Þjóðviljinn - 10.11.1982, Blaðsíða 8

8 StÐA
ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur lO.nóvember 1982
Aðkomumaður, sem kemur til Patreksfjarðar og ræðir við fólk,
finnur fljótt að eitthvað er að. Óöryggi í atvinnumálum veldur fólki
greinilega áhyggjum, og margirhafaáorði að réttast væri aðflytja
burt til einhvers staðar, þar sem atvinnuöryggið er meiraog meiri
atvinnu að hafa. Á sama tíma virðist flest ganga í haginn í ná-
grannabyggðarlögunum, sem þó byggja afkomu sína á því sama
og Patreksfirðingar, sjósókn og fiskvinnslu, og fiskiskiþ þeirra
sækja á sömu miöog bátar Patreksfirðinga. Hvað veldurþessu? '
Með þá Sþurningu fórum við til Bolla Ólafssonar, sem til skamms
tíma hefur rekið bókhaldsskrifstofu á Patreksfirði, en starfar nú
sem forstöðumaður Heilsugæslustöðvar Patreksfjarðar. Bolli er
Patreksfirðingur og þekkir því vel til á staðnum, hefur fylgst með
þróun mála þar um árabil.
Mynair
og texti:
Sigurdór
Sigurdórsson
EKKERT MA
ÚT AF BERA
svo ekKi bregði til atvinnuleysis, segir Bolli Ölafsson
Samverkandi
ástœður
Þaðer rétt að atvinnuástand hér
á Patreksfirði er afar ótryggt og
raunar með þeim hætti að hrein-
lega ekkert má útaf bera til þess
að hér verði mikið atvinnuleysi.
Það er því eftilvill ekkert skrýtiö
þótt fólk sé ekki mjög bjartsýnt á
framtíðina og hafi á orði að flytja
sig um set. En þú spyrð um hvaö
valdi þessu ástandi, - það er löng
saga, sem of langt mál yrði að
rekja, nema þá í grófum dráttum.
Hitt er aftur á móti Ijóst að höfuð-
ástæðan er einfaldlega hiö mikla
óöryggi í atvinnumálum, þegar
einkaframtakið ræður ferðinni í
stað félagsrekstursins.
Ástandið eins og það er nú, eða
þetta hnignunarskeið, sem nú
stenduryfir, upphaf þess má rekja
til áranna 1978/1979, þegar
stærsta fyrirtækið í bænum,
Skjöldur h.f., lagði upp laupana.
Það hafði verið aðalatvinnufyrir-
tækið í bænum frá því 1965. Eig-
endurþess byrjuðu meðsmábáta,
sem þeir tóku á leigu, en keyptu
síðan. Þegar vegur Skjaldar h.f.
var hvað mestur rak það einn tog-
ara og 3 báta og frystihús. Hrað-
frystihús Patreksfjarðar átti þá að-
eins einn bát og hlut í öðmm og
rak vísi að frystihúsi. Hér voru að
auki gerðir út 6 aðrir bátar, þannig
að fyrir aðeins 3 árum voru héðan
gerðir út 12 fiskibátar. í dag eru
þeir fjórir, en tveir munu vera aö
koma til viöbótar.
Eiginlega má segja að Skildi h.f.
hafi aldrei verið stjómað, heldur
látið reka á reiöanum. Enda var
það svo, að þegar fiskverkunar-
fyrirtæki á landinu möluðu gull,
gekk Skildi h.f. rétt sæmilega. Þeir
gerðu ýmsar tiiraunar sem allar
mistókust og sýndist handarbaka-
vinna á öllu. Þegar fyrjrtækið
hætti, héldu eigendur að fyrirtæk-
ið væri gjaldþrota, bókhaldið var
árum á eftir og þeir vissu í raun
ekkert hvernig þeir stóðu. Svo var
dæmið gert upp, og þá kom í Ijós
að fyrirtækiö átti meira en fyrir
skuldum. Samt seldu þeir eignir
þess útum állt og hættu. Þetta var
að sjálfsögðu óskaplegt kjafts-
högg fyrir Patreksfirðinga. Segja
má að þetta hafi veriö högg númer
tvö, það fyrsta kom 1959 þegar
fyrirtækið Kaldbakur varð gjald-
þrota. Þá fluttust um 30 fjölskyldur
burt héðan á um það bil 2 árum.
