Þjóðviljinn - 14.08.1982, Side 18

18 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 14,—15. ágúst 1982
Einar
Jæja Einar minn. Hún er nú orð-
in nokkuð löng gangan í samfylgd
þinni. Og sá er hamingjumaður,
sem hefur fengið að taka þátt í
henni. Enn einu sinni skiptumst við
á kveðjum á stórafmæli. Fyrir rétt-
um tíu árum sendi ég þér nokkur
fátækleg þakkarorð í þessu blaði.
Þá fullyrti ég, að þú hefðir haft
gagngerari áhrif á þróun íslensks
sósíalisma og þar með íslenskrar
sögu í hálfa öld en nokkur annar
íslendingur. Við það stend ég og
margur hefur þakkað minna. Mað-
ur skyldi nú ætla að þetta væri ærið
nóg lífsstarf einum manni. En svo
reyndist ekki. Nú stend ég í enn
meiri þakkarskuld við þig og þess
vegna get ég ekki orða bundist. Á
þessum tíu árum hefur þú enn unn-
ið stórvirki. Ég á við ritstjórn þína
á Rétti og bók þína: ísland í skugga
heimsvaldastefnunnar.
Ég sagði stórvirki.Ég veit að til
eru margir, sem ekki skilja það nú.
En ef ísland á sér framtíð, þá mun
mönnum síðar skiljast að hér er
ekki of fast kveðið að orði.
Hreyfing okkar er nú í mikilli hug-
myndalegri lægð. Réttur stendur
einn upp úr. Hann er nú eina marx-
íska ritið, sem enn er gefið út á
fslandi. Saga íslenskrar verka-
lýðshreyfingar hefur mjög verið
rangfærð og rangtúlkuð af mönn-
um, sem ekki skildu hana, ýmist
gátu það ekki eða vildu það ekki.
Þá kom eins og kölluð hin stór-
merka bók þín, þar sem skyggni
þín og hæfileiki til að skýra flókna
hluti svo að hverjum manni verði
ljóst það, sem mestu máli skiptir,
njóta sín betur en nokkru sinni
fyrr. Þessi bók var mikið nauðsynj-
averk. Hún segir manni miklu
meira um sögu þessa tímabils en
allt, sem um það hefur verið skrif-
að af lærðum sagnfræðingum, er
ekki hafa annað við að styðjast en
skráðar heimildir. Sá einn skilur
samtíð sína, sem skilur hinn sögu-
lega bakgrunn. Þessvegna er bók
þín ekki bara fróðleikur um liðna
tíð, hún hefur annað og meira gildi.
Hún á brýnt erindi til sam-
tíðarinnar. Þrátt fyrir allan þinn
sagnfræðiáhuga hefur þér alltaf
verið meira í mun að skapa sögu en
rita sögu. Og svo er enn.
Síðasta áratuginn hef ég oft verið
langdvölum erlendis. Og þá er
eftirvæntingin mikil að fá eitthvað
að heyra að heiman.Ég hef fengið
senda Þjóðviljann og Rétt. Og
mikið hef ég alltaf hlakkað til að fá
Rétt. Nokkuð öðru máli gegnir um
Þjóðviljann. Smátt og smátt hefur
eftirvæntingin eftir þínu gamla
blaði, sem þú gerðir að stórveldi á
sinni tíð, breyst í kvíða. Og þá
hugsa ég oft til þín. Ég veit að nú
þarft þú á öllu þínu æðruleysi og
allri þinni bjartsýni að halda. En
hvorttveggja fékkst þú í vöggugjöf
í ríkum mæli. Oft hafa þessar náð-
argáfur veitt þér þann styrk sem
dugði, þegar verst horfði í tvísýnni
baráttu langrar ævi, en ef til vill
hefur þú aldrei þurft meir á þeim
að halda en einmitt nú.
Rödd þín í Rétti, eina marxíska
ritinu okkar nú um stundir, er eins
og hrópandans rödd í eyðimörk-
inni. Sú rödd má ekki þagna. Nú á
ég enga betri ósk þér til handa en
þá, að hún megi hljóma þúsund-
föld í hug og hjarta þeirrar kyn-
slóðar, sem nú er að vaxa úr grasi
og tekur við af okkur. Líf og heill
íslensku þjóðarinnar Iiggur við.
