i þessum efnum. Þjóðviljinn ræddi þessi mál
við Ólaf fyrir skömmu og hann var fyrst spurður um
hans þátt i þeim tilraunum sem gerðar hafa verið til
að bæta úr fyrir þessu fólki.
Engir peningar í 3 ár
— Það vill svo til, að fyrsta em-
bættisverk mitt sem landlæknir,
árið 1972, var einmitt að koma
geðsjúkum afbrotamanni á
sjúkrastofnun i Noregi og allar
götur síðan hef ég haft mikinn
áhuga á lausn þessara mála hér
heima. Ástandið i þessum málum
er afar slæmt hér á landi og um
langt árabil hefur lausnin verið sú
að fá vistun fyrir geðsjúka af-
brotamenn erlendis, i Noregi og
Sviþjóð. Menn i þessum löndum
hafa verið okkur afskaplega
hjálplegir en nú er svo komið að
Við gerð þessara tillagna hef-
ur verið haft samráð við Sig-
mund Sigfússon sérfræðing i
geðsjúkdómum.
Geðsjúkrahúsin
— En h vað með geðsjúkrahúsin
sem fyrir eru i landinu? Hvers-
vegna taka þau ekki við geðsjúk-
um afbrotamönnum, eins og öðr-
um geðsjúklingum?
— Yfirlæknar geðsjúkrahús-
anna segja að verið sé að reyna
að opna geðdeildirnar sem mest,
og vel skiljanlegt enda er það lið-
ur i nútimageðlækningum. Þeir
Rætt við Ólaf Ólafsson landlækni
þeir segja sem svo, þið eruð nógu
rikir til að byggja ykkar sjúkra-
stofnun, við tökum ekki við fleiri
sjúklingum frá ykkur. Þetta er
velskiljanlegt,þviþetta eru mjög
dýrir sjúklingar og við erum
sannarlega nógu rikir íslendingar
til að sjá um þessi mál sjálfir.
Segja má að þetta hafi verið betl
af versta tagi hjá okkur.
Málefni þessa fólks heyra undir
dómsmála og heilbrigðismála-
ráðuneytin og þvi var það að við
Jón Thors, fulltrúi i dómsmála-
ráðuneytinu, sömdum tillögu um
lokaða sjúkrastofnun á vegum
þessara ráðuneyta. Nú eru liðin
nær 3 ár siðan við skiluðum tillög-
unni en samt hefur ekkert gerst. I
þrjú ár hefur engu fé i fjárlögum
verið veitt til byggingar þessarar
sjúkrastofnunar. Nú aftur á móti
hefur hafist mikil umræða um
þessi mál og ég vona bara að hún
verði til þess að augu ráðamanna
opnist. Ég hef rætt málið við alla
ráðherra sem verið hafa þann
timasem ég hef verið landlæknir,
allir hafa sýnt þvi fullan skilning,
en samt hefur ekkert gerst, fyrr
en e.t.v. nú.
Tillagan
Tillagan sem við Jón Thors
sömdum er svohljóðandi:
1) Deildin rúmi allt að 12 sjúk-
linga. Þar skal vista þá, sem
dæmdir hafa verið til að sæta
öryggisgæslu og úrskurðaðir
hafa verið i geðrannsókn.
2) Mannafli:
yfirlæknir.....................1
aðstoðarlæknir.................1
hjúkrunarfræðingar.............4
iðjuþjálfi.....................1
sjúkraþjálfari...............1/2
sjúkraliðar....................4
gæslumenn.....................12
félagsráðgjafi...............1/2
sálfræðingur.................1/2
býtibúr/ræsting................3
Stöðugildi....................27,5
Nokkrir starfsmenn gætu unnið
á öörum deildum samhliða
vinnu á deildinni, t.d. aðstoðar-
læknir, sjúkraþjálfari, félags-
ráðgjafi og sálfræðingur. Yfir-
læknir tekur að sér réttar-geð-
rannsóknir og mun sinna ráð-
gjafastörfum við aörar stofn-
anir.
3) Stofnunin þarf að vera i nánum
tengslum við sjúkrahús og hef-
ur undirrituðum komið til hug-
ar Vifilsstaðalóðin.
