Þjóðviljinn - 28.05.1983, Blaðsíða 15

Jónas var ekki aðeins þekktasti
baráttumaðurinn í liði hemáms-
andstæðinga um langt árabil. Hann
var sá sem oftast átti frumkvæðið,
sjálfgefinn forystumaður þegar
mikið lá við.
Nú um stundir getur Jónasi
skotið upp í fremstu víglínu stjórn-
mála óvænt og snögglega, en vett-
vangur hans er mestan part annar,
eins og alþjóð veit.
Jónas sat 16 ár á þingi og skar sig
úr með ýmsum hætti. Hann var af-
bragðs góður fulltrúi dreifbýlisins
en sagði þó kjósendum sínum
hikstalaust, að hann væri ekki á
þingi til að slá fyrir þá víxla. Hann
væri sjálfur með nógu marga víxla
til að framlengja.
Hann er lítið gefinn fyrir
heimspekilegar hugleiðingar um
vísitölumálin og telur mörg við-
fangsefni merkilegri í íslenskri
pólitík. Það glaðnar áreiðanlega
yfir honum þegar ég Segi, að hann
hafi löngum verið meira fyrir prax-
is en teóríu. Og hann hefur lítið
þurft að velta því fyrir sér, hvers
vegna hann væri vinstri maður og
sósíalisti. Hann er þannig skap-
aður.
En þó að Jónas Árnason sé
fæddur stjórnmálamaður, þá er
hann þó fyrst og seinast rit-
höfundur.
Fyrstu bækur Jónasar komu út
fyrir tæpum 30 árum, en þá var
hann löngu orðinn þjóðkunnur
fyrir styttri ritsmíðar. Stfll Jónasar
var nýstárlegur og laus við þá
mælgi og hátíðleika, sem oft sækir
á rithöfunda. Raunar hafði meist-
ari Þórbergur riðið á vaðið löngu
áður með markvissri sókn gegn til-
gerð og ofhleðslu í stfl. En fljótt
sækir í sama farið.
Það er einmitt til marks um
leikandi léttan stfl Jónasar, að
stundum var því haldið fram, að
smásögur hans væru fremur verk
blaðamanns en rithöfundar. Það
var greinilegt, að hann rembdist
ekki nóg.
íslendingar eru alvörugefin
þjóð, sem að vísu hefur mikla
ánægju af hvers konar gamanmál-
um, en lítur þó almennt ekki á verk
í skoplegum stfl sem fyrsta flokks
bókmenntir. Hér hefur því ýmsum
orðið betur ágengt, t.d. í leikrita-
gerð, með því að blanda hæfilegu
magni af sorglegu efni saman við
skopið.
Jónas er næsta einn um það með-
al íslenskra höfunda að spreyta sig
á hreinræktuðum stfl gamanleikja,
að sjálfsögðu með hvössum brodd-
um eins og vera ber, og er af flest-
um viðurkenndur nú orðið sem
snjallasti gamanleikjahöfundur
okkar.
Eins og allir vita sem til þekkja,
verður Jónas varla nefndur á nafn
án þess að Guðrún komi í hug. Þau
hjón ciga hvort annað eins og best
gerist.
Má ég þakka þeim hjartanlega
fyrir margar góðar samverustundir
og færa þeim hlýjar kveðjur frá
okkur hjónum og frá okkur öllum,
sem átt höfum því láni að fagna að
kynnast þeim.
Ragnar Arnalds.
Jónas Árnason, þessi heillandi
baráttumaður fyrir mörgum góð-
um málstað, er sextugur í dag.
Jónas á svo fjölbreyttan feril að
baki, sem blaðamaður, rithöfund-
ur, þingmaður, forystumaður í
þjóðfrelsisbaráttunni og ótal margt
fleira, að það þarf hóp sérfróðra
manna til að gera öllum þeim þátt-
um í ævi hans skil.
En eitt af þeim mörgu sviðum
þjóðlífsins, þar sem Jónas Árnason
hefur látið til sín taka svo um mun-
ar, er starf íslenskra áhugaleikfé-
laga.
