Þjóðviljinn - 17.06.1982, Side 13

12 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 17. júnl 1982
Fimmtudagur 17. júni 1982 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
Þættir af
Jóni Sigurðssyni,
forseta
Póstmeistari,
innkaupastjóri
og sölumaður
Hann var kallaður /#hinn
hvíti" og þegar hann dó
var greypt á sílfurskjöld:
//óskabarn islands/ sómi
þess/ sverð og skjöldur".
Hann var einn glæsilegasti
maður sinnar samtíðar og
setti svip á Reykjavik
annað hvert ár í júli og
ágúst meðan þinghald stóð
yfir. Hann hét Jón Sigurðs-
son og var kallaður Jón
forseti — og það er hann
kallaður enn.
Viö lesum um hann i Islands-
sögunni i barnaskóla og siöar i
framhaldsskólum. bar er dregin
upp mynd af glæsilegum manni,
„tók forystu i stjórnmálalifi
Islendinga sem hann hélt þar til
hann dó 7. des. 1879” (tslands-
saga eftir Egil J. Stardal, 1971).
Af tslandssögubókunum er helst
aö skilja, aö enginn hafi hugsaö
hálfa hugsun hér á landi — nema
hann (en hann bjó enda i Dan-
mörku).
Enn er ritaö á þessa lund i
tslandssögubækurnar: „Sigraöi
stefna Jóns um þingstaöinn...” —
„Stefnan i frelsisbaráttu Islaned-
inga var mörkuö” (þ.e. eftir
bjóðfundinn 1851) og mótmæli
Jóns Sigurðssonar: bórleifur
Bjarnason: tslandssaga. Rikisút-
gáfa námsbóka 1966). Og þegar i
framhaldsskólann er komiö lesa
börnin þetta: „Ariö 1841 hóf Jón
Sigurösson ásamt nokkrum
félögum sínum útgáfu timarits
sem þeir nefndu Ný félagsrit. bar
með tók hann forystu i stjórn-
málalffi Islendinga...” (Islands-
saga eftir Egil J. Stardal).
Lúðvíks þáttur Kristjáns-
sonar
Ariö 1961 kom út bók sem bar
nafnið Á slóöum Jóns Sigurös-
sonar og var eftir Lúövik
Kristjánsson. bar er horft á Jón
forseta úr nokkurri fjarlægö og
lagt upp meö nýstárlegt sjónar-
horn: betta var ekki persónusaga
Jóns, heldur saga samtiðar hans:
ekki saga embættismanna og
höföingja eingöngu heldur einnig
saga bænda og alþýöumanna.
barna eru gjöröir Jóns Sigurðs-
sonar settar í rökrænt samhengi
sinnar samtiðar og skoöaöar út
frá þeim efnisgrunni, sem allt
hvildi á» á hverju liföi Jón
Sigurösson? A hverju byggöist
stuöningur landa hans viö boö-
skap Jóns?
Um blaðið //Dagmar"
„bér getiö þvi nærri, aö
orsakalaust muni ég ekki gera
mig svo djarfa aö ónáöa yöur meö
bréfi.... Eg er hætt aö fá blaöiö
Dagmar.... og datt mér i hug, þar
sem ég sé eftir blaöinu, aö leita
yöar og vita, hvort þér vildub
vera svo góöur aö hjálpa mér til
aö fá þaö...” (bls 78).
Bréf þetta ritaöi burföur Kúld
Jóni Sigurössyni áriö 1876 og eins
og efnið ber meö sér er ekki um
stórvægilega bón að ræöa: frú
Þuriöur fær ekki blaöið sitt meö
skilum og nú á Jón aö bjarga þvi
— og meira aö segja aö sjá um aö
borga útgefandanum”... en þér
hafiö fyrirgefið meira stundum.”
segir frú Þuriöur I bréfinu.
Seinna vildi Þuriöur Kúld hætta
viöaökaupa blaöið „Dagmar” en
fá þess i staö „Hjemmets
Mönster Bazar”. Þegar hún hefur
kynnst þvi blaði um skeiö, vill
hún skipta aftur og fá „Dagmar”
á nýjan leik. Og allt þetta
annaðist Jón forseti fyrir frúna af
kostgæfni.
ótrúlegar /,reddingar"
Bók Lúöviks Kristjánssonar
hefur aö geyma frumheimildir
um þá fyrirgreiðslu, sem Jón
Sigurösson veitti Islendingum frá
heimili sinu i Kaupmannahöfn.
