Þjóðviljinn - 27.01.1983, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 27. janúar 1983 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Allsnœgtaborðiö á Herranótt
Herranótt:
Prjónastofan Sólin
eftir Halldór Laxness
Leikstjóri: Andrés Sigurvinsson
Aðstoðarieikstjóri:
Soffía Karlsdóttir
Leikmynd og búningar:
Karl Aspelund
Árni
Bergmann
skrifar
Höfundur Prjónastofunnar hef-
ur tekið mönnum vara fyrir að leita
að „dulmálum og felumyndum",
Prjónastofan sé veröld í sjálfri sér.
Þessu hefur mönnum gengið illa að
hlýða og hafa haft uppi ýmsar
ráðningartilraunir og rakið tilsvör
og persónur og athafnir saman við
eitt og annað úr heimsástandinu
fyrir svosem tuttugu árum. En það
er ekki nema rétt, að það er erfitt
að láta púsluspil ganga upp, þótt
menn sætti sig illa við að sitja á
strák sínum með túlkunarfreisting-
ar. Bomburnar eru þarna, bæði
þær stórvirku sem sprungu í Japan
og þær sem laumað var inn á fólk í
smærri stríðum; þarna eru hug-
sjónamenn og lærisveinar og kröf-
ugerðarmenn og braskarar og
stundum er farið með landfræði-
þulu (Grænland, Svalbarði og
Baffinsland) sem hljómar eins og
lýsing á umdæmi því, sem Djúnki
fékk hjá páfanum þegar hann átti
að turna norðurhjaranum aftur til
kaþólsku. Verður nú ekki vaðið út
í þá sálma her, en minnt á, að mörg
launadrjúg skemmtun er falin í
Aðstandendur Prjónastofunnar
þessu leikriti, margar ágætar at-
hugasemdir um eilífðarmál og dæg-
urflugur í bland.
Satt best að segja finnst mér að
Herranæturleikurum gangi betur
' að koma skemmtuninni til skila en
Þjóðleikhúsinu á sínum tíma. Sýn-
ingin var að sönnu með göllum og
taugatrekkt. Og leikararnir urðu
stundum flaumósa eins og þeim
lægi lífið á eða þá áttu ekki þunga
til að gefa nokkrum þýðingarmikl-
um stöðum í textanum hljóm um-
fram önnur orð. En það var í sýn-
inguni sprettfiskur einhver og
áhugi. Og - svo dæmi sé tekið - þá
hefur Andrési Sigurvinssyni tekist
að ná miklu meira lífi út úr tilstandi
með þokkadísir fákænar en við
munum eftir úr fyrri uppfærslu hér
í bæ, og þær æptu svo sannarlega
eins og heimurinn væri að farast og
það var mikið stríð. Og þótt skrjáf-
ið í plastklæðnaði þeim sem hafður
er fyrir búninga væri stundum til
truflunar, er það sennilega í réttu
áliti að „firra" heint Prjónastof-
unnar með þeirn umbúnaði sem
leiknum er valinn.
Edda Arnljótsdóttir var Sólborg
prjónakona og Hafliði Helgason
lék Ibsen Ljósdal, kenningasm-
iðinn sem er á móti kenningu (því
allir eru eitthvað annað en sýnist í
þessum leik). Þau gerðu margt vel
og skynsamlega, en öðru hvoru
varð framsögn ábótavant og sumt
eins og hálftýndist sem hefði mátt
hljóma betur. Einar Sigurðsson er
Sine Manibus, Haraldur sem ekki
er handarvana - hann var sá leikar-
anna sem rnesta sveifiu átti og kraft
og slóttugheit (hæðnishlátrarnir
mættu þó vera betri). Stefán Jóns-
son tók upp hreina farsalínu í með-
ferð sinni á Fegurðarstjóranum,
sem vill hafa konur feitar, og fylgir
henni af góðum dugnaði. Þórdís
Arnljótsdóttir er meginparturinn
af Þrídísi og steypir stökkum með
drjúgri einbeitingu. Önnur hlut-
verk eru smærri. AB.
»>
„Viðþekkjum hvert og eitt, að við
gengisfellingu erfjármagnflutt til í
þjóðfélaginu, án þess að nokkuð komi
þvítil viðurkenningar, tilþeirrasem láta
það raunverulega afhendi rakna... “
Laummannasjóöir
næsta skref ?
Frá mínu sjónarhorni er ást-
æða til fyrir verkalýðshreyfingu
og stjórnmálaflokka að kanna,
hvort eitthvað það sé spunnið í
hugmyndina um launamannasj-
óði að þær séu nothæfar hér á
landi. Aðeins fengum við reykinn
af hugmynd Svía að launamann-
asjóðum síðastliðið haust þegar
þeir gengu til kosninga. Birgir
Björn Sigurjónsson viðraði skoð-
anir sínar í þessa átt hér í Þjóðvilj-
anum í fyrra. í fréttum hérlendis
voru Svíasjóðirnir kallaðir
launþegasjóðir. Ég kýs fremur að
nefna þá launamannasjóði. Lík-
lega er það af tómum tepruskap,
að ég tel mig ekki þiggja laun
fyrir vinnu mína, heldur taka
laun fyrir hana. í þessu sambandi
er gaman að geta þess, að í lögum
um stéttafélög og vinnudeilur frá
árinu 1938 er hugtakið launtaki
notað fyrir það sem í síðari lögum
kallst launþegi eða launamaður.
