Þjóðviljinn - 15.10.1982, Side 4

4 SíÐA — ÞJóÐVILJINN Föstudagur 15. október 1982
DJOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýðs-
hreyfingar og þjóðfrelsis.
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan Ólafsson.
Umsjónarmaður Sunnudagsblaðs: Guöjón Friöriksson.
Auglýsingastjóri: Svanhildur Bjarnadóttir.
Afgreiöslustjóri: Baldur Jónasson.
Blaðamenn:,Álfheiöur Ingadóttir, HelgiÓlafsson, LúövíkGeirsson, Magnús
H. Gíslason, Ólafur Gíslason, Óskar Guömundsson, Sigurdór Sigurdórsson,
Þórunn Sigurðardóttir, Valþór Hlöðversson.
íþróttafréttaritari: Víðir Sigurösson.
Útlit og hönnun: Andrea Jónsdóttir, Guðjón Sveinbjörnsson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Elísson,
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Gísli Sigurðsson, Guömundur Andri
Thorsson.
Auglýsingar: Áslaug Jóhannesdóttir, Sigríöur H. Sigurbjörnsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Guðvaröardóttir, Jóhannes Haröarson.
Afgreiösla: Bára Siguröardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Símavarsla: Sigríöur Kristjánsdóttir, Sæunn Óladóttir.
Húsmóöir: Bergljót Guðjónsdóttir.
Bíistjóri: Sigrún Báröardóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Gunnar Sigurmundsson.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
Útkeyrsla, afgreiösla og auglýsingar: Síðumúla 6 Reykjavík, sími 8 13 33
Umbrot og setning: Prent.
Prentun: Blaðaprent h.f.
Þar sem íhaldið
rœður
• Menn eru farnir að kannast við það af fréttum frá
Bretlandi og síðan Bandaríkjunum, hvað gerist þegar
hægristjórnir taka við af stjórnum sem hafa með mis-
jafnlega miklum rétti verið kenndar við velferðarríkið.
Og nú bætist við minnihhitastjórn hægriflokkanna dön-
sku ujidir forsæti Poul Schliiters.
• Stjórn þessi fær kannski ekki allt það sem hún vill
gegnum þingið, en það er ofur glöggt hvað hún helst
vill. Til dæmis vill hún ekki aðeins afturkalla dýrtíðar-
uppbætur á laun í tvígang fyrir mars 1983 heldur yfir
höfuð kippa öllum verðbótum á kaup úr sambandi í
a.m.k. þrjú ár. Og ef aðilar vinnumarkaðarins vilja
ekki hlýða, þá vill stjórnin grípa til sinna ráða til að taka
það af fólki umsvifalaust með hækkuðum virðisauka-
skatti sem verðbætur á laun kynnu að gefa.
• Pað sem þó helst stefnir Dönum til fjöldamótmæla
mikilla og nú síðast í gær, eru áform borgaralegrar
stjórnar um niðurskurð á atvinnuleysisbótum og á
margskonar félagslegri þjónustu. Atvinnuleysisbætur
verða, ef stjórnin hefur sitt fram, tíu prósent lægri
hlutur af launum. Pá lækka sjúkradagpeningar um leið
og sá siður verður tekinn upp að launamenn taka sjálfir
á sig fyrsta veikindadag. Þetta sparar ekki aðeins ríkinu
útgjöld, heldur og atvinnurekendum, sem áætlað er að
græði á þessari nýbreytni sinni um 540 miljónir króna á
næsta ári.
• Alls vill stjórn Schluters spara um 3600 miljarði dan-
skra króna á félags- og heilbrigðiskerfinu á næsta ári og
ætlar að koma þeim sparnaði upp í 5,2 miljarði danskra
króna árið 1986. Hér er um margskonar greiðslur að
ræða; sparað verður á eftirlaunum, á barnalífeyri, á
greiðslum til dagheimila, sjúkrahúsa og elliheimila, til
greiðslu á tannlækningum, og einn liðurinn lýtur meira
að segja að dvöl útlendinga á sjúkrahúsum!
• Eins og aðrar hægristjórnir heldur sú danska því
fram, að þetta sé allt nauðsynlegt til þess að hjól efna-
hagslífsins fari aftur að snúast. Spádómar hennar um
„einhvern bata“ á næsta ári eru þó mjög varfærnislegir,
og er það að vonum; vel getur svo farið, að í næstu lotu
fari tala atvinnuleysingja í Danmörku upp í 400 þús-
und, og er erfitt að sjá hvernig slík þróun getur hjálpað
til að hressa upp á ríkisfjármálin og atvinnuvegina. Að
minnsta kosti efast fráfarandi ráðherrar danskra sósí-
aldemókrata stórlega um að slíkt sé mögulegt.
• Sem fyrr segir er enn ekki vitað, hvort öll áform
dönsku hægristjórnarinnar komast í gegnum þingið.