Verk Jónasar, þau sem hann hef-
ur gert með bróður sínum Jóni
Múla eða einn, og þau, sem hann
hefur þýtt og staðfært, eru og hafa
lengi verið ofarlega á verkefnaskrá
leikfélaganna og naumast líður svo
leikár að ekki séu eitt eða fleiri
þeirra einhversstaðar á fjölum,
stundum á tveimur eða þremur
stöðum samtímis.
Og sjálfur hefur Jónas sungið
og leikið, m.a. lék hann Skugga-
Svein í rómaðri sýningu Ungmenn-
afélags Reykdæla, sveitunga sinna,
Helgin 28. - 29. maf 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
„Víst ertu, Jesú, kóngur klár“. Sungið af hjartans lyst í Húsavíkurkirkju,
én Jónas er Þingeyingur að ætt og var í framboði þar á sínum tíma.
sem fékk betri aðsókn en dæmi
voru áður um á þeim slóðum.
En auk þessa hefur Jónas unnið
samtökum áhugaleikfélaga
ómetanlegt gagn á öðrum sviðum.
Hann skildi snemma gildi áhuga-
leikstarfs fyrir allt leiklistarlíf í
landinu og varðveislu íslenskrar
þeim vettvangi þar sem haldið hef-
ur verið uppi merkjum gegn er-
lendri ásælni og fyrir þjóðlegri
reisn okkar íslendinga. Og hann
hefur jafnan haldið uppi stöðugum
tengslum við okkar frumatvinnu-
vegi, sjávarútveg og landbúnað.
Um leið og ég óska Jónasi til
Jónas Árnason dvelst um þessar mundir að
Arnarholti í Barðastrandarhreppi, og þar
verður hann í dag.
menningar og hefur lengi tekið
ötullega þátt í skipulags- og stjórn-
unarstörfum Bandalags íslenskra
leikfélaga, m.a. átt sæti í stjórnum
þess. Og á Alþingi átti hann beinan
þátt í að bæta aðstöðu áhuga-
leikfélaganna. Þar áttu þau alltaf
hauk í horni.
Jónas hefur einnig tekið mikinn
þátt í starfi alþjóðasamtaka áhuga-
leikara - IATÁ - og með eldmóði
sínum komið þar mörgu góðu til
leiðar og vakið verðskuldaða at-
hygli á starfi áhugaleikfélaga á ís-
landi.
Á hátíðisdegi ber að þakka Jón-
asi þetta allt og gleðjast jafnframt
yfir því að hann eldist miklu hægar
en árin færast yfir hann.
Helga Hjörvar.
Hann Jónas Árnason á Kópa-
reykjum er sextugur í dag. Sjálf-
sagt verða skrifaðar um hann af-
mælisgreinar sem þekja nokkra
dálka Þjóðviljans, það er vel. Þeir
verða þó fleiri sem enga afmælis-
grein skrifa en hugsa til hans með
árnaðaróskum um framtíðina og
með þakklæti og hlýhug fyrir liðin
ár.
Það varð um það samkomulag
milli mín og Jónasar að ég léti það
vera að skrifa um hann afmælis-
grein nema þá í símskeytisstfl, en sá
stfll tíðkast nú nokkuð á okkar pó-
litíska vettvangi.
Svo vill til að ég man okkar
fyrstu kynni nokkuð vel. Fyrst hitti
ég hann 1954 á Hellissandi sem
sjómann sem kom þar á land af
skipi sínu. Næst bar fundum okkar
saman í mótmælagöngu gegn er-
lendri hersetu á íslandi í Banka-
stræti í Reykjavík. Eftir áratuga
vináttu og kynni af afmælisbarninu
finn ég það að einmitt þessir tveir
fyrstu fundir okkar gátu varla orðið
mikið öðruvísi. Maðurinn, rithöf-
undurinn og þingmaðurinn Jónas
Árnason hefur jafnan haldið sig á
hamingju með sextugsafmælið,
færi ég honum og hans góðu konu
-Guðrúnu og börnum þeirra beztu
þakkir fyrir liðin ár frá mér og
minni fjölskyldu og um leið frá
Alþýðubandalagsfólki á Vestur-
landi og fjölmörgum Vestlending-.
um öðrum. Við óskum þess að við
fáum að njóta starfskrafta þeirra
og vináttu enn um mörg ókomin ár.
