Þjóðviljinn - 02.10.1982, Síða 14

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 2.-3. október 1982
bókmenntir
Rykkorn í geimnum
Jón frá Pálmholti:
Heimsmyndir.
Letur 1982.
Pessir textar Jóns frá Pálmholti
eru blátt áfram aðgengilegir,
lausir við tilgerð en líka fara þeir á
mis við þann háska, þá áhættu sem
gerir þá tilþrifamikla. Jón er oftar
en ekki á sígildum slóðum skálda,
sem spyrja hvað þeir geti komið
höndum og orðum yfir í heimi þar
sem ekkert er tryggt og við vitum
ekki hvað verður um „okkar dag-
lega stríð“, né heldur hvað tekur
við ef svo ólíklega fer að vonir
mannsins rætast („Sigurgleði",
„Vegferð"). Og svörin eru einföld
og sígild, svo langt sem þau ná:
Pessi kvöld, þessir dagar
eru mín eign
og verða hluti af mér
á meðan andráin varir.
Tónninn er dapur, angurvær,
það er kalt á okkar tímum þessum
„undarlegu kornum í geimnum"
sem menn eru („Vegferð") og eng-
inn veit hvert vegurinn liggur
(„Leit"). Jón frá Pálmholti fer oft-
ast þokkalega með þessi efni, hann
gerir sig ekki sekan um smekk-
leysur, en hann vantar tilfinnan-
lega sérstöðu, málfarslega, mynd-
ræna, til að lyfta þessum
heimstrega, gera hann áleitnari við
lesandann. Ymsar tilraunir til að
gera hugblæ þessa kvers eins og
áþreifanlegri stefna í jákvæða átt
eins og samlíking síldartunnu og
mannlífs („Sumir menn II") - og
mætti hún þó vera útsmognari og
ýtnari. Þá eru líka einkar geðfelldir
ýmsir minningatextar um þá daga,
sem höfðu lit og hljóm, en eru liðn-
ir og koma ekki aftur. Eða þá um
góðan vin („Pétur Pálsson").
Nokkur kvæðin eru rímuð og
bera því vitni að Jón frá Pálmholti
er einn þeirra sem ekki verða mætri
hefð til vansa. Nokkuð óbundnara
er elskulegt hefðarljóð um þau ei-
lífu tíðindi að þótt kalt sé er ástin
hlý sem fyrr:
Eins og fljúgi fuglar brúnir
firðblátt yfir haf
og sumaralda létt í logni
leiki upp við strönd
Mjallhvít lömb í grœnu grasi
gantist ærslafull
Sé ég innst í augum þínum
iða fjölbreytt líf.
ÁB.
Ofmat
á fjölmiðlum
Jón frá Pálmholti.
Nú er það ekki nema rétt, að
Sovétmenn hafa, eins og aðrir
risar, úti mörg spjót til að reyna
aðhafa áhrif á fjölmiðla,hagræða
fréttaflutningi af stórtiðindum
séri hag og þar fram eftir götum.
Og nokkur sannleikskjarni er i
þvi, að Rússar hafi nokkra þá
möguleika i þessari iðju sem
vestrænir fjölmiðlar hafa ekki,
þvi að siðarnefndir eru „opnir”
en þeir sovésku undir ströngu
eftirliti. (Svo ströngu reyndar, að
margir sovétborgarar hafa til-
hneigingu til að halda að þeir séu
alltaf að ljúga — lika þegar þeir
segja satt). En hvað sem þvi
liður: allar áherslur þessa póli-
tiska reyfara eru jafn gróf ein-
földun og allt annað sem hann er
smiðaður úr.
