Þjóðviljinn - 23.09.1982, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 23. septcmber 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
„Ýmsar getgátur eru á floti um það
hver stjórni eiginlega þessu þjóðfélagi.
Sumir halda að það sé alþingi eða
ríkisstjórnin, aðrir að það séu
embœttismennirnir eða Jóhannes
Nordal. Eg er hins vegar farinn
að halda, að það sé hinn
dularfulli hr. F.H.R..“
A siöasta ári komst ég i fyrsta
sinn svo hátt i þjóðfélagsstig-
anum að mér var boðið i ráð-
herrabústaðinn á nýársdag i ár
til að óska forsetanum okkar
gleðilegs árs. Þar fór ég að vlsu
inn i vitlausan sal og rambaði
heilan hring um húsið og drakk
úr tveimur glösum áður en ég
hitti forsetann. En það var
raunar ekki svo slæmt þvi að
auðvitað veitti mér ekki af þess-
um tveimur glösum til að öðlast
hugrekki til að óska henni Vig-
disi gleðilegs árs á viðeigandi
hátt. Ég tók mig lika svo vel út
þarna við hliðina á henni að
virðulegur eldri embættismaður
sem ég þekkti ekki tók i höndina
á mér, sýnilega i þeirri trú að ég
væri einhvers konar talsvert
fastur fylgdarmaður forsetans.
En það var ekki þetta sem ég
skrifa rækilegan rökstuðning
með óskum um nýja kennara-
stöðu i grein þar sem stunda-
kennarar annast helming
kennslunnar, eða dálitið meira
rannsóknarfé. Þetta berst svo
allt saman til okkar á skrifstofu
heimspekideildar i nokkurn
veginn tæka tið, á pappir sem
fyllir svona venjulega laus-
blaðabók með hringjum fyrir
pappir i A4. Deildarráð heim-
spekideildar setur þessar
beiðnir allar i nefnd og fer svo
rækilega yfir þær og reynir að
greina þær úr sem eru sann-
gjarnar og raunhæfar. Nei, það
þýðir ekki að biðja um 600%
hækkun handa einni stofnun þó
að verkefnin séu nóg, að þvi yrði
bara hlegið. Það þýðir ekki að
biðja um meira en þrjár nýjar
stöður handa deildinni allri þó
Af mér og
ætlaði að skrifa um. Mér datt
það bara i hug af þvi að mér
finnst núna að þessi upphefð
min stafi einna helst af þvi að ég
er nú i fyrsta sinn orðinn tann-
hjól i þvi mikla gangverki sem
býr til fjárlög islenska rikisins.
Þessi fyrstu fjárlög min eru að
visu ekki komin út á bók enn,
svo að ég ætti liklega að þegja
um þau — gott ef þau eru ekki
trúnaðarmál okkar embættis-
manna á núverandi stigi. En ég
get þvi miður ekki setið á mér,
úr þvi að ég var beðinn um grein
i Þjóðviljann. Ef ég er að fremja
óhæfu verð ég bara að segja eins
og gamall bóndi austur i
Laugardal sagði fyrir löngu
þegar presturinn var að setja
ofan i við hann fyrir að taka að
sér að vera svaramaður
snauðra brúðhjóna: Ég hef þá
gert axarskaft fyrr, drengur
minn.
Mér skilst að undirbúningur
undir gerð fjárlaga hefjist um
það leyti sem siðustu fjárlög eru
samþykkt og þá með þvi að fjár-
málaráðuneytið sendir hinum
ráðuneytunum bréf um það
hvenær tillögur þeirra um fjár-
veitingar næsta árs eigi aö hafa
borist. Mitt ráðuneyti, mennta-
málaráðuneytið, sendir sinum
stofnunum bréf um það sama,
setur bara svolitið styttri frest
svo að tillögurnar hafi tima til
að koma við i ráðuneytinu. Min
stofnun, Háskóli íslands, setur
deildum sinum og stofnunum
enn litlu styttri frest. Við sem
stöndum fyrir heimspekideild
ákveðum einstökum kennslu-
greinum og rannsóknarstofn-
unum frest og sendum þeim
bréf uppá það. Þannig berast
boðin út i hvern lim og anga
rikiskerfisins eins og blóðið
streymir frá hjartanu út i hvern
lim likamans.
