Þjóðviljinn - 28.05.1983, Blaðsíða 14

14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 28. - 29. maí 1983
Samstarf okkar Jónasar Árna-
sonar er orðið býsna langt. Saman
sátum við á Alþingi í nær tvo ára-
tugi og ennþá lengur höfum við
unnið saman að okkar sameigin-
legu áhugamálum. Oft höfum við
mætt saman á fundum, eða á sam-
komum, víðsvegar um landið þar
sem við höfum flutt okkar boð-
skap, hvor á sinn hátt; Jónas oft
með því að sýna sig, flytja stutt
ávarp, eða stjórna fjöldasöng. Á
þann hátt gat Jónas auðveldlega
lyft samkvæminu á æðra plan, þar
sem allir voru opnir, kátir eða
glaðir og fyrst og síðast samtaka.
Jónas Árnason er í mínum huga
nokkuð sérstakur alþingismaður.
Hann flutti mál sitt á þingi af sann-
færingarkrafti og oft af tilfinninga-
hita. Sum mál voru honum sérstak-
lega hugstæð, eins og þau sem
vörðuðu sjálfstæði þjóðarinnar og
samskiptin við aðrar þjóðir. En
það sem gerði Jónas sérstakan í
hópi þingmanna var m.a. það, að
hann gat ekki hugsað sér þing-
mennsku sém lífsstarf, heldur
aðeins sem tímabundið starf,
og kannski er eitthvað til í því. Því
miður eða sem betur fer, ég veit
ekki hvort á við. Ég veit til dæmis
ekki nema þau árin, sem Jónas var
að vasast í pólitík, hafi leitt hann til
manna og málefna, sem auðguðu
skáldskap hans. Og þó að hann
laumaðist stundum út til okkar í
Iðnó utan af Austurvelli, með þeim
ummælum, að hann langaði nú
svolitla stund að draga að sér
andann í húsi, sem ekkert væri að
fara í felur með það að það væri
leikhús, þá hygg ég hann hafi unað
sér vel í hinu leikhúsinu líka, mál-
snjallir menn hljóta að sóma sér í
þingsölum, ekki síst ef saman fer
lifandi áhugi á mönnum, þorskum
og öðru því sem lífsandann dregur.
Og þrátt fyrir umfangsmikil störf
á þingi og utan, hefur Jónas alltaf
haft tíma til að skrifa. Ég hef verið
svo heppinn að fylgjast með tilurð
sumra þessara verka. Þannig var
Drottins dýrðar koppalogn einu
sinni þriggja þátta leikrit, áður en
það varð einþáttungur (sem endi-
lega þarf að kvikmynda). í leiknum
um hann Jörund urðu fyrst til vís-
Jónas Árnason sextugur 28. maí
vegna brennandi áhuga hans á til-
teknum málum.
Jónas hafði ekkert af því sem
kennt er við atvinnupólitíkus. Ég
held t.d. að hann hefði aldrei tekið
í mál að verða ráðherra, þó að að
honum hefði verið lagt.
Um pólitíska skoðun Jónasar
þurfti þó enginn að efast og ég er
þess fullviss, að allir sem kynnast
Jónasi munu sannfærast um, að
hann hefir skipað sér í þann stjórn-
málaflokk sem næst kemst skoðun-
um hans og lífsviðhorfi.
Þegar ég leiði hugann að vini
mínum og margra ára samstarfs-
manni, Jónasi Árnasyni, sé ég fyrir
mér tvo sérstaklega ríka og áber-
andi þætti í fari hans og skapgerð.
Annar þátturinn snýr að næmi Jón-
asar á líf og kjör og alla aðstöðu
hins almenna alþýðumanns. Jónas
hrífst af veðurbitnum sjómanni,
bónda, verkamanni og lifir sig inn í
kjörþeirra og aðstöðu. Hann skrif-
ar dásamlegar greinar um skipstjór-
ann í brúnni, hásetann á dekkinu,
gamla manninn við trilluna sína,
fólkið sem vinnur í saltfiski og
gömlu konuna innst inni í dalbotni
við rætur jökulsins, sem hændi að
sér öll dýr og fékk jafnvel silunginn
í bæjarlæknum til að treysta sér.
í þessum lýsingum öllum kemur
fram sá þátturinn í skapgerð Jónas-
ar sem hlaut að gera hann að sósíal-
ista. Hinn þátturinn í skapgerð
Jónasar er sá, sem tengist sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar. Það var
sá þáttur sem gerði Jónas að einum
okkar bezta baráttumanni í land-
helgismálinu.
í landhelgisdeilum okkar Breta
við Vestur-Þjóðverja var barizt um
íslenzk landsréttindi. Þá átti lítil
þjóð í baráttu við stór-veldi - og
varð sú litla þjóð að sækja rétt sinn,
þrátt fyrir gamlar og úreltar reglur
um landhelgismörk og þrátt fyrir
skammsýna samninga, sem stjórn-
endur litlu þjóðarinnar höfðu gert
og áttu að binda hendur hennar.