Eftir það kom hingað maður frá
Grenivík og keypti eignir Kaldbaks
af Landsbankanum. Hann byrjaði
af krafti og gekk vel, en hann fórst í
flugslysi, og synir hans tveir tóku
við fyrirtækinu, en höfðu ekki
áhuga fyrir rekstri þess, og segja
má að þetta hafi verið upphafið aö
Skildi h.f. sem ég sagði þér frá
áðan.
HPbjarg-
vœtturinn
Hraðfrystihús Patreksfjarðar,
sem lengi bjó við lakan kost, er nú
loks komið í nýtt og gott húsnæði,
en fé vantar til aö Ijúka byggingu
þess og fullkomna vélakostinn.
Fyrirtækið er 90% í eigu Kaupfé-
lags Patreksfjarðar, og það verður
að segjast eins og er, að þaöhefur
alls ekki setið við sama borö hjá
Bygoðasjóði og aðrirhér, sem leit-
aðhaiaeftirlánum. HPhefuralltaf
þurft að sýna eigið fé áður en lán
hefur fengist. Aftur á móti hafa
einkafyrirtæki hér, svo sem Kópa-
nes, sem keypti hluta af eignum
Skjaldar h.f. fengið stór lán úr
Byggðasjóði til að halda í gangi
óbreyttum smárekstri, en fær ekki
nægilegt fé til að Ijúka byggingu
frystihússins, sem þó er orðið
aðalfyrirtækið hér á Patreksfirði
og bjargar því sem bjargað verður
í atvinnumálunum.
Fólksfœkkun
á Patreksfirði
Ef við tölum um stöðuna í at-
vinnumálum, eins og hún er í
dag, hvernig lítur dæmið út?
Segjamá að ástandið sésæmi-
legt fram til vors en eins og ég
sagði áðan má ekkert útaf bera til
þess að til atvinnuleysis komi.
Einn togari er gerður héðan út, og
segja má að hann sé líftaugin.
Komi eitthvað fyrir hann blasir
voðinn við. Ég hygg að fullyrða
megi að þeir sem vilja vinna geti
haft atvinnu. Þó er það svo að í
fiskvinnslunni falladagarúr og lít-
ið er um eftir- eða helgarvinnu.
Það vantar mikið uppá að fólk hafi
eins mikla vinnu og það vill og
þannig verður það áfram ef afli
glæðist ekki frá því sem verið hef-
ur. Enda er það svo aö íbúum Pat-
reksfjarðar hefurfækkaðásíöustu
árum, eða frá því að Skjöldur h.f.
hætti starfsemi sinni hér.
Hefur sveitarstjórnin ekki
skipt sér neitt af atvinnumálun-
um?
Nei, því miður, fullkomið áhuga-
leysi virðist ríkjandi hjá henni í
þessum efnum. Ég get nefnt sem
dæmi að við vorum fyrir skömmu
að missa einn bát héðan til Sand-
gerðis, án þess að atvinnumála-
nefnd bæjarins gerði svo lítið sem
kanna það hvort ekki væri mögu-
leiki á að halda honum, þar sem
okkur vantar fleiri fiskiskip.
Þeir sem flust hafa burt héðan,
er það fólk á öllum aldri?
Já, það má segja það, því
nokkrar fjölskyldur hafa farið, en
sennilega er nú eldra fólk í meiri-
hluta. Oftast er um að ræða fólk,
sem átt hefur börn í skólum fyrir
sunnan. Að námi loknu fá þau ekki
atvinnu hér og koma því ekki aftur
og foreldramir fara þáá eftir þeim.
Eins er það að hér er lítið um at-
vinnu fyrir eldra fólk sem á erfitt
með að taka þátt í bónusslagnum,
og annarri erfiðisvinnu. Nú uppá
síðkastið hefur maður orðið var
við mikinn óróleika hjá unga fólk-
inu, sem ekki segist fá að vinna
eins mikið og það óskar.
Þurfum
2 skuttogara
Hvað er þá til
ráða?
Hér á Patreksfirði eru íbúar um
það bil eitt þúsund. Aftur á móti er
margt hér sem gerir ráð fyrir 1200
til 1400 manna byggðarlagi, svo
sem heilsugæslustöð, skólahús-
næði og fleira en til þess að koma
íbúatölunni uppí þetta, þarf meiri
atvinnu. Okkur vantar tvo skuttog-
ara til viðbótar til að efla og styrkja
atvinnulífið. Við höfumeinfaldlega
setið eftir í þessum efnum, vegna
áhugaleysis þeirra einkaaðila
sem ráðið hafa ferðinni í atvinnu-
málum staðarins alltof lengi.