Kærar þakkir fyrir allt vinir mín-
ir, Einar og Sigríður, og hamingjan
fylgi ykkur og þjóö ykkar. Þar
verður ekki á milli skilið.
Brynjólfur Bjarnason.
begar stjórnmálasaga Islands
verður skrifuð, um timabilið frá
þvi að núverandi flokkaskipan
varð til og fram til þessa dags,
það timabil sem einkennst hefur
af stjórnmálaátökum um gerð og
eðli hins islenska þjóðfélags, um
Olgeirsson áttrœður
atvinnu- og efnahagsþróun, um
menningu og sjálfstæði og um
stöðu vinnandi almennings gagn-
vart þeim, sem yfirráðin höfðu á
eignum og atvinnutækjum, þá
mun nafn Einars Olgeirssonar
verða i hópi þeirra stjórnmála-
skörunga, sem talið verður að
hafi haft mest og dýpst áhrif á
þróun islensks þjóðfélags á
þessum áratugum.
Þegar islensk verkalýðshreyf-
ing var að átta sig á sinni póli-
tisku stöðu og þvi áhrifavaldi,
sem hún bjó yfir, skipaði Einar
sér strax i vinstri arm þeirrar
hreyfingar.
Hann varð aðalforingi i hópi
þeirra sem stofnuðu Kommún-
istaflokkinn 1930 og hann varð
siðar aðalforystumaðurinn þegar
Sósialistaflokkurinn var stofnað-
ur 1938.
Frá þeim tima þróaðist stjórn-
málabarátta sósialista með
öðrum hætti hér á landi en al-
mennt gerðist á Norðurlöndum.
Hér urðu þeir sósialistar, sem
skipuðu sér undir merki Sósial-
istaflokksins, áhrifamesta aflið i
verkalýðshreyfingunni. Sósial-
demókratarnir sem voru i Al-
þýðuflokknum urðu i minnihluta
og höfðu miklu minni áhrif i
verkalýðshreyfingunni en flokks-
bræður þeirra á öðrum Norður-
löndum.
Enginn vafi erá þvi, að forystu-
hæfileikar Einars Olgeirssonar
réðu miklu um þessa þróun hér á
landi.
Einar varð snemma glæsilegur
foringi. Hann var afburða
mælskumaður, sem átti létt með
að draga að sér athygli og vekja
áhuga og aðdáun hinna yngri.
Einar hefir alltaf verið mikill
sögumaður. Hann þekkti þvi
betur en flestir aðrir stjórnmála-
sögu Evrópu og sögu tslands var
hann gjörkunnungur.
Einar hafði þann mikla og góða
hæfileika mikils stjórnmála-
manns að kunna að flétta saman
hugsjónabaráttu og baráttuna
fyrir aðkallandi hagsmuna-
málum dagsins. Og hann kunni að
rekja saman róttækar og fram-
farasinnaðar hugmyndir skálda
og listamanna og hagsmuna- og
réttindabaráttu verkafólks.
Einar Olgeirsson á meiri hlut
að þvi en nokkur annar einstak-
lingur að hinn róttækari armur
verkalýðshreyfingarinnar og
sósialista er hlutfallslega sterkari
hér á landi og áhrifameiri, um
gerð og gang þjóðfélagsins en
gerist á öðrum Norðurlöndum.
Ahrif Einars á myndun ný-
sköpunarstjórnarinnar 1944
þegar leið að lokum styrjaldar-
innar, voru óumdeilanlega mikil.
Og áhrif þeirrar stjórnar á þróun
islensks þjóðfélags næstu áratugi,
urðu vissulega mikil-
Þegar nýsköpunarstjórnin var
mynduð var um það deilt, hvort
islensk stjórnmál eftirstriðsár-
anna ættu að snúast um lækkun
launa og almennan samdrátt i
efnahagslifi i nafni baráttunnar
„gegn verðbólgu”, eða hvort
þjóðin ætti að takast á við nýja
uppbyggingu atvinnulifs, upp-
byggingu sem grundvölluð yrði á
auðlindum lands og sjávar, i eigu
landsmanna sjálfra og i þeim til-
gangi gerð að bæta og treysta lifs-
kjör og efnahagslegt sjálfstæði.
