Þjóðviljinn - 22.07.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 22. júlí 1983
Eðvarð Sigurðsson
Fæddur: 18. 7. 1910 Dáinn: 9. 7. 1983
Suður á Grímsstaðaholti, á horni
Þormóðsstaðavegar og götu sem
nú heitir Suðurgata, stóð til
skamms tíma lítill, grasi gróinn
bær, hlaðinn úr torfi og grjóti með
grasi á þekju og ljósum stafnþilj-
um. Hann hét Litla Brekka. í þess-
um litla bæ bjó Eðvarð Sigurðsson í
yfir 60 ár og vegna þeirrar búsetu
varð bæjarnafnið Litla Brekka
landsþekkt, enda kenndi hann sig
gjarnan við bæinn.
Árið 1906 fluttust að Litlu
Brekku hjónin Ingibjörg Jónsdótt-
ir og Sigurður Eyjólfsson. Sigurður
var frá Nýjabæ í Landbroti í V-
Skaftafellssýslu. Hann hafði farið
suður til vers og kynnst þar konu-
efni sínu sínu, Ingibjörgu. Hún var
einnig frá bæ sem hét Nýibær, en
var í Garðinum. Þau fluttu til
Reykjavíkur og eftir vetrardvöl þar
fluttust þau að Litlu Brekku og
bjuggu þar meðan bæði lifðú. Þau
eignuðust 9 börn; tvö létust í frum-
bernsku og af þeim sjö sem lifðu
var tveimur komið í fóstur til ætt-
ingja Ingibjargar suður í Garði.
Þetta voru þrír drengir og fjórar
stúlkur. Nú eru eftirlifandi þrjár
systur; Guðríður, Addbjörg og
Sigríður.
Sigurður féll frá fyrir aldur fram
árið 1921 og þá bar Ingibjörg ní-
unda barn þeirra hjóna undir belti.
Kröppum kjörum tómthúsmanna
með fullt hús barna á þessum árum
þarf ekki að lýsa, og ekkja með
stóran barnahóp lifði sannarlega
engu sældarlífi. Eftirlifandi systur
Eðvarðs, Guðríði, var komið ífóst-
ur til móðursystur sinnar eftir lát
Sigurðar, en elsta barnið, Marís,
ólst upp hjá móðurforeldrum sín-
um í Garðinum.
Á Grímsstaðaholtinu bjó á þess-
um tíma almennt fátækt verkafólk
og flest voru heimilin barnmörg. Á
nútímamáli myndi þetta heita fá-
tækrahverfi. En það var ekki fá-
tækt í öllum skilningi.
Eðvarð Sigurðsson fæddist að
Nýjabæ í Garði 18. júlí 1910. Hús-
næði foreldra hans var slíkt og að-
stæður þeirra þannig að móðir hans
fór suður til foreldra sinna til að
fæða eldri börnin. Eðvarð var
þriðji í röðinni. Hálfsmánaðar-
gamlan kom hún með hann að
Litlu Brekku.
Þarna ólst Eðvarð upp. Ef vinna
var fyrir börn á þessum árum var
hún tekin, og vitanlega byrjuðu
þeir elstu bræðurnir strax að vinna
við allt sem til féll. Eðvarð sótti
barnaskólann í Reykjavík, sem þá
var Miðbæjarskólinn einn. Þá voru
9 bekkir í skólanum en ekki skylda
að ljúka þeim öllum. Þetta voru
ekki aldursskiptir bekkir, heldur
skiptust nemendur eftir kunnáttu.
Strax í upphafi kom í ljós náms-
hæfni Eðvarðs og honum sóttist
námið vel. Ég held hann hafi lokið
7. bekk. Þá komu til möguleikar á
fiskvinnu og sendisveinastörfum
og skólanámið varð að víkja.