Brenglað mat
Tökum dæmi. Fjölmiðlar á
Vesturlöndum áttu sannarlega
nokkurn þátt i þvi að Bandarikin
töpuðu Vietnamstriðinu — en það
var ekki vegna þess að þeir væru
fjarstýrðir af Rússum, eins og
bókin gefur til kynna, heldur fyrst
og fremst vegna þess að þeir voru
á staönum og „sjónvörpuðu
beint”. Og Iran datt heldur ekki
út af bandarlsku áhrifasvæði
vegna þess aö Sovétmenn væru
ógnarlega sniðugir i áróðurs-
striði, heldur vegna innri and-
stæðna i landinu. (Keisarinn
iranski var reyndar á sinni tið
mjög iðinn við að teyma erlenda
fréttamenn um land sitt i lævis-
lega skipulögðum boðsferðum og
hressa upp á velvild þeirra með
kampavini og kaviar — en það
kom honum að litlu haldi þegar
réttrúnaður ajatollanna greip
lýðinn heljartökum). Og svo
mætti lengi telja.
Fleiri skrifa reyfara en Njús-
vikingar. Rússar hafa að sinu
leyti haft gaman af þvi að setja
saman bækur og stundum i skáld-
söguformi, þar. sem sýnt er
hvernig vestrænar útvarps-
stöðvar og fréttamenn draga á
tálar og æsa upp Tékka og
Slóvaka eða þá Pólverja — allt i
samvinnu við leyniþjónustur.
Þeir reyfarar eiga sér sjálfsagt
þann sama sannleikskjarna og sá
sem hér er á minnst: áróöur er
reyndaður stundaður sem og
njósnir. En reyfararnir eiga það
lika allir sammerkt, að þar
kemur fram mikið ofmat á fjöl-
miölum og áróöri og eftir þvi til-
hneiging til vanmats á þeim af-
glöpum, sem eru fyrst og siðast
sjálfskaparviti ráöamanna.
ÁB
Arnaud de Borchgrave
og Robert Moss:
Óhæft til birtingar.
Hersteinn Pálsson þýddi:
AB. 1982
Reyfarann hafa menn notað til
að stytta sér stundir, vitanlega,
og kannski til einskonar lifsflótta
um leið. Að minnsta kosti hefur
það oft verið sagt, að reyfurum sé
ætlað að láta hvunndagsfólk
gleyma grámósku og tiðindaleysi
daganna i stórfenglegum ástum,
hrikalegum glæpum og afrekum
eða þá flókinni morðgátu.
En menn hafa lika reynt að
nota reyfarann til annarra hluta.
Sakamálasöguflokkur Maj Sjö-
vall og Pers Wahlöös var skrif-
aður m.a. i þvi skyni að koma á
framfæri,frá vinstri, vissri gagn-
rýni á samfélagið. Og reyfari sá
sem Almenna bókafélagið gaf út
fyrir skemmstu eftir Newsweek-
manninn Arnaud de Borchgrave
og Robert Moss hefur lika póli-
tisku hlutverki að gegna. Hann á
að sýna fram á það, hvernig and-
varaleysi, rugluð hugsjónastefna,
hégómadýrð, veikleiki fyrir stór-
fenglegu svalli og fögru holdi og
margt fleira auðveldi Rússum
áróðursstrið, sem ætlað er að
grafa undan Vesturlöndum.
Einkum og sérilagi er lögð þung
áhersla á að það sé lifshættulegt
að blaðamenn séu að hnýsast um
of i störf bandarisku leyniþjón-
ustunnar CIA, þvi þá verði hún
máttlaus andspænis sovéskum
kollegum i KGB.
Mikill háski
Þær syndir og yfirsjónir sem
fyrr voru nefndar safnast i
reyfaranum saman um það að
koma Bandarikjunum út á ystu
nöf: mjög háttsettir menn i
stjórnkerfi landsins eru orðnir so-
véskir njósnarar og stýra þeir
handbendum sem siðan hafa
mikil áhrif á fáfróðan og vilja-
lausan forseta. En vitanlega þarf
reyfari að fá góðan endi. Enn
standa nokkrir máttarstólpar
hins vestræna heims uppréttir:
góðu
háttsettan sovéskan leyni-
þjónustumann, sem hefur ánetj-
ast ljúfu lifi á Vesturlöndum, til
að strjúka og getur hann ljóstrað
upp um Samsærið Mikla um að
blekkja fjölmiðla og grafa undan
vestrinu.