Einar var helsti hugmynda-
smiður nýsköpunarinnar og þá
sýndi hann eins og reyndar oft
áður, og oft siðar, að hann var
ekki uðeins maöur pólitiskra hug-
sjóna heldur einnig maður fram-
kvæmda og djarfra pólitiskra
ákvarðana.
Einar Olgeirsson á sinn mikla
þátt i þvi að Sósialistaflokkurinn
og siðar Alþýðubandalagið, hafa
ekki orðið flokkar þröngra póli-
tiskra hugsjóna, ekki flokkar sem
hangið hafa i pólitiskum kenni-
setningum, heldur flokkar
islenskra sósialista, sem lagt
hafa fram tillögur um þróun
islenskra atvinnumála, menn-
ingarmála, um verndun sjálf-
stæðis þjóðarinnar, jafnhliða bar-
áttunni fyrir daglegum kjara-
málum vinnandi fólks og fyrir
auknum lýðréttindum.
Ég átti þvi láni að fagna að
starfa með Einari Olgeirssyni um
Einar Olgeirsson ávarpar þing Sósíalistaflokksins.
Einar Olgeirsson
veröur aö
heiman á
afmœlisdaginn
þann 14. ágúst
langt árabil. Frá þeim tima hefi
ég margs að minnast. Ég lærði þá
að meta Einar sem persónu, sem
félaga, sem vin, jafnhliða þvi sem
hann var hinn glæsilegasti for-
ingi. Ég stend þvi i mikilli
þakkarskuld við Einar Olgeirs-
son.
Ég er einn af þeim, sem i upp-
hafi mins pólitiska ferils hreifst
og þó enn fullur af áhuga fyrir
sósialiskum hugmyndum og fyrir
baráttumálum sósialista bæði hér
á landi og annarsstaðar, þá þakka
ég honum fyrir langt og gott sam-
starf og fyrir hans ómetanlega,
mikla og góða framlag i barátt-
unni fyrir efnahagslegu sjálfstæði
þjóðarinnar og fyrir betra og
mannúðlegra þjóðfélagi alþýðu
manna til handa.
A þeim árum sem Einar stóð i
mestum umsvifum i pólitiskri
baráttu sinni, hafði hann sér við
hlið ágæta forystumenn eins og
þá Brynjólf Bjarnason og Sigfús
Sigurhjartarson. Okkur félögum
hans er gjarnt að hugsa til
þessara manna þriggja i sömu
andránni. Vissulega hafði gott
samstarf þeirra við Einar sin
miklu áhrif.
En Einar naut þess lika og ekki
siður, að eiga góða konu, konu
sem stóð með honum i gegnum
þykkt og þunnt og i rauninni gerði
honum kleift að áorka öllu þvi
sem reyndin varð á.
I hópi leiðtoga vinstri-sósíalískra flokka á Norðurlöndum
af málflutningi Einars, af túlkun
hans á baráttumálum islenskra
sósialista, fyrir nýju og betra
þjóðfélagi. Ahrif Einars á mig
hafa enst mér vel og reynst mér
vel.
Nú þegar Einar er orðinn 80 ára
Eg þakka Sigriði konu Einars
fyrir vinsemd og hlýhug i minn
garð um leið og við Fjóla óskum
þeim hjónum báðum alls góðs á
komandi árum með innilegri
þökk fyrir allt gamalt og gott.
Lúðvik Jósepsson.
Fáum mönnum skuldar stjórn-
málahreyfing íslenskra sósíalista
þakkir umfram Einar Olgeirsson.
Á skömmum tíma breytti hann
Kommúnistaflokki íslands úr
þröngum hópi ungra mennta-
manna í víðtæka hreyfingu sem
smám saman hlóð utan á sig og síð-
ar varð Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn. Enginn
þarf að segja mér að það hafi ein-
asta verið kenningin og stefnan
sem dró fólkið til sín. Enginn vafi
er á því að persónutöfrar Einars
Olgeirssonar höfðu þar mikil áhrif.