Skúli Alexandersson
Jæja, Jónas minn Árnason! Þú
ert þá orðinn sextugur, og við yngri
fornvinir þínir, sem þú öfundaðir
dulítið fyrir æskusakir á önd-
verðum sjötta áratugnum líka farn-
ir að markast nokkuð af tímans
tönn. Raunar hefur þú alla tíð frá
því að fundum okkar félaganna bar
saman og við fórum að mæla okkur
mót verið yngstur okkar í andan-
um, og ég veit, að þú ert það enn,
þrátt fyrir allt.
Þá þegar í upphafi okkar kynna
varst þú orðinn þjóðfrægur sem út-
varpsmaður, blaðamaður og al-
þingismaður. Hver man ekki frá
þessum árum eftir honum Sloppy
Joe, húbóndaholla hundinum á
Keflavíkurflugvelli, sem þú gerðir
ódauðlegan á sinni tíð í útvarpinu.
Það var beinskeytt háð í þeirri frá-
sögn, enda sáu víst fljótlega ákveð-
in öfl um það, að hlé yrði á starfi
þínu um sinn á þessum vettvangi.
Þeim mun starfsamari gerðist þú á
vettvangi hinnar sósíalísku hreyf-
ingar, þar sem þú haslaðir þér póli-
tískan völl með bravúr um langa
hríð. Þar naut Þjóðviljinn góðs af
pennaleikni þinni, og þú fékkst
tækifæri til að þróa þinn skemmti-
lega og sérstæða stfl.
Auðvitað gat ekki farið svo
með mann, sem hafði pólitísku
bakteríuna í blóðinu, að þú træðir
ekki í fótspor feðra þinna, - afa
þíns Jóns í Múla og Árna föður
þíns, - og gerðist alþingismaður,
því að setztur varstu á þingbekki 26
ára gamall. Það var að vísu ekki
nema eins og rúmlega einn rútubfll
af Seyðfirðingum, sem þá höfðu
svona góðan smekk fyrir skáldi og
húmorista, en það markaði að sínu
leyti nokkur tímamót, því að síðan
má segja, að það hafi þótt þing-
flokkur heldur af ómerkara tagi á
þessum kanti, sem ekki hefði
innanborðs eitt eða fleiri skáld og
rithöfunda.
Þótt þú hyrfir á brott úr þingsöl-
um um hríð, leitaði klárinn þang-
að, sem hann var kvaldastur, og
seta þín á Alþingi var orðin alllöng
áður en yfir lauk. Þá varst þú fyrir
löngu búinn að skapa öruggt þing-
sæti í Vesturlandskjördæmi fyrir
þinn flokk, enda segja kunnugir,
að þú hafir verið orðinn hinn mesti
kjördæmaþjarkur, jafnvel fyrir-
greiðslupólitíkus, og lengra verður
víst ekki komizt í þingmennsku!
Að þessu skeiði enduðu var líka
svo komið, að Pegasus heimtaði
sitt og engar refjar. Skáldgáfan,
sem þú hefur vafalaust hlotið í
vöggugjöf, m.a. frá langafa þínum
Jóni skáldi Hinrikssyni á Helluvaði
og öðru þingeysku gáfufólki, sem
að þér stendur, vildi ekki vera nein
hornreka lengur. Þetta mátti vera
aðdáendum þínum fagnaðarefni,
og þú hefur ekki síðan legið á liði
þínu sem einn helzti skemmtana-
maður þjóðarinnar með leikritum
þínum og öðrum andlegum
afurðum á skáldskaparsviði. Ekki
dettur mér í hug að fara að analýs-
era hér bókmenntalega þinn fjöl-
breytta ritferil í gegnum tíðina, til
þess er ég vanbúinn, og ég þykist
alveg vita, hvernig þér mundi falla
slíkt uppátæki í geð. Hitt get ég
sagt með sanni, að mikið asskoti
var nú gaman að sjá og heyra „Þið
munið hann Jörund" og „Skjald-
hamra“, - að ógleymdum öllum
hinum stykkjunum. Og ég er viss
um, að þú ert mér sammála í því,
að meira komplíment er ekki hægt
að gefa leikriti en að maður hafi
haft skemmtun af að sjá það. Þér
hefur líka tekizt að ná eyrum fólks-
ins, oger það ekki einmitt það, sem
höfundar keppa að?
