Þjóðviljinn - 13.03.1982, Side 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 13—14. mars 1982
Tnor Vilhjalmssori skrifar:
Don Giovanni I veizlu Fjalakattarins.
HELGARSYRPA
m
Scandinavia
yesteryear
Hafðu þökk Valtýr Pétursson
listmálari aö hrinda af mönnum
sleni i sambandi við skandinava-
tilstandið i Amerikunni næsta
haust; Scandinavia Today. Æ
fleiri spyrja siðan til hvers þessi
ærusta sé, og hvort til nokkurs sé
að vinna fyrir okkur Islendinga
að vera með i leiknum. Ekki fer
þaö sizt fyrir brjóstið á mönnum
að það eigi að rifa handritin okkar
úr véum sinum(og mennina meö
sem liggja yfir þeim til þess að
leiða i ljós fyrir okkur hvað á þau
hafi verið skrifað i árdaga* og
senda með flugvélum til Ameriku
til að vingsa þeim þar i von um að
einhver vilji koma og berja
augum ekta handrit. Þeir eiga
bara miklu eldri handrit þar að
sýna þeim sem vilja sjá ekta anti-
quehandrit, án þess að varða um
það hvað stendur á þeim. Kannski
er þetta liður i heimsmeistara-
keppni um það hver fyrstur hafi
fundið Ameriku, og til að leggja
sannanir á borðið fyrir þvi að
Kolumbus hafi bara verið sögu-
legur sucker og komið fimm
hundruð árum á eftir Leifi
heppna i mark.
Oscar Wilde sagði reyndar á
öldinni leið að tslendingar hafi
fundiö Ameriku en haft vit á þvi
að týna henni aftur. Hver veit
nema Fönikiumenn hafi orðið
fyrri Leifi, eða frændur okkar
trar; væri okkur þá ekki nær að
flika Melkorkuættinni bæði til að
vera öruggir ef gamli Brendan
skyldi hafa orðið fyrstur að fljóta
þessa leið á trjám sinum (eða
hám), og altént vegna bók-
menntanna og skáldablóðsins.
Það þarf ekki að taka fram hvað
þetta fræga keltneska skáldablóð
hefur auðgað enskar bókmenntir,
og ameriskar; og hefur ekki
annað blóð verið drýgra hinum
siðastnefndu, nema blóð Gyðinga
sem þar er toppurinn.
En segjum svo að takist að fá
ærna athygli með þvi að senda
þeim handritin okkar og karla-
kórinn Fóstbræður, til hvers á að
nýta slikt auglýsingatækifæri?
Auglýsa hvað? Fyrir utan fiskinn
og lopaprjón? Að íslenzk menning
sé úr heimi framliðinna? Necro-
art? Fyrir utan nýlistamennina
sem ekki virðast þrifast nema i
útlöndum.
Jú, og reyndar grafiklistin sem
hér stendur með blóma;en þar er
sú undantekning gerð að sýn-
endur mega velja sjálfir. Það
væri eðlilegast að þeir sem sýna
fengju að ráða lika einhverju um
hitt hvað þeir teldu sér helzt tii
fremdar að hampa, einsog Valtýr
benti skilmerkilega á það.
Það er ekki einu sinni svo að
Amerikumenn borgi allan kostn-
að*þótt þeim hafi verið selt sjálf-
dæmi um hvað sýna skuli. Við
höfum ærinn kostnað af að kaupa
okkur auglýsinguna sem við not-
um svo ekki til neins nema að
styðja þá i verki og með gögnum
og f jarveru annars sem litilsvirða
okkur með þvi að láta einsog
islenzk nútimamenning sé ekki til
eða varla þaó, engar nútimabók-
menntir lifi Þelta sé allt úr forn-
eskju sem nai máli. Og duga
ekki Nóbelsverðlaun einu sinni til
að komast i þetta skandinavaút-
stáelsi.