í landhelgisdeilunum um 12 mfl-
urnar og síðan um 50 mílurnar var
ísland brautryðjandi. í deilunni
um 50 mflurnar unnu íslendingar
sigur í landhelgismálinu, en ekki
þegar 200 mílurnar tóku gildi. 200
mflna efnahagslögsagan fékkst
vegna fyrri þróunar hafréttarmála
og samkomulags flestra þjóða sem
orðið var, þegar 200 mílurnar tóku
gildi 1. desember 1976, en aðeins
mánuði síðar tók gildi 200 mílna
reglan við Bretland og öll efna-
hagsbandalagslöndin.
Jónas Árnason dró ekki af sér í
landhelgismálinu. Hann sótti er-
lendar ráðstefnur og talaði þar máli
okkar. Hann mætti óhikað í sjálf-
um heimastöðvum okkar aðal-
fjandmanna, Breta, í hafnarbæjun-
um við Humber. Og hann talaði
okkar máli í Bandaríkjunum og
kom með uppörvandi fréttir það-
an. Og síðast en ekki sízt talaði
Jónas okkar máli hér heima, þar
sem því miður talsvert var um úr-
tölumenn, einmitt sömu mennina
og alitaf hafa talað máli útlending-
anna, þegar um hefir verið að ræða
íslenzk þjóðréttindi, og íslenzkan
þjóðarmetnað.
Jónas, ég þakka þér fyrir sam-
starfið á liðnum árum og þitt góða
framlag til okkar sameiginlegu pó-
litísku áhugamála.
Nú, þegarþú ert orðinn 60 ára og
laus við Alþingi eins og ég, þá átt
þú vonandi eftir mikið starf. Þú,
sem hefir sjónarhólinn frá Alþingi,
hefir verið kennari með ungu fólki í
Neskaupstað, Hafnarfirði,
Reykjavík, Reykholti og eflaust
fleiri stöðum.
getur svosem vel verið hann sé
eitthvað farinn að grána smávegis,
en hann gengur keikur sem ung-
lingur væri og á að þeim vaskleik
fáa keppinauta nema Helga Hálf-
danarson auðvitað. Svo þegar
maður er minntur á að yfir vofi
tímamót og maðurinn sé reyndar
orðinn hvorki meira né minna en
sextugur, þá tekur maður það ekki
alvarlegra en svo, að sjá þarna
kærkomið tækifæri til að senda af-
mæliskveðju.
Hins vegar, þegar litið er yfir fer-
il Jónasar Árnasonar og það sem
hann hefur komið í verk á ýmsum
vígstöðum, þarf mann kannski
ekkert að undra þó að árin séu orð-
in sextíu. Ég man það alltaf þegar
Úlfur Hjörvar kom til okkar í ný-
lenduna í París 1959 og fræddi okk-
þeim þykir minna úrval leikrita
koma fram nú, en á þessum árum
og dæsa mjög: hvað eigum við að
sýna, sem vekur áhuga? Hvort
menn vilja nú sjá það sem andóf
við þjóðernisleysi skemmti-
iðnaðarins og fjölmiðlafram-
leiðslu, eða ekki, þá er það
staðreynd, að þau leikrit, sem
komið hafa fram á síðari árum og
mest má þykja til um, eru annars
konar en áður, að sumu leyti kann-
ski bundnari við sína jörð. Um leið
hafa fleiri lönd og þjóðir komið inn
í myndina.
Það var heppni okkar íslendinga
að samfara þessari þróun eða hvað
við nú eigum að kalla það, óx okk-
ar eigin léikritun fiskur um hrygg,
og þar á Jónas sinn stóra hlut. AU-
nokkur uppistaða þess, sem hér er
Heima að Kópareykjum. í þessum litla kofa fæst Jónas við skriftir.
Þú, sem ert skáld og rithöfund-
ur, dáður af ungum sem gömlum
um allt land, þú átt vonandi eftir að
skrifa mikið og segja frá mörgu,
sem gildi hefir fyrir komandi kyn-
slóðir.
Að lokum, Jónas, við Fjóla
sendum þér og Guðrúnu okkar
beztu afmæliskveðjur og vonum að
ykkur báðum endist líf og heilsa til
mikill verka.