Sveitarstjórnin hefurengan áhuga
haft á atvinnumálunum, en lætur
einkaaðila um þetta allt saman.
Samt kýs fólk þessa menn
aftur og aftur?
Já, alveg þangað til það neyðist
til að flytja burt frá Patreksfirði
vegna áhugaleysis þeirra manna
sem það hefur komið til valda.
Hvað er að gerast
á Patreksfirði?
Þar sem lífið er nú meira en
bara vinna og aftur vinna,
hvernig er félags- og menning-
arlíf á Patreksfirði?
Það verður að segjast eins og er
að félagslíf hér er heldur slappt.
Þó eru starfandi hér nokkur félög,
svo sem tafl- og bridgefélag, leik-
félag, sem staðið hefur sig allvel,
og íþróttastarfsemi hefur verið í
nokkurri sókn. Tónlistarlíf er aftur
á móti með daufasta móti. Þó hef-
ur verið reynt að fá hingað hina
ágætustu tónlistarkennara, og nú
er til að mynda kominn hingað
norskur tónlistarkennari og menn
binda vonir við hann. Ég minntist á
íþróttalífið hérsem hefurfariövax-
andi, en okkur vantar betra
íþróttahús og nýja sundlaug.
Iþróttahúsið hér er lítið og lélegt,
og sundlaugin er útilaug, sem að-
eins er opin yfir sumarið. En það
er með þetta eins og svo margt
annað hér, að áhugaleysið er al-
gert. Þingmenn okkarVestfirðinga
segja að öll bæjarfélög kjördæm-
isins sæki mjög á þá um eitt og
annað, en þeir segjast alltaf verða
að spyrja um hvað sé að gerast á
Patreksfirði; þaðan er ekki á þá
sótt um eitt né neitt. Auðvitað segir
þetta sínasögu.
Nú ert þú forstöðumaður nýrr-
ar heilsugæslustöðvar hér á
Patreksfirði; eitthvað hefur nú
orðið að þrýsta á þingmenn tii
aðfá hana?
Sjálfsagt, og vissulega er gott
að fá stöðina, en við gerð hennar
urðu mikil mistök; hún er nefnilega
alltof stór, og verður því óheyri-
lega dýr í rekstri fyrir þau byggðar-
lög sem að henni standa, en það
eru Patreksfjörður, Tálknafjörður
og Bíldudalur. Stærð stöðvarinnar
gerir ráð fyrir allt að 3 þúsund
manna byggðarlagi, en þessirþrír
staðir sem hún þjónar ná að íbúa-
fjölda rúmlega helmingi þess
fjölda. Stöðin var rangt hönnuð,
og sveitarstjórnin sagði ekki neitt
við þeim mistökum. A sama tíma
er sjúkrahúsið hér sem byggt var
1947, að grotna niður. Astand
þess er orðið mjög alvarlegt, og
auðvitað er erfitt að fá fé til lagfær-
inga á því, strax í kjölfar opnunar
þessarar alltof stóru heilsugæslu-
stöðvar.
Hér er hœgtað
rífa allt upp
Fyrst fólki hefur fækkað hér á
liðnum árum, hefur þá ekki orð-
ið samdráttur í öllum bygging-
arframkvæmdum?
Jú, mjög verulegur, einkum á
vegum einstaklinga. Állt frá árinu
1975 voru hér árlega í byggingu
10-12 einbýlishús. Nú eru þau tvö
sem byrjað var á í fyrra, og í sumar
var byrjað á einu. Aftur á móti voru
byggðar hér íbúðir á vegum
verkamannabústaða á síðasta
kjörtímabili, einar 14 íbúðir, og 8
voru boðnar út í sumar. Eg átti
sæti í þeirri nefnd sem annaðist
þessar byggingar. Sveitarstjórn
vítti okkur fyrir of miklar fram-
kvæmdir. Þeir hrukku við, bless-
aðir, þegar nefnd á vegum sveit-
arfélagsins tók allt í einu uppá því
að sinna sínu verki. Því höfðu þeir
ekki vanist. Enda fór það svo, að
við vorum settir útúr nefndinni
þegar kjörtímabilið var liðið. Við
höfðum þó ekki gert annað en fara
í einu og öllu eftir settum reglum
og höfðum samþykki réttra aðila
fyrir því sem viö létum fram-
kvæma. En svona mönnum er
ekki treyst til starfa fyrir Patreks-
fjarðarhrepp; því vorum við settir
útúr nefndinni.