Gróf einföldun
Það er ljóst að hér er kominn
reyfari af heldur frumstæðu tagi:
persónurnar eins og fljóthöggnar
með öxi, einn, tveir, þrir, at-
burðarásin saumuð með hvitum
þræði, æsileg myrkraverk
krydduð með nokkuð tiðum uppá-
ferðum og þar fram eftir götum.
Samt hefur þessi bók fengið
virðulegtumtal hér og þar, vegna
þess að hún er talin flytja vissan
sannleika um áform og aðferðir
annars þeirra risavelda sem
mestu ráða i heiminum.
Stuttljóð
Raunsæ lifspcki.
Textar: Sveinn
Bergsveinsson
Teikningar:
Halldór Pétursson
Sjálfsútgáfan er dugleg, ekki
sist i kveðskap, og verða þar
mörg tiðindi.stórog smá. Ein eru
þau að Sveinn Bergsveinsson pró-
fessor úti i' Berlin setur á prent
stutt ljóð — athugasemdir um
ástamál, framamál, áfengisbölin,
iðjuleysi, svefnleysi og það aö
fara mannavillt. Bókmenntateg-
undin er „rimuö dagblaðafyndni”
eins og einu sinni var sagt, bæði
kveðskapnum og dagblöðunum til
hróss. En hefur reyndar ekki náð
verulegri fótfestu i islenskum
blöðum, nema i Alþýðublaöinu i
nokkur ár. Spegillinn var hins-
vegar iðinn við að birta slikan
kveöskap meðan hann var og hét.
israelsku leyniþjónustunnar (CIA
er i molum eftir margar afhjúp-
anir) Þessir menn eru enn harðir
i vestræn horn að taka. Og fá þeir
Það er geðsleg tilbreyting að
rifja upp svona skáldskap upp úr
sjáifúthellingu og töffaraskap
samtimans. En vist eru stuttljóð
Sveins misjöfn. Hagmælskan er
honum stundum óþæg, honum er
sjaldan lagið að ydda tiltekna
hugmynd svo hún biti, athuga-
semdirnar verða einatt of al-
mennar og þar með blátt áfram of
hvunndagslegar. Þetta á til
dæmis við um visu af fé og frama,
um náunganna sem „olbogast
fram i æsku þinni alltaf með á
nótunum”, og er oröinn sendi-
herra eftir tvær linur i viðbót.
Lifsspekiviðleitnin fer lika heldur
illa með Svein þegar hann dettur i
það að vera hátiðlegur:
Sá vinnur mest sem veit sitt ráð
og vill þvi una
Með hraði fæstir hafa náð
i hamingjuna
r
Arni
Bergmann
skrifar
Ein af skemmtilegum smámyndum
Halldórs Péturssonar við Stuttljóð.
Bestur er Sveinn Bergsveinsson
i stuttljóðum þessum þegar góð-
látleg og rembulaus gamansemi
ber áfram notalegar vangaveltur
um lifsins aðskiljanlegu náttúrur
eins og I þessari „núllspeki”:
Ymsir lifa ævi sina
án þess að vita það.
Aðrir lifa ævi sina
án þess að geta það
Og kunna alla ævi sina
ekki að meta það.
Eða i þokkalega formuðum ei-
lifðarsannindum:
Astin vekur unað, trega
ástin hefur margan blekkt
Astin varir eiliflega
cn andlagið er breytilegt.
Eða þá i skemmtilegum þver-
stæðum eins og þessari úr ljóði
um kommann sannfærða sem ótt-
ast um nýfundinn sannleika:
Forðaðu mér,.guð faðir
frá þvi að snúast til kristni
sem minnir á skrýtluna góðu um
guðleysingjabarnið sem sagði við
gamla konu: amma, veit guð að
við trúum ekki á hann?
AB
bandariskur þingmaður og for-
setaefni, serbneskættaður
öryggismálaráðgjafi forsetans og
blaðamaðurinn Hockney, sem
hefur séð i gegnum eigin vinstri-
villur á dögum Vietnamstriðsins.
Fá þeir liðveislu enn óspilltra
starfsmanna bresku, frönsku og