Nú fara námsnefndir ein-
stakra kennslugreina og
stjórnir rannsóknarstofnana að
gera áætlanir um viðfangsefni
næsta árs. Menn reikna út hvað
þurfi margar kennslustundir
umfram skylduvinnu fastráö-
inna kennara til að halda uppi
forsvaranlegri kennslu. Þeir
hinum duforfuUa F.H.R.
að okkur vanti i rauninni milli 10
og 20 nýja kennara, og þá
verður að reyna að finna sann-
gjarna leið til að úrskurða i
hvaða kennslugreinum þörfin sé
mest. Allt tekur þetta ærinn
tima. Þó er fjárhagsáætlun
heimspekideildar tilbúin i nokk-
urn veginn tæka tið, og þá er
hún send yfirstjórn Háskólans.
Þar er hún rædd i Háskólaráði,
rektor og háskólaritari fara yfir
hana, fallast á flesta liði en
lækka þó suma sem þeim virð-
ast óraunsæilega háir miðað við
fjárveitingu yfirstandandi árs.
Nú skortir mig yfirsýn yfir
hvað gerist næst. Ég imynda
mér að tillögurnar berist frá
Háskólanum til menntamála-
ráðuneytis ásamt tillögum ann-
arra deilda og stofnana mennta-
mála og fari svo ásamt þeim til
fjármálaráðuneytis, kannski
svolitið slipaðar svo að enn
siður verði hægt aö hafa nokkuð
á móti þeim. En svo mikið er
vist að það sem tannhjólið i
heimspekideild Háskóla tslands
veit næst til tillagna sinna er að
þær berast deildinni eftir króka-
leiðum embættiskerfisins frá
fjárlaga- og hagsýslustofnun
fjármálaráöuneytisins (eða
hagsýslu- og fjárlagastofnun
eða fjársýslu- og haglaga-
stofnun). Og þá kemur i ljós að
þetta eru ekki lengur tillögurnar
sem heimspekideild sendi,
heldur i öllum aðalatriöum fjár-
veitingar siðasta árs, hækkaðar
um einhverja nokkurn veginn
tiltekna hlutfallstölu til að mæta
verðhækkunum. Það hafði veriö
hreinn óþarfi að óttast að óraun-
sæjar tillögur yröu aðhláturs-
efni, ekkert bendir til að nokkur
maður utan Háskólans hafi lesið
þær. Þessi hamskipti sem fjár-
hagsáætlunin hefur tekiö birtast
i þeirri broslegu mynd að ein-
hver ónafngreindur starfs-
lega þessu þjóðfélagi. Sumir
halda að það sé alþingi eða
rikisstjórnin, aðrir að það séu
embættismennirnir eða Jó-
hannes Nordal. Ég er hins vegar
farinn að halda að það sé hinn
dularfulli hr. F.H.R. sem
stjórnar okkur (og ég hef fleiri
rök fyrir þeirri kenningu en rúm-
ast hér).
Nú verö ég að minna á það
aftur að fjárlögin eru ekki
komin á leiðarenda. Mér skilst
að nú fari yfirmenn Háskólans
að prútta við menntamálaráö-
herra eöa hana F.H.R. Kannski
kemst eitthvaö áleiöis við það.
Ef ekki, er seinna reynt að biöla
til fjárveitingarnefndar al-
þingis, allt þangað til fjárlögin
hljóta loks samþykki þingsins.
Það er því ekki vist enn að fjár-
lögin okkar fyrir næsta ár verði
nákvæm kópia af fjárlögum
þessa árs. Hitt er vist að verkið
við að semja fjárhagsáætlun
Háskóla Islands, og væntanlega
fleiri stofnana rikisins, er nú
jafnlangt komiö og þegar farið
var af staö upp úr áramótum, að
öðru leyti en þvi að verðbólgan
hefur verið reiknuð inn i hana,
og það er ekki annað en einfalt
handverk. 011 undirbúnings-
vinna okkar háskólamanna
hefur verið kistulögð, vafalaust
óséð.