Sænsku sjóðirnir voru af þar-
lendum nefndir löntagarfonder,
sem útleggst nákvæmlega:
launtakasjóðir.
Þetta var annars ofurlítill útúr-
dúr og líklega rétt að snúa sér að
aðalatriðunum aftur.
Líklega eru ein 35 ári liðin frá
því að fyrst voru kynntar hug-
myndir um launamannasjóði.
Það mun hafa verið í Vestur-
Þýskalandi. Ein 30 ár eru síðan
fyrst var rætt um sjóði hér á landi,
sem svipaði mjög til launamann-
asjóðanna. Spor þessarar hug-
myndar er einnig að finna í Hol-
landi, Frakklandi og Danmörku.
Ekki er örgrannt um að verka-
lýðshreyfingin í Bandaríkjunum
ætli sér að auka áhrif verkafólks í
stjórnum fyrirtækjanna með því
að beita því afli, sem eftirlaunasj-
óðunum fylgir. En þeir hafa
stundum verið kallaðir stærstu
atvinnurekendur Norður-
Ameríku, því að eftirlaunasj-
óðirnir eru notaðir í ríkum mæli
til hlutabréfakaupa. En sú var
einmitt ætlunin með launamann-
asjóðunum sænsku. Efnahags-
legt lýðræði, eins og það hefur
gjarnan verið kallað. Það er
nefnilega svo að sjá sem fyrir-
tækjalýðræði þeirra hafi ekki
heppnast nægilega vel. Fyrir þá
sem eru áhugamenn um atvinnul-
ýðræði ættu launamannasjóðirnir
að vera áhugaverð leið til
skoðunar málsins.
Fjármuni til launamannasj-
óðanna sænsku á að afla eftir
tveimur leiðum. í fyrsta lagi með
því að hækka iðgjald til lífeyris-
sjóðanna unt 1%. í öðru lagi, að
leggja 20% skatt á arð fyrirtækja
eftir afskriftir og kostnaðar-
greiðslur.
Fjármunum sjóðanna á að
verja til hlutabréfakaupa og í
krafti þeirra eiga starfsmenn að
fá meira að segja um ákvarðanir
sem teknar eru. Þannig telja Sví-
ar sig geta aukið efnahagslegt
lýðræði í landi sínu. En því til
viðbótar er annað atriði ofarlega
á baugi sem snertir þjóðarhag-
inn. Launamannasjóðunum er
ætlað að gegna mikilvægu hlut-
verki í sparnaði þjóðarinnar.
Hlutfali sparnaðar af þjóðar-
framleiðslu hefur farið dvínandi á
undanförnum áratugum, og arði
fyrirtækja hefur gjarnan verið
varið fremur í annað en endur-
nýjun búnaðar og tækja og rann-
sókna. Þetta á að breytast með
tilkomu launamannasjóðanna.
Þeir eiga að vera vítamínsprauta í
efnahagslífið.
Ef til vill er þarna einnig um
atriði að ræða sem stjórnmála-
menn og verkalýðshreyfingin
gætu skoðað í sameiningu. Þarna
gæti leynst lausn sem væri heppi-
leg á sumum vandamálum efna-
hagslífs okkar.
Sjóðir í ýmsum myndum í
atvinnulífi og efnahagsiífi eru
ekki nein frumleg nýjung hér á
landi. En markmið launamann-
asjóðanna eru með ofurlítið nú-
tímalegri hætti en aðrir sjóðir
sem við þekkjum til. Ekki er loku
fyrir það skotið, að með launam-
annasjóðum megi slá af nokkra
aðra sjóði.
Við þekkjum hvert og eitt, að
við gengisfellingu er fjármagn
flutt til í þjóðfélaginu án þess að
nokkuð korni því til viðurkenn-
ingar, til þeirra sem láta það
raunverulega af hendi rakna.
Sjóðir eins og ríkisskuldabréfin
mynda eru eins og hlutabréf án
atkvæðisréttar og sama má segja
unt skyldusparnaðinn. Frá mínu
sjónarhorni er nauðsynlegt að
kanna hvort eitthvert vit sé í þess-
ari hugmynd fyrir okkur.
Asmundur Ililmarsson.
Ásmundur Hilmarsson er
húsasmiður. Hanner
starfsmaður Sambands
byggingarmanna. Ásmundur
hefur tekið virkan þátt í
félagsmálum innan
verkalýðshreyfingarinnar og á
. vegum Alþýðubandalagsins.