Ekki veit ég til þess að nútima-
bókmenntum verði hampað á
bókasýningu i bakherbergjum
handritasalanna vestra. Það
leikur á orði að þar eigi ekki að
sýna það merkasta sem nú er
skrifað á íslandi. Heldur fyrstu
bækurnar sem voru prentaðar
svo sem Guðbrandarbibliu og
eitthvað af þvi andlausa guðs-
ofðavæli sem fylgdi Lútherssið
þegar islenzk menning fór að eiga
;Verulega'bágt að draga andann.
Þeir vita vel i Ameriku af
Gutenberg. Og eiga sjálfir góð
eintök af sumum elztu bókunum
sem voru prentaöar áður en
Guöbrandur fór að prenta á
Hólum velsignaður, og arftakar
hans minni i sniðum. Það sá ég i
safni i Oklahoma sem er eitt
þriggja ágætustu á þvi sviði sem
varðar sögu visinda; þeir áttu
þetta elzta prent alitsaman i
atómsprengjuheldum byrgjum,
og auk þess handrit eftir Leon-
ardo og Galileo Galilei. Af hverju
eigið þið þetta? spurði ég alveg
gáttaður. Jú það var einhver karl
sem átti ómældan oliuauð og var
nógu dyntóttur til að hlýða
glúrnum ráðgjafa sem sagði hon-
um að kaupa þessar kleinódiur til
að koma sér vel á himnum, make
it in paradise. Og þá, sagði safn-
vörðurinn: þegar við vorum
komnir með þessi kynstur urðum
við að hanga i rófunni á tigrisdýr-
inu, hold on to the tigers tail.
Þeir eiga svo mikið i þessum
amerisku söfnum, kinversk og
indversk handrit, og gott ef ekki
skriftina frá honum Hamúrabi i
Babýlonsborg, frá þvi 2500 árum
fyrir Krist. Og eflaust kinverskt
prent frá þvi löngu fyrir Guten-
berg.
A að gefa bakara brauð?
Hvaða fólk kemur úr nútima-
umferð i Ameriku til þess að
skoða islenzkt handrit sem hefði
ekki siður gagn af þvi að sjá ljós-
mynd af þvi; svo sem Jón Helga-
son lagði til að sent yrði, og eng-
um er málið skyldara en honum.
Ætli það verði ekki helzt ein-
hverjir uppflosnaðir skandinavar
sem dilla sér yfir þessu i ófrjórri
tilfinningasemi án þess að vita
mun á Sögu og Eddu, og visast að
þeir trúi Norðmönnum að Snorri
sé norskur, hvað þá Leifur
heppni. Og skyldi handritasend-
ing okkar hagga þvi nokkuð? Og
ræðumenn sem fara milli
háskólanna og tala um fund Vin-
landsyfir sérhæfðum söfnuði sem
visast veit það fyrir sem segir á
islenzkum bókum um fund Vin-
Ðavið Oddsson beitti sér gegn
þvi, borgarstjóraefni ihaldsins og
reynt að gera hann að einskonar
Prins Valiant...
lands hins góða. Nær hefði verið
að senda óbangna sveit og upp-
litsdjarfa með sýnishorn af þvi
þróttmesta sem við eigum i
samtimalist á öllum sviðum; og
sýna hverjir við séum núna,
today.
Eða á þetta allt að vera great-
grandma’s barbecue, garðveizla
áanna; Scandinavia of Yester-
year?
Valtýr: eðliiegast að þeir sem
sýna fengju að ráða einhverju um
hitt, hvað þeir teldu sér helzt til
fremdar að hampa.
Hverju á að
svara?
Hverju á að svara öðrum sem
sækjast eftir að fá islensk handrit
á sýningar hjá sér. Ég hef áður
sagt frá þvi hvernig fór fyrir þeim
á British Museum, þegar þeir
reyndu að komast inn i laun-
helgar Handrilastofnunar, og fá
lánuðhandrit til að lyfta andlitinu
á vikingunum, og áttu þeir þó
góðan mann að þar sem er
Magnús frændi okkar Magnússon
sem var með þeim i þvi spili.