En svona í lokin vil ég taka það
fram, að enda þótt menn hér séu
svartsýnir á framtíðina, þá er það
alveg Ijóst að hægt er að drífa hér
allt atvinnu- og athafnalíf upþ ef
vilji er fyrir hendi. Hér er góð að-
staða til útgerðar, við erum nærri
bestu fiskimiðum landsins. Ég er
viss um það að á meðan gert er út
á íslandi gætum viö hérá Patreks-
firði blómstraö, en til þess þarf for-
ystumenn með áhuga og vilja til
framkvæmda.
-S.dór
Miðvikudagur lO.nóvember 1982 lÁlÓÐVILJINN — SIÐA 9
Lífríkisrannsókn hafin
I Geldinganesi er gert ráð fyrir stórri höfn og iðnaðarsvæði. Rannsóknir m.a. á veðurfari munu nú fylgja í
kjölfar samþykktar atvinnumálanefndar. Ljósm.-eik.
„Að fengnu þessu svari mun nefhd-
in leita samvinnu við borgarstjórn
Reykjavíkur um athuganir í Géld-
inganesi hliðstæðar þeim sem farið
hafaframá hinum stöðunum fjór-
um, sem hvað fýsilegastir virð-
ast,“ sagði Þorsteinn Vilhjálmsson,
formaður staðarvalsnefndar í gær.
Sem kunnugt er hefur atvinnu-
málanefnd Reykjavíkur lýst áhuga
sínum á að „kannaðir verði til
þrautar möguleikar á að álver eða
annar orkufrekur iðnaður rísi í
Geldinganesi,“ í framhaldi af bréfi
staðarvalsnefndar.
Þær rannsóknir, sem hér um
ræðir, snerta að sögn Þorsteins
veðurfar og náttúruvernd þ.e.
könnun á vindstyrk og ríkjandi
vindáttum, hitahvörfum o.þ.h.
Náttúrfræðistofnun fslands hefur
þegar hafið lífríkisrannsóknir á
svæðinu, en austur af-Geldinganesi
er grunnsævi, sem er á náttúru-
minjaskrá.
Þorsteinn Vilhjálmsson sagði að
athuganir á hinum stöðunum fjór-
um, sem til álita eru, þ.e. Helgu-
vík, Vogastapa, Vatnsleysuvík og
Dysnesi væru lengra komnar, þar
sem Geldinganes hefði komið síðar
inn í myndina. M.a. hefur komið í
ljós af hafnarskilyrði í Vatnsleysu-
vík eru mun hagstæðari en talið
hafði verið, en þar éru ekki taldir
miklir náttúrverndarhagsmunir í
húfi né heldur of mikil nálægð við
þéttbýli.
Hafnarskilyrði í Vatnsleysuvík eru
betri en haldið var, segir Þorsteinn
Vilhjálmsson m.a.
En af hverju er staðarvalsnefnd
að huga að álveri sérstaklega? Þor-
steinn Vilhjálmsson sagði það
verkefni eiginlega hliðarverkefni
sem nefndinni hefði verið falið í
framhaldi af hagkvæmnisathugun,
sem gerð var á vegum iðnaðar-
ráðuneytisins. Meginverkefni nefnd-
arinnar er almenns eðlis, þ.e. að
athuga staðhætti og forsendur fyrir
orkufrekan iðnað þannig að sú
þekking sé fyrir hendi í landinu.
Skýrsla þar um er væntanleg innan
tíðar og er þess vænst að hún geti
orðið leiðarvísir fyrir staðarval á
öllum tegundum iðnaðar, stórum
og smáum.
-ÁI
Alver í Geldinganesi?
Margt er
að varast
sagði Guðmundur ÞJónsson
„Ég tel álver ekki eftirsóknarvert
í sjálfu sér“, sagði Guðmundur Þ.
Jónsson m.a. í umræðum í borgar-
stjórn s.l. fimmtudag, „og þar er
margt að varast. Álverum fylgir
venjulega mikil mengun og gera
verður ýtrustu kröfur um mengun-
arvarnir og hollustuvernd. Hins
vegar er nauðsynlegt að huga að
því hvernig við ætlum að treysta
undirstöður atvinnulífs í Rcykja-
vík. Því varð það sameiginleg nið-
urstaða í atvinnumálanefnd að
Geldinganesið ætti að vcra áfram
inni í myndinni hvað rannsóknir
staðarvalsnefndar varðar. En fram
til þessa hefur Reykjavik ekki kom-
ið til álita í þeim efnum“.
