Þjóðviljinn - 13.03.1982, Síða 32

Aöalslmi Þjóðviljans er 81333 kl. 9-20 mánudag til föstudaga. Utan þess tima er hægt aö ná I blaðamenn og aöra starfsmenn hlaðsins I þessum simum: Ritstjórn 81382,81482 og 81527, umbrot Aðalsími Kvöldsími Helgarsími afgreiðslu 81663
Helgin 13.—14. mars 1982 8x285, ljósmyndir 81257. Laugardaga kl. 9-12 er hægt aö ná i af- greiöslu blaðsins 1 sima 81663. Blaðaprent hefur sima 81348 og eru blaöamenn þar á vakt öll kvöld. 81333 81348
nafn
vrikunnar
Kristinn
Finnbogason
Arnarflug yfirtekur miklar
skuldir Iscargo viö Útvegs-
bankann og fær væntanlega
flugleyfi þess uppgjafarfé-
lags til Amsterdam. Og
vafalaust hangir fleira á
spýtunni um möguleika Arn-
arflugs til aukinna umsvifa i
Evrópuflugi. Aðdróttanir
fara fjöllum hærra: er sam-
gönguráðherra aö hygla
flokksbróður sinum, höfuö-
paur Iscargos? Kem hvergi
nærri, segir Steingrimur og
lætur sér hvergi bregða og
Kristinn Finnbogason, jarl
af Iscargo, tekur undir. A
þingi er það helst að heyra af
Albert Guðmundssyni, for-
manni bankaráðs Útvegs-
bankans, að hér séu öll biss-
nessjónarmið útilokuð, hér
sé um björgunarsveit i
mannúðarstarfi aö ræða:
menn vilji ekki að eigendur
Iscargos verði eignalausir
menn og fjölskyldur þeirra.
Kristinn Finnbogason er
nafn vikunnar, þótt hann sé
ekki sá sem oftast er nefndur
i fréttagusum af máli þessu.
Hann er þó tilefniö. Kristinn
er einn af þessum litriku per-
sónuleikum sem islenskur
fjármálaheimur státar af
þegar hann er að reyna að
sýnast skemmtilegri en hann
er. Hann hóf feril sinn i
Æskulýðsfylkingunni, ungur
rafvirki i þá tið, en yfirgaf
hana vegna ágreinings um
það hvort selja ætti útivist-
arskála þess félagsskapar.
Siðan hefur frómur viða far-
iö. Fengist við bilasölu og
bilaleigu, gengiö i Fram-
sóknarflokkinn og kryddað
húsakaupamál hans með
skáldlegum og eftirminnileg-
um hætti. Svo fór að Fram-
sóknarmenn kusu Kristin
sér aö kraftaverkamanni og
settu hann yfir fjárhag Tim-
ans. Allt
leit vel út um tima, en þegar
upp var staðið þótti sem
kraftaverkin væru heldur i
skötuliki, þvi það er eins með
fjárhag Timans og sovéskan
landbúnað: Það var þá að
fíllinn kviöslitnaði þegar
hann reyndi að lyfta þeim
hlussum.
Þegar Kristinn hafði af-
rekaö nóg á Tímanum tók
hann til við flutningaflug
með Iscargo. Urðu þar af
margar sögur ágætar af
kjúklingum i pilagrimsflugi
og ýmsum kvikindum öör-
um, sem ekki kunna þá hátt-
prýði og hreinlætisumgengni
sem gera flugvélar langlifar.
Urðu þau umsvif öll minni en
skildi og skuldir hrúguðust
upp svo sem fregnir greina.
Kristinn kennir um styrjöld
milli Iran og Irak og minnk-
andi umsvifum i hrossaút-
flutningi — það er þess
vegna, svo og fyrir náunga-
kærleika kristilegan, sem
Albert boöar, að Electra-
flugvél gömul og þreytt fær-
ist nú yfir til Arnarflugs.
En Kristinn Finnbogason
er að sjálfsögðu ekki af baki
dottinn fremur en fyrri dag-
inn. Hann ætlar að halda
áfram að fljúga, þótt hann sé
leiöur orðinn bæði á fólki
og hrossum. Hann ætlar að
fljúga með fisk. — áb
— Þegar Þingeyingar
tóku upp á þvi að endur-
vekja menninguna á síð-
ustu öld þá gleymdu þeir
ekki músikkinni. Fiðlan
varð þá rikjandi hljóðfæri í
Þingeyjarsýslum/ en þó
munu menn hafa spilað á
flautur líka og dálítið á
langspil/ sagði Garðar
Jakobsson frá Lautum í
Reykjadal í samtali við
Þ jóðviljann.