Maður verður sjálfur að gera sér
í hugarlund æskuár Eðvarðs. Þar
skiptust á vinna og atvinnuleysi, en
æskufélagarnir á Grímsstaðaholt-
inu voru honum jafnan kærir. Og
ég held honum hafi þótt vænst um
það fólk. Kreppuárin með atvinnu-
leysinu og skortinum, og róttækar
skoðanir sem oft hindruðu að hann
væri tekinn í vinnu þótt hann væri
með afbrigðum verklaginn maður
voru hlutskipti hans. Þessi
bernsku- og æskuár Eðvarðs verða
menn að hafa í huga þegar þeir
skoða lífsstarf hans. Fátæktin
atvinnuleysið og þjóðfélagslegt
ranglæti eru bakgrunnur lífs-
skoðana og starfs hans alls. f Ijósi
þessara ára er rétt að skoða verk
hans síðar á ævinni.
Hann gengur í Dagsbrún árið
1930 og 1935-36 var hann orðinn
einn virkasti andstæðingur þáver-
andi stjórnar félagsins. Hann vildi
að félagið beitti sér harðar gegn
atvinnuleysinu, vildi gera það rót-
tækara og virkara. í stríðsbyrjun
var hann óumdeildur sem einn
sterkasti maður félagsins.
Á þrettánda degi jóla kom bresk
herfylking að Litlu Brekku. Erindi
þessara vopnuðu hermanna var að
handtaka Eðvarð Sigurðsson.
Hann sagði mér síðar að systir sín,
Guðrún heitin, hefði bjargað lífi
sínu með því að hlaupa á eftir hon-
um, þar sem hann gekk á braut í
gæslu vopnaðs liðs og rétta honum
þykka lopapeysu. Hann var fluttur
inn á Kirkjusand, settur í herfang-
elsi ásamt félögum sínum í óupp-
hituðum bragga. Þar kom lopa-
peysan að góðu haldi.
Þeir félagarnir voru ásakaðir um
að hafa dreift dreifibréfum meðal
hermanna, eftir að herstjórnin hafi
skipað þeim að taka upp störf
reykvískra hafnarverkamanna í
verkfalli Dagsbrúnar. f bréfinu
voru hermennirnir hvattir til að
sýna samstöðu með verkamönnun-
um með því að taka ekki að sér
störf þeirra meðan á verkfallinu
stæði.
Yfirheyrslur hófust á því að
vopnaðir hermenn sóttu hina
ákærðu og sá er yfirheyrslunum
stjórnaði hóf þær gjarnan á því að
setja hlaðna skammbyssu á borðið
fyrir framan sig. Engin játning kom
fram, þrátt fyrir kulda og byssur,
og eftir um það bil viku voru þeir
afhentir íslenskum yfirvöldum.
Eðvarð og félagar hans þrír voru
sekir fundnir af íslenskum dómstól-
um og dæmdir í fangelsi fyrir
landráð gegn breska heimsveld-
inu!! Eðvarð afplánaði fjögurra
mánaða dóm sem fangi á Litla
Hrauni. Hann sagði mér ýmislegt
um dvöl sína á Litla Hrauni, en eitt
er víst, að samfangar hans ýmsir
heimsóttu hann í áratugi eftir
þetta, í gleði sinni og sorgum, og
leituðu hollra ráða.
Árið 1942 var gerð stjórnarbylt-
ing í Dagsbrún. Sigurður Guðna-
son var kjörinn formaður og nán-
ustu félagar hans úr stjórninni voru
Hannes Stephensen og Eðvarð Sig-
urðsson. Samvinnan milli þeirra
þriggja var undraverð. Þar nýttust
bestu kostir þeirra hvers um sig.
Þeim þremenningum tókst að sam-
eina félagsmenn og strax sama
sumar braut Dagsbrún á bak aftur
gerðardómslög sem bönnuðu
kauphækkanir, náðu auk þess
samningum um stórhækkað kaup
verkamanna og í þessum samning-
um kom einnig í fyrsta sinn inn í
kjarasamninga ákvæði um orlof.
Upp frá þessu var Dagsbrún í ára-
tugi óumdeilt forystufélag íslenskr-
ar verkalýðshreyfihgar.