Danir sendu bezta herskipið sitt
með Skarðsbók á sinum tima
hingað. Og hafa ekki verið að
skjóta þessu með rakettum á
milli. En nú á að senda þetta til
Ameriku með flugvél án þess að
hiksta fyrirfram. Ræður ekki
mafian öllu á helztu flugvöllum
þar, og gætu kannski gert sér mat
úr ekta handriti einsog öðru
fágæti. Og hvað um alla borgar-
skæruliða i þéttbýlisumferð
metrópólanna? Og gengur ekki
Patty Hearst laus?
Hverju á að svara Frökkum?
Eða Þjóðverjum? Rússum? Eða
ef það kemur sviflétt Zen-þjálfuð
sendinefnd frá Kyoto að fala að
láni handrit að islenzkum forn-
sögum að sýna með handritinu að
Genji Monogatari, einhverjum
mestu skáldsögum i heimi,- bálk-
inum um Genji fursta, eftir frúna
Múrasaki sem mun hafa verið
samtiða ættföður okkar
Sturlunga, Snorra goða. Það fólk
mun vera fremri öðru núlifandi
fólki i kurteisi.
Hvernig er hægt að neita þvi?
Lífshlaup
Eru þaö einhver álög á okkur
Jón Helgason lagði til að þeir
fengjú að skoða Ijósmyndir.....
hve opinber skipti við Kjarval eru
aulaleg, og sama hvort hann lifði
eða væri liðinn.
Þar eru nóg dæmin, og nýjast
þegar riki og einkum borginni
voru falboðnar myndirnar af
veggjum i vinnustofu Kjarvals i
Austurstræti, og hafa verið kall-
aðar Lifshlaup. Það er ekki opin-
berum aðilum að þakka að þessar
myndir grotnuðu ekki niður, urðu
að engu. Það er Guðmundi i
Klausturhólum að þakka, og
mátti hafa nokkra umbun fyrir
sitt framtak. Mér er sagt að hann
eigi það sammerkt með Midasi
kóngi að allt verði að gulli sem
hann snerti. Og gullið reiddi fram
tasvigur athafnamaður Þorvald-
ur kenndur við sild og fisk.
Þorvaldur hefur svo margsýnt
einlægan menningarvilja sinn að
enginn þarf að ætla honum að
hafa sett of hátt verð á myndirnar
þegar hann bauð borginni til
kaups; en hún hafnaði þá öðru
sinni tækifærinu. Þeir i borgar-
stjórninni sem mest þykjast
mæra einstaklingsframtakið og
markaðshyggju gengu fram fyrir
skjöldu að forsmá boð Þorvaldar*
og þóttust ekki treysta borginni til
þessaðgangainn i kaupsem ekki
voru ofviða hinum menningar-
fúsa einstaklingi sem forðað hafði
þvi að verkið feyktist úr landi.
Forstjóri Sjúkrasamlagsins
Davið Oddsson sem þáði lista-
mannalaun i fyrra beitti sér á
móti þvi, og situr i stjórn Kjar-
valsstaða; borgarstjóraefni
íhaldsins;og reynt að gera hann
að einskonar Prins Valiant i
þeirri verstöð. Og nú horfir svo að
myndirnar verði settar upp i
Hafnarfirði;og kannski við hæfi
þar sem fyrsta formlega skóla-
ganga Kjarvals var i Flensborg,
þann tima sem hann var ekki á
vertið.
Reyndar get ég ekki stillt mig
um að hafa orð á þvi hversu
gaman er að koma á Hótel Holt
vegna þeirra listaverka sem þar
blasa hvarvetna við gesti og Þor-
valdur hefur safnað úr ýmsum
áttum, og sum keypt úti i löndum
eftir stórmeistarana okkar^einsog
til að mynda stóra heyskaparand-
aktin eftir Jón Stefánsson úr
veitingasölunum Frascati i miðju
Kaupmannahafnar; Kjarval,
Scheving.og svo framvegis, mál-
verk og höggmyndir sem gera
þetta hótel að sérstæðri menn-
ingarstöð i borginni, og vitna um
þroskaðan smekk eigandans.