— Upphafsmaður að fiölu-
leiknum var Jón Jónsson i Vogum
við Mývatn, Voga-Jón eins og
hann var kallaður. Hann kom
með fyrstu fiöluna á miðri 19. öld,
nánar tiltekið árið 1850 eða ’51.
Frá honum útbreiddist þetta. Ég
er þó ekki frá þvi að Arngrimur
málari, sem var sonur
Skarða-Gisla hafi hvað mest út-
breitt fiöluleik, en Jón kenndi
honum að leika á fiðlu, en hann
kunni að leika á flautu fýrir. Þeir
léku saman. Alls staðar þar sem
Arngrimur settist að kom upp
músiklif. Hann var tengdasonur
Benedikts á Stóruvöllum og þar
var spilað á þrjár fiðlur, þri-
raddað.
A þessum árum voru ótrúlega
margar fiðlur fluttar inn og
margir sem fóru aö leika á þær.
Ég minnist til dæmis einna 27
fiðluleikara I Reykjadalnum
einum. Fiðlan var til margra
hluta nytsamleg. Sigtryggur
Spjallað við
Garðar
Jakobsson
fiðluleikara:
Garöar Jakobsson fiðluleikari með fiðluna, sem hann fékk fermingarárið sitt 1927. Enn er hún hljóm
fögur og ekki förlaðist fiðluleikaranum, er hann lék eldfjörugan polka svo unun var á aö hlýða. — Ljósm
gel.
landinu eru frá
Elstu fiðlur í
öndverðri 18. öld
Helgason á Hallbjarnarstöðum
notaði fiðlu viö kórstjorn, notaði
hana til að kenna raddir. Svo varð
fiölan á timabili mjög vinsæl til
að spila á fyrir dansi.
Frægasti fiðluleikarinn á
þessum slóðum var án efa Hjálm-
ar Stefánsson frá Vagnbrekku i
Mývatnssveit. Hann var mjög
örgeðja og spilaði af miklum hita
og tilfinningasemi, hvort sem það
var sorgin eða gleðin, sem hann
túlkaði. Gamlir menn hafa sagt
mér aö hann hafi átt það til að
fara einn á báti út á Mývatn meö
fiöluna sina og látiö bátinn bera
sig um vatnið og spilaö á fiðluna.
Þá hafi hann spilað út um hagann
og þar sem fossar féllu og haft
fossaniöinn að undirleik.
Flestir sem fengust við fiðluleik
spiluðu dans- og sönglög, en
sumir kvæðalög og kváðu með
fiðlunni. Þá var það til að laglinan
var leikin á fiöluna en sunginn
bassi undir. Það má geta þess að
það voru nær eingöngu karlmenn,
sem léku á fiölu. Ég veit ekki um
nema eina konu, sem lék á fiölu á
þessum árum. Hins vegar léku
þær á harmóniku, þegar þær
komu.
— Hvaðan komu þessar fíölur?
— Ég veit að þær voru fluttar
inn frá Danmörku, en þær voru
ekki danskar nema fáar. Elsta
fiðlan, sem ég hef fundið er frá
árinu 1712, önnur er frá 1721 og
þriðja frá 1733. Þessar þrjár elstu
fiðlurnar eru merktar Stradivari-
usi, en ég geri fastlega ráö fyrir
að um eftirlikingar sé að ræða.
Við þessar fiðlur er hægt að gera
og eina þeirra er búið að gera við.
Sérfróðir menn segja þær hand-
smiðaðar og vandaðar.
— Kunnu þessir gömlu fiölu-
leikarar að lesa nótur?
— Fiðluleikararnir voru sjálf-
menntaðir, en þeir öfluöu sér
þekkingar og sumir læröu nótna-
lestur og annað slikt. Stöku menn
kenndu undirstöðuatriðin I fiðlu-
leik og tónfræöi. Mér er ekki
kunnugt um hvernig nótna var
aflað, en þær voru frá útlöndum.