En hvernig á síðan að segja frá
störfum Eðvarðs í verkalýðs-
hreyfingunni? Það er ekki hægt
nema lýsa íslenskri verkalýðsbar-
áttu í 40 ár. Hann var formaður
óteljandi samninganefnda Dags-
brúnar og Alþýðusambands Is-
lands. Hann var í miðstjórn ASÍ
um 30 ára skeið og varaforseti þess
í mörg ár; formaður Verkamanna-
sambands íslands frá stofnun þess
1964 til 1975, í stjórn Dagsbrúnar
til 1982, eða í 40 ár, þar af formað-
ur í 21 ár. Ég held þau hafi verið fá
itörfin í verkalýðshreyfingunni
>em hann hafi ekki gegnt eða verið
Deðinn um að gegna. Það verður
aldrei skráð nákvæmlega hve oft
var leitað aðstoðar hans eða um-
sagnar í deilum og erfiðum stöðum
sem hin ýmsu verkalýðsfélög allt í
kringum landið áttu í. - Og þeir
sem leituðu til hans einu sinni
leituðu til hans aftur.
Ég vil hér aðeins nefna þrjú at-
riði, sem mér virtist í okkar sam-
starfstíð að væru honum hug-
leiknust: 1955, eftir 6 vikna verk-
fall, náðust samningar um atvinnu-
leysistryggingar á Islandi. Ég man
að við deildum um þessa samninga.
Ég vildi láta fella þá. Eðvarð tók
því ljúfmannlega en bað mig um að
ræða við nokkra fullorðna verka-
menn, sem lifað höfðu ár krepp-
unnar. Ég varð við þessari ósk hans
og er ég kom til hans aftur hafði ég
skipt um skoðun. Ég man eftir sig-
urljómanum í andliti hans; hann
hefur sjálfsagt minnst æsku sinnar
og félaga sinna og hlutskiptis
þeirra. 1961 stóðum við í 5 vikna
verkfalli og þá náðum við fram
stofnun Styrktarsjóðs Dagsbrúnar-
manna, en í hann skyldu atvinnu-
rekendur greiða sem næmi 1% af
dagvinnulaunum verkamanna.
Sjóðurinn skyldi styrkja verka-
menn sem lent höfðu í slysum eða
áttu við veikindi að stríða. Hann
vissi hvað verkamönnum kom.
1969 kom í samninga skylda at-
vinnurekenda til greiðslu í lífeyris-
sjóði verkalýðsfélaga. Auk elli- og
örorkulífeyris félagsmanna fengu
nú ekkjur þeirra maka- og barnalíf-
eyri. Ég held að þá hafi hann enn
hugsað sterkt til æsku sinnar og
æskufélaga. Hann þekkti líf og
vanda verkamannafjölskyldna.
Ég minnist aðeins á þessi þrjú
atriði. Hann sat í stjórnum allra
þessara sjóða til dauðadags og þeir
voru honum hjartfólgnir.
En hvernig var maðurinn
Eðvarð Sigurðsson?
Ég gat þess fyrr að hann hefði
hætt barnaskólanámi. En í hálfan
vetur á unglingsárunum sótti hann
kvöldskóla KFUM, auk þess sem
hann sótti síðan 1936 eða ’37 hálfan
vetur á verkalýðsskóla í Svíþjóð.
Sá tími taldi hann alltaf að hefði
verið sér ómetanlegur. Eftir það
léku reikningur og bókhald í hönd-
um hans. Á tæplega 30 ára samveru
okkar minnist ég þess aldrei að ve-
fengdir væru útreikningar hans. Og
ég minnist þess heldur aldrei að
nokkur aðili sem sat með honum í
samningum vefengdi skýringar
hans á lögum og reglugerðum.
Hugsun hans var svo skýr og rök-
föst að með ólíkindum var.
í samningaviðræðum geistist
hann ekki fram með stóryrðum og
fullyrðingum. Hann flutti mál sitt á
ákaflega ljósan hátt og með skýrri
framsetningu. Var fljótur að átta
sig á stöðu mála og afburða samn-
ingamaður.
Eitt var líka einkennandi. Ég
minnist þess aldrei að viðsemjend-
ur hans eða samstarfsmenn bæru
það að hann segði ósatt. Hann
lagði sig fram um að vera svo
heiðarlegur í öllum vinnubrögðum
að loforð frá hans hendi þóttu hald-
betri en skriflegar yfirlýsingar