4) Við hönnun húsnæðis ætti að
hafa hliðsjón af svipuðum
stofnunum erlendis.
halda þvi jafnframt fram, að ef
geðsjúkir afbrotamenn séu tekn-
ir, muni það leiða til þess að loka
þurfi deildunum aftur, þar eð
geðsjúkir afbrotamenn eru dæm-
ir til öryggisgæslu. Ég er þeirrar
skoðunar að taka eigi þetta fólk
inná geðsjúkrahúsin, enda þarfn-
astþaðsömu meðferðar og annað
geðsjúkt fólk. Sú leið sem farin
hefurverið að loka það inni fang-
elsum, er afskaplega slæm, enda
erfitt að veita þvi þá læknismeð-
ferð sem það þarfnast. Jafnvel þó
reynt sé aö láta geðlækna fara
sem oftast og lita eftir þvi.
— Hefur þú sem landlæknir
ekki vald til að skikka geösjúkra-
húsin til að taka geösjúka af-
brotamenn til meðferöar?
— Nei, ég hef það ekki, senni-
lega hefur ráðherra það, en ég
myndi ekki mæla með þvi að
þvinga slikt i gegn. Það eru þrjár
stéttir sem ekki er hægt að taka
völdin af, það eru skipstjórar á
sjó, flugstjórar i lofti og yfirlækn-
ar á sjúkrahúsum.
Neita að senda
fólkið heim
— Þú nefndir áöan að Norð-
menn og Sviar væru hættir að
taka við geðsjúkum afbrota-
mönnum frá okkur. Er þá enginn
slikur erlendis núna?
— Jú, vegna þess að við eigum
hauk i horni þar sem er Bogi Mel-
sted, tslendingur sem er yfir-
læknir á geðsjúkrahúsi i Sviþjóð.
Hann getur samt ekki leyst vanda
okkar,eins og ég sagði áðan verð-
um við að gera það sjálfir og það
er algert hneyksli að það skuli
ekki vera búið að þvi. Ég get
nefnt þér nokkur dæmi um að
geðsjúkt afbrotafólk sem sent
hefur verið utan til meðferðar og
hefurlæknast þar. Læknar þeirra
ytra hafa hringt til okkar og spurt
hvað taki við hjá þvi þegar það
kemur heim. Viðhöfum neyðst til
að svara þvi til að þess biði aðeins
fangelsisvist og þá hafa þeir hætt
við að senda fólkið heim og skotið
skjólshúsi yfir það áfram, vitandi
að fangelsisvist myndi eyðileggja
allt sem byggt hefur verið upp hjá
þvi. Þetta er hroðalegt ástand.
Það er annað en gaman að þurfa
að standa yfir svörum i þessum
tilfellum. Eitt þessara dæma er
alveg nýtt; gerðist nú i haust.
Hér ber allt að sama brunni, við
verðum að koma upp sjúkrastofn-
un, fyrir þetta fólk. Ég fagna
þeirri umræðu sem orðið hefur á
Alþingi um málið og vona að sá
mikli áhugi, sem alþingismenn
sýndu málinu þar, sé ekki bara i
Ólafur ólafsson, landlæknir Ljósm. eik
Vona að
augu
manna séu
að opnast
Geðræn vandamál
fanga
— Er vitað nákvæmlega hversu
margir fangar hér á landieiga við
geðræn vandamál að striða?
— Nei, það er ekki vitað, en þó
má benda á könnun, sem fram-
kvæmd var á vegum landlæknis-
embættisins á 72 föngum, sem
vistaðir voru i fangelsunum i
Siðumúla, og á Skólavörðustig 9 i
Reykjavik á timabilinu septem-
ber til desember 1979. Sú könnun
gefur vissulega visbendingu. Þar
kemur i ljós að um 40% fanga
eiga við geðræn vandamál að
striöa. Iskýrslunnier sagt 20% en
það er örugglega helmingi of lág
tala, samanber niðurstöður Sig-
urjóns Björnssonar prófessors.