Veisla í
Fjalakettinum
Hinir ötulu hugsjónamenn sem
forða þvi aö við sveltum alveg
sem unnum kvikmyndalist, og
hjálpa okkur að þrauka milli
kvikmyndahátiðanna, þeir sem
drifa áfram Fjalaköttinn kvik-
myndaklúbbinn bjóöa til veizlu
sem hefst einmitt i dag. Ekki er
kosturinn af lakara taginu i þeirri
veizlu. Þeir eru með f jórar mynd-
ir, hverja annarri forvitnilegri
sem vert væri að fjalla um allar
ef hér væri færi til þess. Ég er
smeykur um að fólk hafi ekki gert
sér almennt grein fyrir þvi hvað
það er ódýrt og undirstöðugott'
fæði sem þeir bjóða upp á við
Tjörnina i bióhúsinu sem ber
hennar nafn. Sýningaraðstaðan
hefur stórbatnað við nýjan véla-
kost og er ágæt orðin; og hefur
ekki verið horft i kostnaðinn þar.
Myndirnar fjórar eru ólikar en
allar þess virði að leggja á sig
fyrirhöfn til að teygja sig eftir
þeim. En fyrirhöfnin þarf engin
að vera. Félagsskirteini sem veit-
ir aðgang að velja úr nokkrum
myndaklösum sem dreifast yfir
árið kostar ekki eyri framyfir
fimmtiu krónur;og hvað er það i
öllum þessum ruglingi eftir
myntbreytinguna. Ætli það séu
ekki tveir sigarettupakkar. Og
kjörið fyrir þá sem notuðu reyk-
varnardaginn til að hætta, og
gleyma á meðan óþægindunum
við að horfa á þessar myndir.
Það er ekki ónýtt fyrir þá sem
koma forlyftir af frábærri sýn-
ingu Þjóðleikhússins á Amadeusi
að lengja vistina með Mozart og
sjá óperuna Don Giovanni kvik-
myndaða með frábærum söngv-
urum eftir hinn stórsnjalla
filmara Joseph Losey, og þarf
ekki kvikmyndaáhugann að njóta
hennar. Og reyndar svarar kostn-
aði að kaupa sig þessvegna inn á
klasann (sem kostar aðrar
krónur fimmtíu) fyrir þá sem
unna tónlist. Hvað kostar miði á
eina kvikmynd venjulega?
Og svo er nú hvorki meira né
minna en Godard. Nýjasta mynd-
in hans: Sauve qui peut (la vie).
Gerð 1980. Mikil náma hug-
kvæmni, hugvekjandi og marg-
visandi. Þeir sem höfðu mætur á
gömlu myndunum hans mega
ekki missa af þvi að sjá hvað
hann er vel kominn til að nýju.
Fáir kvikmyndahöfundar yrkja
eins vel fyrir aöra kvikmynda-
höfunda og þá sem langar til að
yrkja kvikmynd. Ég segi nú ekki
margt. Ef ég væri að byrja
syrpuna væri freistandi að
sökkva sér i hugleiðingu um
þessa mynd, og reyna að greina
hana. En ég hef ekki séð hana
nema einu sinni, og þarf að sjá
hana að minnsta kosti einu sinni
enn ef ekki tvisvar. Og hinar
myndirnar tvær: þær mundi ég
tala um ef ekki væri núna mál að
hætta. Onnur er frönsk eftir
merkan filmara: Maurice Pialat
og heitir LouIou.Hún er skrambi
góð leikjconan sem er bæði i
þessari mynd og hinni eftir God-
ard: Isabelle Huppert. Og siðast
en ekki sizt, hvorki meira né
minna en nýjasta myndin eftir
sjálfan Antonioni: Launhelgarn-
ar I Oberwald.Og brennur marg-
ur i skinninu að sjá hvernig þessi
yfirburðamaðurnýtir nýja tækni,
videó. Og hvernig þar bjóðast
óvænt undur með þvi að nýta það
með frjóu hugviti og djarfri for-
vitni. Þar er byggt á frægu verki
eftir listtrúðinn margfræga Jean
Cocteau: L’Aigle a deux tétes.
örninn tvihöfða.
Bon appetit!