Þjóðviljinn - 28.05.1983, Blaðsíða 7

Helgin 28. - 29. maí 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
bókmenniir
Sólin hefur
enn ekki sungið
sitt síðasta
Arni
Bergmann
skrifar
Ingibjörg Haraldsdóttir.
Orðspor daganna.
Mál og menning 1983.
Ástir og ævi konu heitir frægur ljóða-
flokkur og það nafn kemur fljótt upp í hug-
ann þegar lesið er nýtt ljóðakver Ingibjarg-
ar Haraldsdóttur. Það þarf ekki nær-
göngula frekju til að sjá, að þetta er eins-
konar ljóðræn dagbók skáldkonunnar.
Fyrsta kvæði bókarinnar heitir Útlegð: þar
sýnist „ég“ vera sátt við pálmatré og langan
hitabeltisdag, en í raun ætti það að sjást, að
norðanstúlkan á hér ekki heima:
í göngulag mitt vantar trumbusláttinn.
Á þessum fjarlægu breiddargráðum eru
ýmisleg spurningarmerki sett við ástina og
eins þótt barn sé að fæðast. Og svo er sagt
skilið við þessa útlegð og snúið heim - og sá
sem bjóst við huggun og hvíld verður fyrir
vonbrigðum: „þú hélst þú ættir skjól í
landsins hjarta“ segir þar:
En von þín brást
þín biðu nakin fjöll
og naprir vindar
Nýfengið frelsi heima er dýrkeypt,
skemmtanalífið dapurlegt, tilraunir til sam-
neytis kannski í skötulíki, amstur daganna
niðuriægjandi - markmið minnka: „leysast
upp og hverfa niðrum eldhúsvaskinn“. En
samt er engin ástæða til þess að leggja árar í
bát - ný ást, nýtt barn í heiminn vekja traust
á því - hóflegt en traust samt - að enn getur
heimurinn verið nýr:
Sólin hefur enn ekki
sungið sitt síðasta.
Játningar?
Eru þetta þá játningabókmenntir eins og
sagt er eða jafnvel skráargatsbókmenntir
eins og andstæðingar einkamálanna segja
stundum? Ekki skulum við taka undir það.
Ingibjörg Haraldsdóttir breytir lífi sínu í
ljóð af einhverri þeirri innborinni háttvísi
sem vekur virðingu lesandans. Skáldkonan
fer með ást, vonbrigði, hamingjuvonir með
þeim hætti að hún verður hvorki sökuð um
undanbrögð né heldur tillitsleysi.
Við eigum ekkert ekkert
nema okkur sjálf
segir í einu ljóði og í öðru:
allt sem við eigum
er í okkur sjálfum
Þetta sýnist kannski ömurleg niðurstaða
en er það ekki, ekki frekar en „eitt á ég
samt“ hjá Jónasi, og reyndar hinn besti
grundvöllur til að standa á í leit að öðru
fólki. Og í þessari afstöðu felst líka sú
virðing höfundar fyrir bæði sjálfum sér og
lesanda sem er holl þessari bók.
Angist og uppvask
Málfar bókarinnar ber allt vitni um það
sem kalla mætti hreinræktun einfaldleikans
- þar er ekki stflað upp á listræn stóryrði
eða prívatmyndmál, en þar er heldur ekki
farið með neitt það sem ekki er innistæða til
fyrir. Ingibjörg Haraldsdóttir fer með orð
eins og ást og angist, sæla og sársauki eins
og ekkert sé og man enginn hve oft og hve
vel skáld hafa spunnið ljóð um þessar
kenndir í tvö þúsund ár. Stundum lenda
þessi eilífðarorð í skemmtilegu nábýli við
afar óskáldlegar hvunndagsstærðir: angist-
in og markmiðin miklu hverfa í uppvaskið,
hvað sem líður vandamálum heimsins þarf
að sópa gólfin (og það verður einhver kona
að gera, ekki satt?). Vel á minnst: konurn-
ar, hugsjónirnar miklu, byltingin. Allar
lenda þær í prýðilegri sambúð við móður og
barn í kvæði einu sem heitir „Barn á
brjósti". Skáldkonan játar að húndáivíg-
reifar konur sem þoia ekki seinagang sam-
tíðarinnar:
Þannig hugsa ég
og Rósa Luxembúrg
starir á mig af veggnum
þrjósk stolt og vitur
meðan dóttir mín drekkur
hugsanir mínar
með móðurmjólkinni...
Þetta er nokkru betra en „Blaðamanns-
raunir", þar sem kvartað er yfir áherslum á
„verðlagi á olíu, sófasettum og rjúpum“
meðan „sláturtíðin í E1 Salvador vekur
áhuga fárra". Þetta er vitanlega alveg rétt-
mæt athugasemd. Samstaðan mannlega er
einatt löt og nærsýn. Hitt er þó öllú verra í
blaðamannsraunum, að „áhuginn“ er ein-
att bundinn við enn ómerkari hluti en „sól-
stöðusamninga og ólafslög“. Segið okkur
eitthvað létt og skemmtilegt!
Það eru líka ljóðaþýðingar úr spænsku í
bókinni og kunna aðrir betur um þá hluti að
fjalla. En að lokum skal mælt með þessu
ljóðakveri með tilvísun í ljóð sem fjallar um
sjálft andartakið:
geturðu níst það prjóni?
stöðvað það á flugi?
sett það undir gler?
ÁB.
Faðir góða dátans
væri hundrað ára
Nú eru hundrað ár liðin frá
fæðingu þess rithöfundar sem stýrt
hefur beittari og háðskari penna en
flestir aðrir menn. Jaroslav Hasek,
sem samdi Góða dátann Sjveik,
fæddist I Prag árið 1883 og lést
fimmtíu árum síðar - átti þá nokk-
urn hluta óskrifaðan af bálknum
um góða dátann, sem sneri á
hervald og skriffinnavald og allt
hugsanlegt vald með áður óséðri
blöndu af flónsku og snilld.