Lúðvík Jósepsson
- • -
Sumir menn virðast síungir, þeg-
ar maður heyrir Jónas taka lagið í
góðum hóp eða spretta úr spori í
frásögnum um fólk, dettur manni
aldrei í hug að spyrja: Hvað skyldi
hann nú annars vera orðinn gamall
hann Jónas. Þaðan af síður, þegar
hann tekur sér penna í hönd, Það
ur á því, sem heldur betur nýlunda
var að, að það væri helst að frétta
úr leiklistarlífinu á ísa-köldu-landi,
að nýtt íslenskt leikrit hefði slegið í
gegn og það söngleikur, Delerium
búbónis eftir þá Múla-bræður Jón-
as og Jón. Á þessum áratug hafði
einkum bandarísk og frönsk
leikritun verið í hágengi og mjög
sett sitt svipmót á verkefnaval ís-
lensku leikhúsanna, þarna kom
fram hvert stórvirkið á fætur öðru
eftir Arthur Miller, Tennessee
Williams og Anouilh, og nýbylgjan
breska með þeim Osborne, Wesk-
er og litlu síðar Pinter var að byrja
að láta á sér kræla. Hin „alþjóð-
lega“ leikritun, ef svo má að orði
komast, var miklu meira í for-
grunni og stórum lahrifameiri en
hún er í dag eða hefur verið að
undanförnu. Ég heyri það stundum
hjá félögum mínum erlendis, að
á boðstólum á hverju leikári, er af
okkur sprottin og um okkur samin,
þannig að enn sem komið er hefur
spurningin ekki verið: hvað eigum
við að sýna: heldur hvort eigum við
fyrst að sýna þetta eða hitt?
Þegar Delerium búbónis kom
fram, lá landið nokkuð öðruvísi.
Ýmis þroskuð skáld einkum ljóð-
skáld, höfðu reynt að glíma við
leikformið, en Thalia vill nú sjald-
an láta hafa sig í ígripum. Agnar
Þórðarson var sá eini ungi höfund-
ur sem hafði kvatt sér hljóðs með
loforðum um að helga sig þessu
kröfuharða formi, Ieikritun.
Jónas hefur ekki fremur en flest-
ir aðrir á þessu landi getað helgað
sig eingöngu ritstörfum. Útlend-
ingar margir hafa búið sér til þá
mynd af okkur Islendingum, að við
séum svo fáir, að allir verði að hafa
á hendi tvær sýslur, ef ekki þrjár,"
urnar, sem nú eru á hvers manns
vörum og beinagrindin, áður en
samtölin fæddust. Með tilurð þess
sjónleiks, sem víðast hefur farið
(leikinn í einum fimm löndum
amk, sem ég veit um), Skjald-
hamra, veit ég hins vegar minna.
En þessi rómantíski skemmti-
leikur, er sennilega einhver hagan-
legast saman settur gamanleikur,
sem við eigum á íslensku. Og
boðskapurinn sá sami og oftast má
finna hjá Jónasi og Tómas orðaði
svo ágætlega forðum: að hjörtum
mannanna svipar saman í Súdan og
Grímsnesinu
Annars var nú aldrei meiningin
hér að gera neina úttekt á leikritun
Jónasar Árnasonar, um hann
verða seinna skrifaðar margar
bækur. Ég sendi bara kveðju mína
og minna til afmælisbarnsins og
hans ágætu konu, frú Guðrúnar,
með ósk um heill og heilsu og mörg
ný verk.
Sveinn Einarsson
Jónas Árnason er sextugur í dag.
Þó að ég viti ofurvel, að afmælis-
barnið er ekki sérlega hrifið af
hetjurómantík og afmælislofroll-
um og sé víst til þess að hlæja dátt í
einrúmi af þess háttar skrifum, þá
má ég þó til með að senda honum
Jónasi árnaðaróskir frá gömlum
vini og aðdáanda, um leið og ég
færi honum bestu kveðjur frá þing-
flokki Alþýðubandalagsins.
Leiðir okkar Jónasar lágu fyrst
saman haustið 1958 skömmu eftir
útfærslu landhelginnar í 12 mílur.
Þá hringir hann í mig upp í Hval-
fjörð, þar sem ég var að vinna, og
biður mig, óþekktan sveinstaula,
rétt tvítugan, að koma með sér í
fundaleiðangur um Austur- og
Norðurland með séra Rögnvaldi
Finnbogasyni, en umræðuefni
fundanna var: landhelgin og her-
setan.
Við efndum til átta funda á jafn
mörgum dögum við ágætar undir-
tektir og héldum síðan til Vest-
fjarða að gera þar strandhögg með
ágætum liðsmanni, sem bættist í
hópinn og þekkti sínar heima-
slóðir, Jóni Baldvin Hannibals-
syni.
Þessum ferðum gleymi ég seint,
og síðan hef ég verið í pólitík.
Engum gat dulist sem kynntist
Jónasi, að þar var foringi á ferð,
eins og kallaður til að hrífa með sér
unga menn til baráttu fyrir góðum
málstað. Ræðurnar sem hann flutti
á fundunum einkenndust af meist-
aralegri blöndu brennandi pré-
dikunar og skoplegra athuga-
semda, sem fengu fólk til að veltast
um af hlátri. Það eru ekki margir
hér á landi sem náð hafa valdi á
slíkum ræðustíl.