Jónas minn! Margt hefur breytzt
í tímans rás frá því við ungir menn
diskúteruðum landsins gagn og
nauðsynjar í dentíð. Þeir atburðir
hafa gerzt, sem kastað hafa dökk-
um skugga á hugsjón okkar um rétt
blessaðrar alþýðunnar til að lifa
svokölluðu mannsæmandi lífi í
landi sínu á grundvelli sósíalisma.
Erlendir menn í austri hafa skapað
úr hugsjóninni harmleik. En þó að
við höfum orðið að meðtaka þá
miskunnarlausu staðreynd sögunn-
ar og draga af henni rétta lærdóma,
þá er hitt auðvitað lýðum ljóst, að
hinn voldugi nágranni í vestri hefur
ekki við það orðið að neinum
hvítþvegnum engli. Hann hefur
brugðið þeim böndum á land okk-
ar, sém við vildum ekki í öndverðu,
að yrðu bundin, og okkur er ljóst
enn í dag, að þau bönd mega aldrei
svo fast reyrast, að ekki verði hægt
um að losa, þegar þar að kemur.
í þessari nýju þjóðernisbaráttu
okkar hefur þú lengstum verið í
forystusveit, óþreytandi aflvaki til
dáða, maður, sem félagarnir gátu
treyst- og voru sæmdir af. Þar sem
þú fórst, Jónas, var reisn og djarf-
hugur. Og eins og hverjum góðum
forystumanni ber, vegna heiðar-
leika og drengskapar, áttir þú
virðing og tiltrú andstæðinganna,
jafnt innlendra sem erlendra. Slíkt
er málstaðnum ómetanlegt.
Þó að „áherzlur“ (eins og nú
tíðkast að segja!) séu kannski aðrar
nú en áður var í baráttunni, veit ég,
að enn ert þú í þeirri sveit, sem
berst fyrir hugsjóninni um herlaust
og friðlýst ísland og vill reyna með
einhverju móti að hafa vit fyrir
stórveldunum, sem sagt hefur ver-
ið um, að hegðuðu sér oft líkt og
tröllvaxnir hálfvitar. „Og það verð-
ur að hafa vit fyrir þeim eins og
öðrum hálfvitum, svo þau fari ekki
sjálfum sér og öðrum að voða,“
eins og þú sagðir réttilega í ræðu á
árunum, þegar Samtök hernáms-
andstæðinga voru að síga úr vör og
menn gengu Keflavíkurgöngur, en
þar varst þú jafnan fremstur í fylk-
ingu. Og þó að þú, Jónas, teljir þig
hafa goldið Torfalögin í baráttunni
og dregið þig til hlés, veit ég, að
engum er það ljósara, að nú um
þessar mundir er ekki síður nauð-
syn, að góðir menn freisti þess „að
hafa vit fyrir" þeim tröllvöxnu hálf-
vitum, sem reiða helsprengjur sín-
ar yfir höfðum fólks, jafnt í austri
sem vestri. Það væri óskandi, að í
forystu baráttunnar hérlendis fyrir
hugsjónum friðar og frelsis væru
einlægt menn sömu gerðar og Jón-
as Árnason.