Þar kemur i ljós aö þessi starf-
semi hefur veriö meö ólikindum
aö vöxtum og umfangi. Bréf
Þuriöar Kúldar er aðeins sem
dropi I haf fyrirspurnanna og
bónanna, sem Jóni bárust aö
heiman. Honum voru sendir
kassar meb ýmiss konar varningi
„Vér mótmælum allir”. sögöu bjóðfundarmenn áriö 1851 og tóku undir orð Jóns Sigurössonar, en Danir
voru þá meö hugmyndir um aö gera tsland að amti I Danmörku. Svo mikiö var I húfi, aö Trampe greifi
haföi fengið sent herskip til landsins og var herflokkur af þvi á vakki I bænum. En svona var umhorfs I
Reykjavik þá.
Teikning Winstrups húsameistara af Reykjavlk um þaö leyti sem Jón Sigurösson kom fyrst til Alþingis.
Hér er horft frá Túngötu yfir til Dómkirkjunnar, og efst gnæfir Menntaskólinn.
og beðinn að koma i verö, lita til
meö námsmönnum, sjúklingum
og öörum I Kaupmannahöfn,
kaupa allt miili himins og jaröar
og senda til tslands og aukin-
heldur útvega lausakaupmenn og
sækja um embætti:
„Nú ætla ég aö biöja yöur,
elskulegasti, brjóstgóöi bróöir, aö
hjálpa okkur um lausakaupmann
aö sumri, svo aö kaupmenn nagi
þó ekki þá um bein vor öll”. (bls
82).
Þannig ritaði séra Þorsteinn
Pálsson Jóni hinn 4. okt. 1848 og
Þorsteinn J. Stefán Bjarnason,
sýslumaður á Isafiröi, ritaöi hinn
3. okt. 1865:
„Af innlagðri fullmagt sjáiö
þér, hvaö ég ætla nú að biöja yöur
um, nefnilega aö sækja um póst-
meistaraembættiö i Reykjavik
fyrir mig, þegar timi er til þess
kominn.” (bls 87).
Mikilvægi f yrirgreiðsl-
unnar
Þaö er ekki nema von menn
spyrji hvernig Jón Sigurösson
hafi nennt aö sinna þessum fyrir-
greiöslustörfum, en þau voru
mjög umfangsmikil og kostubu
Jón án efa drjúgan skildinginn.
Lúövik Kristjánsson spyr hins
sama i bók sinni: „Hvers vegna
varö hann póstmeistari, inn-
kaupastjóri, sölumaður, eins
konar banki og yfirleitt allsherjar
konsúll landa sinna i Dan-
mörku?”. (bls 116).
Og Lúövik lætur sér ekki nægja
aö spyrja. Svar hans ber vott um
mikla heimildarrýni og skilning á
eöli stjórnmála. Jóni Sigurössyni
var vel ljóst mikilvægi fyrir-
greiöslupólitikur — (rétt eins og
stjórnmálamönnum vorra daga)
— hún gerir menn nefnilega vin-
sæla. Þau tiöindi berast um allt
Island að úti i Kaupmannahöfn
sitji maður, sem veröi viö hvers
manns bón án þess aö spyrja um
tima eöa fé. Fyrr en varir er Jón
Sigurðsson oröinn þingmaður
allra Islendinga — þaö þekkja
hann allir og eftir honum er tekiö.
En gefum Lúövik Kristjánssyni
oröiö:
„Heföi Jón aldrei sinnt neinu
snatti eöa kvabbi landa sinna,
hefði mörg bókin og handritið
veriö föst i hendi, sem annars
lágu laus fyrir, félagar Bók-
menntafélagsins heföu þá oröiö
snöggtum færri, aldur Félagsrit-
anna skemmri, og loks heföi
aödáun þjóöarinnar á Jóni
Sigurössyni, meðan hann stóö i
striti sinu og striði, ef til vill oröiö
eilitið minni. — Jón Sigurösson
vissi þvi vel, hverju gegndi aö
snúast vel viö bænum landa
sinna, stórum sem smáum,
fáfengilegum sem mikilvægum.”
(bls. 117).
Skjai frá 1829 um eignarhald Jóns Sigurössonar á Gljúfurá á Arnar-
firði, en sú eign veitti honum kosningarétt og kjörgengi til Alþingis.
Þaö má geta þess aö viö fyrstu kosningarnar i tsafjaröarkaupstaö, hinn
13. april 1844 voru 80 kjósendur á kjörskrá: atkvæöi greiddu 52 og þar af
hlaut Jón Sigurösson 50 (Úr bók Einars Laxness: Jón Sigurðsson for-
seti, 1811—1879, Rvk. 1979)
Jón Sigurðsson og fjár-
magn
Hús Jóns Sigurðssonar i Kaup-
mannahöfn stóö ávallt opiö
löndum hans og hann hélt m.a.s.
opiö hús vikulega þar sem fram
var reiddur islenskur matur og
gat hver komið sem vildi. Hann
var ávallt fús að greiöa götu
manna og spuröi aldrei um
borgun. Um þetta ber öllum
heimildum saman. Og þá vaknar
spurningin: hvaöan kom Jóni fé
til aö standa straum undir hinu
kostnaöarsama heimilishaldi?