Einstaka maður var búinn aö
koma sér upp býsna myndarlegu
nótnasafni einkum eftir að org-
elin fóru að koma.
— Veistu nokkuö hvað menn
guldu fyrir fiölur sinar á siðustu
öld?
— Jón Jónsson sem ég gat um
áðan og læröi að leika á fiðlu i
Kaupmannahöfn er hann var þar
viö smiðanám, verölagði hljóð-
færi sin árið 1851. Fiðluna mat
hann á 4 rikisdali, harmoniku á
hálfan rikisdal og spiladós á 12
rikisdali. Verðið á spiladósinni
gæti gefið til kynna að þarna hafi
verið um að ræða stórt hljóðfæri.
önnur verðlagning er til frá árinu
1848, en þá keypti Jón fiðlu á 2
spesiur, en frakka á 5 spesiur.
Fiðla Voga-Jóns er nú glötuö.
— Hljómlist hefur þvi staðið
með miklum blóma i Þingeyjar-
sýslum á þessum tima?
— Já, það er alveg öruggt. Það
má til dæmis geta þess af þvi að
samvinnuhreyfingin á 100 ára af-
mæli um þessar mundir, að Bene-
dikt á Auönum hefur mjög liklega
verið einn af fiölu- og flautuleik-
urunum, en hann var lika þjóð-
lagasafnari. Hann útvegaöi fiðlur
frá útlöndum, hann hefur
áreiðanlega fengið einhvern vin
sinn til að fara á fornsölur og
þannig séu þessar gömlu fiðlur
margar hverjar tilkomnar.
Sigurgeir á Stóruvöllum getur
þess aö Benedikt hafi oftast
áminnt sig um að koma á kaup-
félagsfundi til aö stjórna söng.
— Nú ertþú fíðluleikari sjálfur.
Hvenær byrjaöiröu aö fást við
fiöluna?
— Það má kannski segja að ég
sé siðasti fiðluleikarinn af hinum
gamla skóla. Ég byrjaöi að leika
á fiðlu eftir að Laugaskóli var
stofnaður. Þá höfðu nemendur
fiölur meö sér I skólann og ég átti
heima við bæjarvegginn og stalst
i fiðlurnar þegar nemendurnir
voru i timum. Svo eignaöist ég
fiölu fermingarárið mitt 1927. Sú
fiðla var pöntuð gegnum Import-
ören, en það var póstverslun;
þannig voru margar fiðlur
keyptar. Þessi fiðla hefur fylgt
mér siðan. Hún er Itölsk.að mestu
handsmiðuð og ágætlega
vönduð.”
— Stofnuöu mcnn ekki fiðlu-
sveitir þar norður frá?
— Mér er i barnsminni aö
Hjálmar Stefánsson kom með hóp
fiðluleikara og spilaði fyrir dansi,
en á árunum 1934—36 starf-
ræktum við 9 manna hljómsveit.
Þar léku fimm á fiðlu, einn á
mandólin, annar á orgel, þriðji á
pianó og svo einn á handsmiðaða
trommu. Hún var með tréhliðar
og voru strengdir kálfsbjórar á
sinn hvorn enda.
— Og nú ertu að grafa upp hvað
varð um allar þessar gömlu
fiðlur.
— Já, það eru tvö ár siðan ég
fór að grennslast fyrir um þær.
Ég er búinn að finna og skrá um
40 gamlar fiðlur. Sumar eru illa
farnar og búnar að tapa sinu
merki, en flestar eru italskar,
eins og ég sagðið áðan, nokkrar
þeirra eru þýskar, þar á meöal
fiðla Hjálmars Stefánssonar.
Eina franska fiðlu hef ég llka
fundið. Ég veit hins vegar um
margar fiðlur sem ég á eftir að
skrá. Ég reyni að grafa upp allan
fróðleik varöandi þessar fiðlur,
hvaöan þær séu og hverjir hafi
leikiö á þær og þess háttar. Ég
væri þvi afar þakklátur fólki ef
þaö sendi mér upplýsingar um
þetta efni, sagði Garðar.
I lokin er rétt að árétta ósk
Garðars um að fá sendan fróðleik
um gamlar fiðlur, sem kunna að
vera til í landinu. Heimilisfangið
er að Lautum I Reykjadal I
Suður-Þingeyjarsýslu. —Svkr.