Kæri vinur! Það var aldrei
meiningin að hefja upp hástemmda
lofgerðarrollu um þig á þessu
merkisafmæli þínu, þótt ég sé að
vísu kominn út á yztu nöf, enda
mundi þig sjálfsagt klígja við að
lesa mikið af svo góðu, og ekki vil
ég spilla vinskap með þvflíku fram-’
ferði. Hitt má ekki minna vera, að
maður þakki fyrir viðkynningu, -
já, ég vildi leyfa mér að segja vin-
áttu, - sem varað hefur í þrjá ára-
tugi, með oft á tíðum ósegjanlega
skemmtilegum og fjörlegum sam-
verustundum í hópi félaga okkar
ágætra, eins og Kjartans, Ragnars
og Sigurjóns. Þó að slíkar stundir
hafi strjálazt að undanförnu, þar
sem þú hefur verið fjarri vettvangi
um sinn og vinir okkar sumir gerzt
önnum kafnir og ábyrgðarfullir
landsfeður, - þá er von mín sú, að
ekki líði á löngu, þar til við getum
gengið í endumýjung hinna
skemmtilegu daga að breyttu
breytanda.
Til hamingju með daginn, Jónas
minn, og kær kveðja til Guðrúnar,
þinnar ágætu konu, ásamt þakklæti
fyrir allt gamalt og gott.
Einar Laxn
lessj
Einn síðsumardag 1952 er égi
staddur hjá vini mínum Kjartani
Guðjónssyni listmálara þegar
vörpulegt glæsimenni birtist óvænti
í dyrunum, Jónas Árnason kennd-
ur við Múla. Mér fannst allir hlytu
að þekja þennan mann nema ég og
því tímabært að fundum okkaf bæri
saman. Þingmaður, blaðamaður,
rithöfundur og guð veit hvað, enl
sjálfur var ég á leið norður í Þing-
eyjarsýslu að taka við prestakalli á
slóðum forfeðra þessa manns í Mý-
vatnssveit, eitt kvíðvænlegasta
verk sem ég hef tekið mér fyrir
hendur. Með okkur Jónasi tókst
strax góður kunningsskapur sem
átti eftir að breytast í vináttu er
stundir liðu fram. En oft verður
langt milli funda. Næsta ár dvaldist
ég í Lundúnum, og það er ekki fyrr
en austur í Hornafirði 1954 að
kynnin eru endumýjuð. Þá er Jón-
as á leið til fyrirheitna landsins
Neskaupstaðar með konu og börn
og staldrar við í Bjarnanesi meðan
hann bíður eftir skipsferð. Það var
þá sem hann sá kúna hans Gísla í
Papey - hún var að fara með sama
skipi og hann í sitt árlega sumar-
leyfi úr loftlausu fjósinu á Höfn í
sflgræna hagana í Papey, langþráð
stund fyrir blessaða skepnuna.
Jónas sá aðeins mæðu og söknuð í
svip kýrinnar og tár í augum og
fyrir þennan misskilning fæddist
ein af hans frábæru smásögum um
miskunnarleysi mannsins gagnvart
málleysingjum og þeim er enga
málsvara eiga sér: Herleiðing kýr-
innar. Þannig getur mikill misskiln
ingur fætt af sér listaverk ef þess er
gætt að leiðrétta hann ekki í tíma.
Öll grundvallar lífsviðhorf Jón-
asar Árnasonar voru löngu full-
mótuð á þessum árum, nema etv.
það sem stundum er kallað því
hvimleiða nafni trúmál, og ég held
að sé enn í deiglunni hjá honum.
Hann var haldinn ástríðufullri rétt-
iætiskennd sem hefði getað leitt
margan þann manninn í ógöngur er
ekki átt jafnmikinn húmor og Jón-
as Árnason. Aldrei hef ég heyrt
Jónas stæra sig af því að hann
berðist fyrst og fremst fyrir hugsjón
en menn skiptu hann ekki máli.
Fyrir honum eru menn allt en allar
fræðikenningar aukaatriði. Miklar
sálargáfur og innsæi hafa forðað
honum frá því að hafa endaskipti á
þessum hlutum, sem þó margan
dánumann hefur hent.
Jónas var ekki búinn að vera
lengi á Norðfirði þegar sú
staðreynd upplaukst fyrir honum
Sjá næstu síðu