Radíkali flokkurinn styður stjórnina með hangandi
hendi og finnst t.d. ósiðlegt, að þegar sparað er á börn-
um og gamalmennum skuli ekkert eiga að spara á hern-
um. Það virðist reyndar vera mikið einkenni á hægris-
tjórnum, að þær telji flest ríkisútgjöld efnahagslega eða
siðferðilega röng, nema þau sem fara í herinn. Meira að
segja hér uppi á íslandi taka Heimdellingar fyrirvara-
laust undir þann málflutning, að það sé röng þróun að
hlutdeild samhjálpar í bandarískum þjóðartekjum
aukist á meðan hlutur hersins minnkar nokkuð.
• Að öllu samanlögðu er það kannski ekki undarlegt
þótt íslendingar, sem eru tiltölulega áhugasamir les-
endur erlendra frétta,iséu samkvæmt skoðanakönnun
Dagblaðsvísis í fyrradag að meirihluta sáttir við mála-
miðlun af því tagi sem bráðabirgðalög íslensku ríkis-
stjórnarinnar eru. Þeir vita á hverju þeir eiga von, fái
nýfrjálshyggjan svonefnda að leika lausum hala.
- áb.
Hið
virka afturhald
Stundum ber á góma þaö hlut-
verk fjölmiðla í svokölluðu nú-
tímaþjóðfélagi að veita stofnun-
um, fyrirtækjum, pólitíkusum og
öðrum fyrirbærum ofarlega í
valdapýramíðanum félagslegt að-
hald. Þá er gjarnan átt við, að
nauðsynlegt sé fyrir valdastofn-
anirnar að vera í daglegri umfjöll-
un, fá eitthvert það gagnrýnið
eftirlit sem fjölmiðlar geti veitt
með upplýsingum sínum og
fréttamennsku.
Þegar þesi gállinn er á fjöl-
miðlamönnum vísa þeir gjarna til
Watergate-málsins í Bandaríkj-
unum. Þegar blaðamönnum á
dagblaðinu Washington Post
tókst að koma Ríkharði Nixon
forseta frá embætti með upp-
ljóstrunum og afhjúpunum. Eða
svo segir sagan. Upp úr þessu var
farið að tala um rannsóknar-
blaðamennsku og ástarrómanar
komust í tísku þar sem hetjan var
blaðamaður með sterka siðgæðis-
vitund, í stað læknisins sem stóð í
hjónaskilnaði áður en hann féll
fyrir hjúkkunni. Allt er það nú
fyrir bí - en margir halda fast í
þetta fyrirbæri, rannsóknar-
blaðamanninn sem máske aldrei
var til, nema í rómaninum.
Hverjir
rannsaka hvað?
Því miður verður minna úr
hinu virka aðhaldi en skyldi, af
næsta augljósum ástæðum.
Fjölmiðlar fá upplýsingar sínar
nefnilega mestan part frá þeim
stofnunum sem fyrirfinnast ofar-
lega í valdapýramíðanum, þeir
eru háðir þessum valdastofnun-
um um mötun upplýsinga og ekki
síður það sem gildara kann að
reynast - um fjármagn. Fjár-
málaspillingu geta tæpast aðrir
ástundað en þeir, sem völd hafa
og aðstöðu til slíkra hluta. Og
rannsóknir kenndar við blaða-
mennsku geta þeir vart stundað
sem háðir eru hinum fyrrnefndu
um tilveru sína.
En þrátt fyrir þessi erfiðu skil-
yrði, vilja fjölmiðlarar þó halda í
það að reyna að veita virkt að-
hald. Flestir fjölmiðlar á íslandi
gera það líka að einhverju leyti.
En auðvitað felast annmarkar
rannsóknarblaðamennskunnar
fyrst og fremst í fjármagninu.
Síðdegisblaðið færi nú ekki að af-
hjúpa þá sem fjármagna blaðið,
Tíminn færi nú ekki í uppljóstr-
unarherferð um SÍS, Morgun-
blaðið færi aldrei útí að segja
hverjir ráða raunverulega um
fjármagnsstreymi og auðhringum
á íslandi.
klipp
Glufur opnast
.. En þrátt fyrir allt þetta lokaða
þjóðfélagskerfi, hafa skapast
venjur um það að almenningi gef-
ist kostur á vissum upplýsingum.
Valdastofnanir láta undan kröf-
um og óskum um upplýsingar.
Þegar rifur opnast í slíkum stofn-
unum, skiptir miklu að valds-
mönnum takist ekki að múra
uppí rifuna með þögninni áður en
nokkur fær rönd við reist.