Allir hljóta að sjá að þetta eru
ótæk vinnubrögð. Hvernig i
ósköpunum á maður að fara af
staö upp úr áramótum næst og
biðja háskólakennara að búa til
áætlanir um kennslu- og rann-
sóknarfé næsta árs? Miklu
betra væri að F.H.R. sendi út
bréf i ársbyrjun og tilkynnti að
tilgangslaust væri að gera til-
lögur um auknar fjárveitingar.
Það mundi spara mikla vinnu
og mikinn pappir.
Þetta væri til bóta, og þó kann
ég annað ráö betra. Einfaldlega
það að fjármálaráðuneytið
hætti þessum smásálarlegu
eftirtölum eftir eðlilegu
rekstrarfé rikisstofnana og snúi
sér þess i staö að þvi að útvega
fé til þess að þær geti unnið þau
verk sem þeim eru ætluð. Við
lifum i einhverju mesta bruðl-
þjóðfélagi veraldar: meðan ég
er aö skrifa þessi orð segir út-
varpið mér aö við tslendingar
eigum næstflesta bila miöað við
fólksf jölda af öllum þjóðum
heims. Aöeins Bandarikjamenn
Norður-Ameriku eiga hlutfalls-
lega fleiri bila — en vegna verö-
lags á bilum og eldsneyti eyðum
viö kannski allra þjóða mestu fé
i bilaeign. Svo skammt er að
leita dæma um eyðslu sem ekki
er aðeins óþörf heldur beinlinis
skaðleg og háskaleg. Ég er ekki
að biðja um aö rikisstofnanir fái
að láta eins, fyrr má nú lika
vera. En mér finnst óþarfi fyrir
ráöuneytið að gripa fyrir bæöi
eyru þó að við nefnum svolitla
hækkun á einstökum útgjalda-
liðum. Kurteisi veldur ekki
neinum efnahagsvanda, er þaö?
Loks veit ein hlið þessa máls
aö Háskólanum sérstaklega. Ef
pólitisk stjórnvöld eiga að ráða
þvi hvaða deildir og fræði-
greinar fá fjárveitingar þá er
opin leiö til að refsa þeim sem
komast að pólitiskt óþægilegum
niöurstöðum i rannsóknum
ainum og hygla öðrum. Þaö
smáskammtakerfi sem nú er
viðhaft í rekstrarfjárveitingum
til Háskólans samrýmist alls
ekki þeim kröfum sem gera
veröur um frelsi háskóla i skoð-
anafrjálsu þjóðfélagi.
Gunnar Karlsson
Gunnar Karlsson er pófessor 1
sagnfræði við Háskóla tslands
og er nú forseti Heimspeki-
deildar.
maður f jármálaráöuneytis
leggur til að fastráðnir kenn-
arar i ensku kenni 23.800
krónum minna i yfirvinnu en við
höfðum áformað, að stunda-
kennsla i norsku minnki um 5720
krónur og svo framvegis. Ég
vona samt að enginn i fjármála-
ráðuneytinu hafi þá skoðun að
þetta eigi að vera svo. Þetta er
bara útkoman þegar tölur lenda
i höndunum á mönnum sem
hafa hvorki þekkingu né áhuga
á þeim.
Annars erum við litlu hjólin i
kerfinu skilin eftir alveg frjáls
að geta okkur til um sjónar-
miðin á bak við gerðir ráðu-
neytismanna, jafnt fjármála-
ráðuneytismanna sem annarra.
Þeir sem ráða fyrir undirskrift-
inni F.h.r. (fyrir hönd ráöherra)
þurfa ekki að standa neinum
(nema væntanlega ráðherra)
reikningsskap ráösmennsku
sinnar. Ýmsar getgátur eru á
floti um það hver stjórni eigin-
Gunnar
Karlsson
skrifar