Könnun þessi var gerð með þvi að
fangar voru látnir fylla út spurn-
ingalista, einir eða með hjálp
lækna. 1 könnuninni kom margt
athyglisvert fram sem ástæða er
til að kanna nánar enda er lögð
áhersla á það i skýrslu um könn-
unina, að hér er um forkönnun að
ræða, en ákveðið er að fram-
kvæma nákvæmari könnun, sem
m.a. mun byggjast á þeim niður-
stööum sem forkönnunin leiddi i
ljós.
Það kom fram að meðalaldur
fanga var um 25 ár og tæp 10%
voru 19 ára og yngrþen 65% 29 ára
og yngri. I ljós kom einnig að
mæður fanga voru nokkuð yngri
að árum en gengur og gerist i
landinu. Rúmlega 40% foreldra
fanganna höfðu skilið eða slitið
samvistum. Nær 20% fanga höfðu
eingöngu lokið barnaskólaprófi.
Verulegur hluti fanga hafði ekki
lokið skyldunámi eða framhalds-
námi. Erfiðisvinnu stunduðu
rúmlega 70% fanganna og um
64% höfðu óstöðuga vinnu. Um
30% þeirra búa ekki i fjölbýlis-
húsi, raðhúsi eða einbýlishúsi og
er óljóst hvar þeir búa. Rúmlega
50% þeirra höfðu hafiö afbrota-
feril sinn 18 ára eða yngri, 22% 14
ára eða yngri. Geðveiki eða geð-
rænar truflanir voru meðal 17% -
18% foreldra og hlutfall ofdrykkju
á heimili var mjög hátt eða yfir
30%, og 11% foreldra höfðu gerst
brotlegir við lög. Um 30% höfðu
fengið geðlyf frá læknum og er
það i samræmi við tiðni geðrænna
kvilla meðal fanganna. Afengis-
neysla er mun meiri en meðal
annarra þjóðfélagsþegna á svip-
uðum aldri. Og loks má geta þess,
að um 50% fanganna höfðu neytt
fikniefna en þar af 30% fyrir 19
ára aldur og er það mun hærra en
meðal annarra þjóðfélagshópa á
svipuðum aldri. En i ljós kom að
vimuefnaneysla er mun minni
hjá þeim en föngum á Norður-
löndum.
Eins og sést kemur þarna
margt fram sem þarfnast nánari
athugunar og ég vil lika taka
fram að inni þessa könnun vantar
fanga á Litla Hrauni og Kvia-
bryggju.
Gjörgæslusjúklingar
geðsjúkrahúsa
A þvi sem þarna kemur fram og
þeirri staðreynd að vista verður
geðsjúka afbrotamenn á Litla
Hrauni langar míg að vitna aö
lokum i grein sem ég skrifaði i
Læknablaðið en þar sagði ég
m.a.:
Mjög sjúkt fólk, sem þjáist af
likamlegum sjúkdómum, er oft
vistað á gjörgæsludeildum bestu
sjúkrahúsa. Þessar deildir eru
dýrar i rekstri, enda þarf þar
bæði vel þjálfað hjúkrunarlið og
flókin tæki til þess aö annast
þessa sjúklinga. Geðsjúklingar
þeir, sem ég geri hér að umræöu-
efni, má með sanni nefna gjör-
gæslusjúklinga geðsjúkrahúsa.
Vistun þeirra i fangelsum er með
öllu ósæmandi þjóð, sem býr við
þann kost, er við gerum. I mann-
úðarlegu og læknisfræðilegu til-
liti er þessi meðferð ekki viöun-
andi. Á Islandi eru rúmlega 16
sjúkrarúm fyrir 1000 ibúa, eða
fleiri en þekkist viða i Vestur-
Evrópu, og læknafjöldi er einn á
560 ibúa. Fjöldi þessa ólánssama
fólks eru 1 - 2 á ári og er þvi vart
hægt að bera viö plássleysi.
Ég legg þvi til að þessir sjúk-
lingarfái framvegis þá umönnun,
er þeim ber, og aö þeim verði
undanbragðalaust búinn staður á
geðdeildum eða þá i velbúnu hús-
næði I nánum tengslum við þær.
— S.dór