Grundvallar-
regla brotin
Meðal þeirra aðferða sem not-
aðar eru til að koma upplýsingum
á framfæri, til að gefa almenningi
kost á vitneskju eru svokallaðar
fyrirspurnir á löggjafarsamkom-
unni. Hinir þjóðkjörnu fulltrúar
geta þá spurst fyrir um atriði, sem
oftsinnis eru þess eðlis að al-
menningi hefði ekki gefist kostur
á upplýsingum ella. Það gefur
auga leið, að í þjóðfélagi sem hef-
ur verið í jafn örum vexti og hið
íslenska, hafa skrifræði og stofn-
anafjöldi vaxið óðfluga og ein-
ungis fám ætlandi að hafa ein-
hverja yfirsýn yfir þau býsn. Ein-
mitt þessi þróun gerir þá innsýn
enn mikilvægari sem fyrirspurnir
og svör, sem fást við þeim á
alþingi gefa. Það er lögverndaður
réttur þingmanna að bera fram
fyrirspurnir á alþingi til ráðherra,
undir hverja viðkomandi mála-
flokkur heyrir hverju sinni. í
fyrradag brá hins vegar svo við,
að forseti sameinaðs alþingis
synjaði Vilmundi Gylfasyni leyfis
að bera fram fyrirspurn tii dóms-
málaráðherra um embættisfærslu
tiltekins sýslumanns tiltekinn
dag.
Háskalegt
fordœmi
Þingmaðurinn brást þannig við
synjun forseta, að hann fór þess á
leit við þingið að það tæki afstöðu
til þess hvort fyrirspurnin mætti
vera borin upp eða ekki. Síðan
varð atkvæðagreiðsla um málið
með nafnakalli. Þingmenn þurftu
m.ö.o. að taka afstöðu til máls
sem ekki var á boðaðri dagskrá
og engar upplýsingar lágu fyrir
um, nema að forseti hefði synjað
fyrirspurnarinnar. Til dæmis lá
ekki fyrir hvers vegna forseti taldi
ástæðu til að meina Vilmundi að
leggja fram fyrirspurn þessa.
Virðist hér um gat að ræða í þing-
sköpum, því þingmenn hljóta að
þurfa annað en sögusagnir til að
taka afstöðu í málum sem þess-
um.
Stefán Jónsson og fleiri alþing-
ismenn sem gerðu grein fyrir at-
kvæði sínu og voru með því að
fyrirspurnin fengist fram borin,
lögðu áherslu á að þeir væru ekki
að taka efnislega afstöðu til fyrir-
spurnarinnar, heldur einungis til
þess grundvallaratriðis hvort
þingmanni væri meinað að flytja
fyrirspurn eða ekki.
í stuttu máli samþykki meiri-
hluti alþingis að meina Vilmundi
Gylfasyni að leggja fram fyrir-
spurnina. Vonandi verður sú af-
greiðsla ékki notuð sem fordæmi
fyrir meðhöndlun fyrirspurna í
framtíðinni. Þá hefði þjóðþrifa-
rifa lokast.
-óg.
Hver
er íhalds-
maður?
Morgunblaðið kemst í ein-
kennilega beyglu í leiðara í gær
þegar það fjallar um fjárlagafr-
umvarp ríkisstjórnarinnar. Á
einum stað segir blaðið:
„Ragnar Arnalds hefur sýnt
þ.að og sannað í störfum sínum
sem fjármálaráðherra að hann er
íhaldsmaður af' gamla skóla-
num.“ Og eins og búast má við í
Morgunblaðinu er þessi einkunn,
svo undarleg sem hún nú er, talin
hróss verð: „Fyrir þær sakir nýtur
hann mestra virðingar ráðherra
Alþýðubandalagsins“.
En áður en Morgunblaðið fa-
ðmar að sér fjármálaráðherra
með sérkennilegri nafngift var
það eiginlega búið að ýta honum
frá sér. Leiðarinn segir:
„Svar ráðherrans við krepp-
unn* er þetta: Við skerum niður
fjárfestingu og framkvæmdir en
viðhöldum allri félagslegri þjón-
ustu“.
Þetta finnst Mogganum röng
hegðun ; blaðið segir að þeir sem
vilji taka á kreppunni eins og
sannir íhalsmenn („á raunhæfan
hátt“), þeir eigi að skera alla út-
gjaldaþætti niður. Og þá er nátt-
úrlega átt við fordæmi Reagans,
Thatchers og nú síðast danska
íhaldsmannsins Schluters, sem er
um þessar mundir ekki aðeins að
afnema verðbætur á kaup með
öllu, heldur að ske
a niður atvinnuleysisbætur og
fleira. Fordæmi, sem rfkisstjórn
íslands, sem gárungar hafa nefnt
Rauðu Gunnu, hefur ekki fylgt.
Og einmitt af þeim sökum er
samlíkingin á fjármálaráðherra
og einkavinum Morgunblaðsins,
sem áður var á minnst, gjörsam-
lega út í hött...
-áb.