Magnús L. Sveinsson formaður
atvinnumálanefndar gerði grein
fyrir niðurstöðu nefndarinnar. Þar
er m.a. lýst „áhuga á því að kann-
aðir verði til þrautar möguleikar á
að álver eða annar orkufrekur
iðnaður rísi í Geldinganesi, að upp-
fylltum öllum eðlilegum forsend-
urn um hagkvæmni, öryggi og
mengunarvarnir". Jafnframt
leggur nefndin til að borgin láti fara
fram veðurfarsathuganir í Gelding-
anesi og afli upplýsinga um þá
Engin ákvörðun fyrr en rannsóknir
á mcngun liggja fyrir, sagði Guð-
mundur Þ. Jónsson m.a.
staðla, sem farið er eftir við meng-
unarvarnir erlendis.
í bókun Guðmundar Þ. Jóns-
sonar í atvinnumálanefnd tekur
hann undir það sjónarmið að borg-
in „lýsi yfir almennum áhuga á því
að reisa hér öflug framleiðslufyrir-
tæki og treysti með því undirstöður
atvinnulífsins í borginni. Hvað
varðar hugsanlega staðsetningu ál-
vers, sem spurt er um í áfanga-
*>
skýrslu Staðarvaisnefndar legg ég
áherslu á að niðurstöður rann-
sókna vegna mengunar á lífríkinu
umhverfis Geldinganes og í fyrir-
hugaðri íbúðabyggð norðan Graf-
arvogs liggi fyrir áður en endanleg
ákvörðun er tekin. En til mengun-
arvarna og hollustuverndar verður
að gera ýtrustu kröfur. Það er hins
vegar rétt, að athuganir haldi
áfram í Geldinganesi og tel ég eðli-
legt að atvinnumálanefnd vinni að
þeim rannsóknum með Staðarvals-
nefnd".
í umræðum í borgarstjórn lagði
Magnús L. Sveinsson áherslu á að
þetta mál væri rétt á byrjunarstigi
og að með samþykkt.atvinnumála-
nefndar væri engu slegið föstu
öðru en því að tryggja að Reykja-
vík dytti ekki út úr frekari rann-
sóknurn á þessu sviði.
Guðmundur Þ.Jónsson sagði að
iðnaðurinn í borginni gæti ekki eins
og nú væri ástatt tekið við viðbót-
armannatla á næstu árum. Hann
væri veikburða og borgaði lág laun
og iðnrekendur boðuðu nú upp-
sagnir auk þess sem þegar hefði
mörgum verið sagt upp. Nauðsyn-
legt væri að huga að framtíðinni og
leggja niður fyrir sér hvers konar
framleiðslustarfssemi ætti að
byggja upp í borginni. Til þess að
svara því þyrftu allar rannsóknir að
liggja fyrir og að því stefndi sam-
þykkt atvinnumálanefndar.
Norðmenn anna ekki eftirspurn á laxi
Gulltimar í laxeldi
Eftirspurn á norskuni eldislaxi er
orðin það mikil að erigan veginn er
hægt að afgreiða allar pantanir sem
framleiðenduni berast. - Það eru
gulltímar í laxeldi, segir í fréttafyr-
irsögn norska blaðsins Fiskaren,
sem er málgagn sjávarútvegsins,
22. október sl. Fréttin er höfð eftir
forráðamönnum Fiskioppdrettern-
es Salgslag.
Veröið á eldislaxinum hefur ver-
ið stígandi og er nú 15% yfir lág-
marks útflutningsverði. En þetta
þýðir að fiskeldismenn fá nú n.kr.
50 fyrir kg. af siægðum og pökk-
uðum 4—5 kg. laxi. Framleiðslan á
eldislaxi í Noregi 1981 var 8000
tonn. en mun fara upp í 11 000
tonn í ár. Það er talsvert meira en
reiknað var með. Frakkar kaupa
um 30% framleiðslunnar frá lax-
eldismönnum í Noregi. Næstir í
röðinni eru Þjóðverjar, Bretar,
DanirogSvíar. Framangreind lönd
hafa keypt um 85% norsku fram-
leiðslunnar. Á sl. vetri hófst svo
sala á norskum eldislaxi á Banda-
ríkjamarkað og tleiri fjarlægari
markaði. Gerð hefur verið áætlun
um frantleiðslu á eldislaxi í Noregi
næstu tvö árin og er miðað við 15-
16 þúsund tonna framleiðslu 1983,
en 30 þúsund tonn 1984.
-J.E.Kúld.