Svo segir I tslandssögunni fyrir
börnin: „Fjárhagur Jóns var
þröngur siðustu ár hans. Fyrsta
Alþingi, sem haföi fjárveitinga-
vald, veitti honum heiöurslaun.
Siðar keypti þaö handrita- og
bókasafn hans handa landinu.”
(Islandssaga eftir Þórleif
Bjarnason”.
Það var og. Mikil var rausn
landans. Eöa hvað?
islendingar hlóðu ekki
undir Jón
Lúövik Kristjánsson rekur fjár-
mál Jóns Sigurðssonar i bók
sinni, og kom margt nýstárlegt
fram i dagsljósiö viö þá umfjöll-
un. Til dæmis þaö, aö Jón
Sigurðsson hafi ekkiverib látinn
gjalda Þjóöfundarins i embættis-
veitingum — og aö Islendingar
voru ekki aldeilis á þvi aö hlaða
undir Jón Sigurðsson.
Jón var i miklum fjárhags-
kröggum eftir Þjóöfundinn, haföi
ekki lengur fast embætti og var
aö svipast um eftir lifsviöurværi.
Hann gat sótt hér um stööur en
skildi mætavel, aö þvi fylgdi
ósjálfstæöi gagnvart Dönum i
efnahagslegu tilliti og stutt væri
þá i undirlægjuháttinn.
Vinir Jóns og stuöningsmenn
efndu til samskota meöal Islend-
inga og þjóðfundarmenn höföu
lofaö aö greiða fyrir utanför hans
og Jóns Guömundssonar á fund
konungs. A heimildum má sjá, aö
þau loforðin hafi veriö fljót aö
gleymast. Og söfnunin meðal
landans áriö 1855 skilaöi litlu af
sér: 47 rikisdölum og 76 skilding-
um.
Lúðvik Kristjánsson bregður
upp til samanburöar kostulegri
mynd: sama ár og menn reyndu
aö styrkja Jón Sigurösson, svo
hann þyrfti ekki aö hætta póli-
tiskri baráttu sinni, — meö litlum
árangri — söfnuðust i einu próf-
astdæmi 602 rikisdalir og 42 skild-
ingar til kristniboös i Kina!
Þessi var nú rausn landans.
Danir betri en islendingar
Af þessum samanburöi, sem
um getur hér aö ofan er ljóst, aö
þaö var alls ekki getuleysiö, sem
kom I veg fyrir að Islendingar
styddu Jón Sigurðsson. Þaö var
vanmat á störfum hans og þar af
leiöandi skilningsskortur á þvi
hvaö hann var Islendingum i
þjóðfrelsisbaráttunni. Þegar Jóni
reiö allra mest á kom hjálpin frá
erkióvininum — Dönum.
Jón Sigurösson þótti einn
ágætasti fræöimaöur, sem til
Danmerkur haföi komið, en hann
lagði stund á málfræöi og sýndi
snemma hæfileika til visindaiök-
ana. Hann lauk þó aldrei prófi.
Ariö 1855 veitti kennslumálaráö-
herra Dana Jóni Sigurössyni 400
rikisdali til þess aö vinna aö út-
gáfu Fornbréfasafns. Jón átti aö
visu dygga vini i embættis-
mannakerfinu danska, en vafa-
litiö hefur ágæti hans sjálfs sem
fræðimanns veriö sterkasti
vitnisburöurinn um starfshæfi-
leika hans, þótt aldrei hlyti hann
fasta stööu hjá Dönum. Hann fékk
eftir þetta ávallt styrki og allt var
þetta án skilyrða af Dana hálfu.
Alþingi samþykkti áriö 1875
heiöurslaun til Jóns Sigurössonar
og samþykkt var á Alþingi 1877 að
verja úr landssjóöi ákveðinni
upphæö til kaupa á bóka- og hand-
ritasafni Jóns, sem var mikib að
vöxtum. Jón Sigurðsson lést
tveimur árum síðar. Viöurkenn-
ing Islendinga — i fjárhagsformi
— kom nokkuö seint (þótt I
Islandssögunum sé imprað á hinu
gagnstæöa).
Af stallinum fallinn
stækkar Jón Sig-
Þaö sem hér hefur veriö rakið
er engan veginn æviágrip Jóns
Sigurðssonar, forseta, og ekki
sett á blaö neinum til minnkunar.