Orð hans leiftruðu í myrkri krepp-
unnar þannig að enginn komst hjá
því að heyra bergmál ræðu hans.
Einar Olgeirsson var þvílíkur
ræðumaður að fáa hefur þjóðin átt
aðra eins á þessari öld. Honum var
lagið að vefa saman hagsmuni
fjöldans í bráð og lengd og hann gat
brugðið upp svipmynd úr lífi ein-
staklings sem virtist hafa mann-
kynssöguna alla að bakgrunni. Ég
fulíyrði að það voru ekki síst pers-
ónutöfrar Einars sem tryggðu
Kommúnistaflokknum um þriðj-
ung atkvæða á Akureyri mitt í
kreppu og kommúnistaofsóknum
en Akureyri var aldrei talin sér-
lega rauður bær. Þessir miklu hæfi-
leikar Einars Olgeirssonar sem
leiðtoga réðu úrslitum í Sósíalista-
flokknum er Héðinn fór ásamt
minnihluta miðstjórnar skömmu
eftir að flokkurinn var stofnaður. í
Reykjavík var Einar fyrst boðinn
fram á vegum Kommúnistaflokks-
ins og hlaut þá kosningu ásamt
Brynjólfi. í kosningunum 1942
varð Sósíalistaflokkurinn stærri
flokkurinn í verkalýðshreyfingunni
og náði þar með þeim styrk sem
vinstri armur verkalýðshreyfingar-
innar hefur haldið æ síðan þó á
ýmsu hafi gengið.
Annir leyfa mér ekki langan
tíma við greinaskrif. Má ég þó geta
þess af eiginhagsmunaástæðum að
einhverjar bestu endurminningar
unglingsáranna á ég frá þeim tíma
er Einar hafði leshring um
Kommúnistaávarpið. Hann komst
sjaldan fram yfir blaðsíðu tuttugu;
honum lá svo mikið á hjarta að það
var sama þó að við héldum áfram á
hverjum laugardagseftirmiðdegi
allan veturinn — Einar náði aldrei
að ljúka nema hluta af þessu litla
kveri. Þessi tími er mér ógleyman-
legur — eins þótt við værum stund-
um aðeins tveir eða þrír að hlusta.
Þá var stjórnmálahreyfing ís-
lenskra sósíalista ekki í miklum
metum: Klofningur inná við og
kalda stríðið lá enn á okkur eins og
mara. Það átti eftir að breytast,en
hitt mun aldrei breytast að sú hug-
sjón sem menn kynntust í ríki Ein-
ars Olgeirssonargetur staðið af sér
margan storminn. Mér hefur oft
orðið hugsað til þess að Einar skuli
á þessum árum — 1960 - 1964 —
hafa gefið sér tíma til þess að lesá
krökkum pistilinn á hverjum
laugardegi klukkan hálfsex og mæli
ég þá við þær annir sem mér fylgja
um þessar inundir. Ég skynjaði þá
að þessir fundir voru Einari ekki
síður ánægjuefni en okkur hinum
— hann var og er kennari, áróðurs-
maður, par exéllence.
Nú er mjög vegið að stjórnmála-
samtökum íslenskra sósíalista
og verkalýðshreyfingunni. Ávinn-
ingur verkalýðssamtakanna um ár-
atuga skeið er afturhaldinu þyrnir í
augum og ránfuglarnir brýna
klærnar. Ameríkaninn bíður eftir
því að fá að gera bandalag við
leiftursóknaröflin. Það hriktir í. Á
yfirborðinu gæti þó virst sem málin
væru slétt og felld; flokkur ís-
lenskra sósíalista í ríkisstjórn með
minnihluta Sjálfstæðisflokksins og
Framsóknarflokknum. Vissulega
hefur það samstarf gengið furðu
vel. Hitt er engu að síður ljóst að
nú þrengir að. Hagvöxtur er minni
en enginn. Þjóðartekjur á mann
fara niður í það sem þær voru fyrir
nokkrum árum. Nauðsynlegt er að
beita afli verkalýðsstéttarinnar til
þess að verjast og til þess að knýja
fram breytt skiptahlutföll í sam-