Þessi bók hefur verið þýdd á 35
tungumál þeirra á meðal á ís-
lensku. Þýðinguna gerði Karl ís-
feld og ekki er langt um liðið síðan
Gísli Halldórsson flutti hana í út-
varp með þeim ágætum að lengi
verður munað.
Hasek skrifaði margt annað en
„Ævintýri góða dátans Sjveiks í
heimsstyrjöldinni“ eins og bókin
heitir fullu nafni, en ekki verður
farið nánar út í þá sálma hér. Hann
var flökkumaður sem lagði mörg
lönd undir fót, hann var bóhem
sem var tekinn í her Austurríkis-
Ungverjalands í heimsstyrjöldinni
fyrri og lenti í rússneskum herfanga-
búðum. Hann kom nokkuð við
sögu rússnesku byltingarinnar
rauðliðamegin, en sneri heim til
Tékkóslóvakíu 1920, og var þá
einna helst anarkisti. Og datt ekki í
hug að hlífa nýju ríki, lýðveldi
Tékka og Slóvaka, fremur en hann
hafði áður skotið á hið fótfúna tví-
ríki Habsborgara, Austurríki-
Ungverjaland.
Sérstæð
sköpunarsaga
Kona Haseks, Jarmila, segir, að
hugmyndin að Sjveik hafi fæðst
fyrir stríð, eða nánar tiltekið 1911.
Þegar hann kom seint um síðir
heim frá Rússlandi sagðist hann
hafa hugsað um þetta sköpunar-
verk sitt allan tímann, hvar sem
hann flæktist.
Sjveik varð síðan til undir veru-
legri tímapressu, því að Hasek átti
þrjú ár aðeins ólifuð og þurfti auk
þess að skrifa og tala við marga
menn og drekka með þeim marga
bjóra. Það átti síst við hann að
skrifa í friði og ró, einangraður eins
og munkur - og þegar hann eða
aðrir gerðu tilraunir til að skapa
honum slíkan frið, þá fóru þær út
um þúfur. Annars gat hann skrifað
hvar sem var og helst á krám, ein-
hversstaðar milli bars og eldhúss:
þar hafði hann allt sem til þurfti,
ilminn af réttunum, fjörlegt tal sem
hann gat blandað sér í öðru hvoru
án þess að missa af þræðinum í sög-
unni.
Og á kránum í Zizkovhverfinu í
Prag fann hann líka hina bestu
áheyrendur. Vinur Haseks, Ivan
Suk, segir að allar sögur sínar, alla
kafla í Sjveik (sem hafa margar ein-
kenni tiltölulega sjálfstæðrar sögu,
sem persóna Sjveiks svo tengir
saman) hafi höfundur fyrst borið
fram munnlega við félaga sína í
bjórnum - húsamálara og múrara,
trésmiði og sölumenn. Og meðan
hann sagði frá renndi hann augum
sínum yfir hópinn og athugaði
hvaða viðbrögð sagan vekti. Kann-
ski sagði hann sömu sögu í annarri
krá daginn eftir og við aðrar að-
stæður- og svo valdi hann og hafn-
aði úr hugmyndaforða sínum í sam-
ræmi við viðtökurnar.
Ég er snillingur
Af þessum fyndna manni, sem
átti það til að falla í svartasta þung-
lyndi, eru til margar sögur, sannar
og lognar. Sjálfur tók hann hinn
virkasta þátt í mótun helgisagnar-
innar um Jaroslav Hasek, sem hér
verður engin tilraun gerð til að
skyggnast á bak við. Gefum honum
Jaroslav Hasck
Skopfígúran ódauðlega er nátengd
myndum Josefs Lada.
sjálfum orðið að lokum: Hasek um
Hasek:
„Ég segi nú alveg eins og er; í
sögu mannkyns hefur aðeins einn
svo fullkominn og alhliða maður
verið til - sá er hann ég. Tökum til
dæmis hverja sem er af óhemju vel
heppnuðum smásögum mínum.
Hvað sérðu þegar þú flettir
blöðunum? Að hver setning er
hlaðin merkingu, að hvert einstakt
orð er á réttum stað, að allt er í
fyllsta samræmi við raunverulegt
ástand: ef ég fer að lýsa landslagi
þá getur þú séð það með þínum
andans sjónum rétt eins og þú
hefðir ljósmynd af því, og persón-
urnar sem ég sýni, vafðar inn í
ánægjulegasta söguþráð, standa
bísperrtar og sprelllifandi frammi
fyrir þér. Um leið skrifar enginn
hreinni tékknesku en ég - hún er
meira að segja hreinlegri en
Kralice-Biblían. Það er hin sann-
asta nautn að lesa þó ekki væri
nema eina línu af verkum mínum -
og eftir að þú hefur gert það hlýnar
þér öllum og með blíðu hrosi lætur
þú bókina alls ekki frá þér heldur
berð hana með þér upp frá því.
Einatt hefi ég orðið vitni að því
hvernig fólk henti frá sér tímariti
með ógeði vegna þess að ég hafði
ekki skrifað neitt í það. Og það
sama hefi ég sjálfur gert, þó nú
væri, því að ég er sjálfur í mínum
aðdáendaflokki og dreg enga dul á
það... Við skulum ekki vera feimin
við að sýna okkar sterku hliðar op-
inberlega. Mikið er það gott að ég
get sagt djarfmannlega: Herra
minn, ég er snillingur - meðan
óþarflega hógvær maður tuldrar:
„Herra minn, ég er nú bara
ruddi“....“
áb tók saman.