Og alls ekki á þetta aö vera Jóni
Sigurössyni til hnjóös.
Jón Sigurösson er hafinn upp til
skýjanna i ræöu og riti. Um þver-
bak keyrir á 17. júni, en þá á
manni aö skiljast aö enginn
maöur hafi fæöst á Islandi utan
hann. En á stallinum virkar Jón
Sigurðsson allt aö þvi smár — það
er svo langt upp til hans og allt
smækkar i fjarlægðinni.
Úr Jóni Sigurðssyni hefur veriö
gerö manneskja. Og viti menn:
þaö er fyrst þegar hann tyllir fæti
meðal okkar aö manni veröur ljós
stærö mannsins. Þaö er sjaldgæft
aö menn þoli svo mikla nálægð.
ast
Föndurvinnustofa
Jens Matthiasson
ífullum gangi
Jens Matthiasson leiöbeinir hér ungri Reykjavikursnót og viröast bæöi skilja hvort annað þrátt fyrir
tungumálaerfiöleika.
Ætti ég aö mála hjól? Eöa bíl? Kannski hús? Eöa kannski bláa drossfu eins og hann Arni? (Ljósm.
—eik—)
Málað í Norræna
Þaö var mikið sullaö þegar viö
Þjóöviljafólk litum inn i Norræna
hús i gær. Þar var samankominn
hópur smáfólks sem málaði af
hjartans lyst á blöö sem breidd
höföu veriö yfir allt gólfiö, þannig
að plássiö var nóg. Eitt var aö
mála bil, annaö sólina og þaö
þriðja „Drossiu og hjólastól” —
hvorki meira né minna'.
Þetta voru börn af dagheimil-
inu Vesturborg ásamt umsjónar-
konum og þau voru mætt i' föndur-
vinnustofu til Jens Matthiassons,
sænsks listamanns, sem hér er
staddur á vegum Listahátiðar.
Jens starfar innan hóps, sem bæj-
arfélagið i Gautaborg hefur kom-
ið á fót og kallast KULF: Kultur i
förskolan, eða „Menning fyrir
dagheimili”. Hópur þessi vinnur
að þvi að bæta og auka hið upp-
eldislega hlutverk barnaheimila
og vill, aö menningin verði eöli-
legur hlutur i hversdagslifi
barna.
„Det ar lidt svðrt med sprák-
et”, sagði Jens við okkur (von-
andi er þetta skrifað rétt á
sænsku!) en hann gekk milli
barnanna og leiðbeindi þeim. Ein
slarfsstúlknanna var sænsku-
mælandi og túlkaði fyrir börnin.
Annars sýndist manni, að óþarft
væri að segja börnunum til — þau
kunnu nokk að hantera málning-
ardollur, pensla og blöð. Bara að
gefa þeim tækifæri, og það er ein-
mitt það sem Jens Matthiasson
prédikar.
Jens verður með sitt siðasta
námskeið á föstudaginn, en á
laugardag er almennt námskeið,
bæði fyrir og eftir hádegi: kl. 9.30
og kl. 14. Bæði börn og fullorðnir
geta látið skrá sig i siðara nám-
skeiðið, en i það fyrra er uppselt.
Innritun fer fram i Norræna hús-
inu i sima 17030 kl. 9-16.30. Að-
gangur er ókeypis (!).
—ast
Klúbbur
Listahátiðar
Karl
Sighvats
í kvöld
Klúbbur Listahátiöar, sem
starfræktur er I Félagsstofnun
stúdenta, hefur gengiö vel aö sögn
kunnugra. Þar er hægt aö kaupa
sér góöa og nýstárlega rétti, svo
sem innbakaðan skötusel meö
hrisgrjónum, ristaöan humar I
skel, rækjur I hvitvinssósu, ost-
bakaöan hörpudisk og körfu-
kjúkling, svo eitthvaö sé nefnt.
Umhverfiö I Félagsstofnun er
mjög þægilegt, enda búiö aö
leggja þar parkett á gólf og
endurnýja borö og stóla. Þá er
einnig hægt aö opna út I lystigarö
stúdenta, og er ekki amalegt að
lalla sig þar út á fögrum sumar-
kvöldum.
A hverju kvöldi er boöiö upp á
lifandi tónlist af ýmsu tagi.
1 kvöld koma fram Guöný Guö-
mundsdóttir og kvartett Krist-
jáns Magnússonar og á fimmtu-
dag Karl Sighvatsson og félagar.
Guöjón Bergsson, kokkur I Félagsstofnun stúdenta viö Hringbraut, er
ábyrgur fyrir bragölaukunum ásamt Jóni Sveinssyni