Þjóðviljinn - 22.07.1983, Blaðsíða 9

Föstudágur 22. júlí 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
flestra annarra. Enda efast ég um
að setið hafi við samningaborð
maður sem var betur virtur í öllum
samningum og vinnubrögðum. Þar
kom margt til. Sjálfur hafði hann
lifað lífi verkamannsins og hafði
sjálfur unnið þá vinnu sem um var
rætt og samið, eða þrautkynnt sér
það mál sem um var rætt. Karakt-
erinn var svo kristaltær að óheilindi
eða ósannindi voru honum víðs-
fjarri.
Á öllum félagsmálaferli sínum
var honum Dagsbrún ávallt efst í
huga. Hún stóð hjarta hans næst.
Þar kom til að hann var úr verka-
mannafjölskyldu, hann var verka-
maður sjálfur; flestir æskufélagar
hans voru verkamenn; umhverfi
hans allt var umhverfi
verkamannsins og hann vildi vera
umhverfi sínu trúr. Starfsferill hans
í félagsmálum hefst í Dagsbrún og
þótt hann sæti á Alþingi og gegndi
ótal trúnaðarstörfum með sóma,
stóð Dagsbrún honum alltaf næst.
Ég minnist fjölda funda, sér í lagi
að loknum verkföllum, funda sem
kannski á annað þúsund verka-
manna sóttu. Þá komum við stund-
um lítt sofnir, búnir að vaka kann-
ski í tvo sólarhringa og fengið lítinn
svefn síðustu vikuna. Þá setti hann
an hann sat á Alþingi starfaði hann
m.a. nær daglega á skrifstofu Dags-
brúnar og mikið fyrir Verka-
mannasamband íslands, en fékkst
aldrei til að taka nein laun fyrir. Og
meðan hann var starfsmaður Dags-
brúnar var hann á mjög lágum
launum.
Eftir að systkini hans voru upp
komin bjó hann með móður sinni
og Guðrúnu systur sinni í Litlu
Brekku. Hann gekk börnum Guð-
rúnar, Eðvarði og Svölu, í föður-
stað. Þarna var hlýtt heimili. Það
var kært milli hans og systkina hans
og barna þeirra.
Þótt bærinn hafi verið endur-
byggður 1918 var hann ótrúlega lít-
ill. Þó fannst mér þar aldrei þröngt.
Og þótt kynt væri með kolum var
þetta ein snyrtilegasta og hreinleg-
asta íbúð sem ég hef komið í. Og
það var ekki að heyra á Ingibjörgu,
móður Eðvarðs, að hún hefði lifað
erfiðu lífi. Hún var kát og glöð og
þeirrar gerðar að manni leið vel í
návist hennar.
Þau Eðvarð og Guðrún systir
hans voru ákaflega samrýmd. Við
lát hennar í desember 1965 ritaði
ég í minningu hennar stutta kveðju
hér í blaðið. Það var fátítt að
Eðvarð skipti sér af mínum skrif-
hans lést um aldur fram í desem-
ber, eins og fyrr segir, og árið eftir
lést móðir hans eftir erfið veikindi.
Fósturbörn hans voru þá uppkom-
in og farin að heiman.
Næstu ár fannst mér Eðvarði líða
illa. Honum líkaði ekki að borða á
matsöluhúsum og hann var ein-
mana í Litlu-Brekku. Við vinir
hans urðum ennþá hræddari um
hann einan, þegar hann fékk slæmt
hjartaáfall 1971 og lengi var tvísýnt
um líf hans.
En um þetta leyti kynntist hann
eftirlifandi konu sinni, Guðrúnu
Bjarnadóttur, og þau bjuggu sam-
an í um það bil áratug. Tími einver-
unnar var liðinn og þessi áratugur
var báðum gæfu- og hamingju-
ríkur.
Eðvarð var ætíð fámáll og dulur
um sín einkamál, en nú brá svo við
að hann sagði mér oftar en einu
sinni, að umhyggja og ást Guðrún-
ar hefð gjörbreytt lífi sínu.
Eðvarð náði aldrei fyrra þreki
eftir veikindin 1965. Og enn syrti í
álinn við næsta hjartaáfall 1971, en
hann var ákveðinn í að deyja stand-
andi. Hann skeytti lítt um læknis-
í orlofsheimili að Einarsstöðum.
Laugardagurinn 9. júlí rann upp,
bjartur og fagur. Sólin skein í heiði
og fjallasýn var tignarleg. Þau
hjónin óku af stað í stuttan ökutúr
og honum leið vel við tign íslenskr-
ar náttúru. Skyndilega var hann
allur.
Þetta var án efa dauðdagi sem
hann hefði óskað sér; að deyja í
faðmi íslenskrar náttúru og deyja
„standandi“. En íslenskt verkafólk
sér á bak einum sínum traustasta
og vandaðasta forystumanni.
Þegar hart var sótt að fátækum
reykvískum verkamönnum upp úr
aldamótunum svöruðu þeir með
því að fylkja sér saman og stofna
verkalýðsfélag þrátt fyrir hótanir
og ofsóknir. Þetta var árið 1906,
þegar foreldrar Eðvarðs fluttu til
Reykjavíkur. Reykvískir verka-
menn skírðu þetta félag sitt Dags-
brún. Nafnið og merki félagsins er
rísandi sól. Undir þessu nafni og
þessu merki unnu þeir stóra sigra
og á þessum tíma skulum við taka
þessar gömlu hetjur til fyrirmynd-
ar. Hönd í hönd skulum við ganga
saman undir rísandi sól til baráttu.
Þannig hefði Eðvarð Sigurðsson
viljað láta minnast sín.
Guðmundur J. Guðmundsson
mitt ráð að leita á náðir hans á milli
funda til þess að fá leiðbeiningar.
Á fundum í sínu félagi naut Eðvarð
sín best. Félagsmenn Dagsbrúnar
áttu í honum hvert bein og hann í
þeim.
f öllu starfi Eðvarðs sem forustu-
manns í verkalýðshreyfingunni og
alþingismanns fléttaðist hin fag-
lega og hin pólitíska barátta
saman. Hann gerði sér ljóst að kjör
og réttindi verkafólks verða aldrei
nema að hluta ákveðin í samning-
um við atvinnurekendur og miklu
skiptir að hafa áhrif á ákvarðanir
stjórnvalda. f verkalýðsbaráttunni
og á Alþingi hafði hann margvís-
legt frumkvæði og átti hlut að flest-
um meiri háttar framfaramálum á
síðari árum.
Eðvarð naut einstaks trausts og
virðingar innan verkalýðshreyfing-
arinnar. Verkhæfni hans, sanngirni
og heiðarleiki áunnu honum einnig
traust og virðingu í röðum atvinnu-
rekenda og pólitískra andstæðinga.
Skoðanir hans gátu verið um-
deilanlegar en maðurinn var
óumdeildur.
Eðvarð Sigurðsson skilur eftir
skarð í íslenskri verkalýðshreyf-
ingu. Þó í hverri stjórn og hverri
nefnd komi maður í manns stað
Eðvarð og Hannes Þ. Sigurðsson á skrifstofu Dagsbrúnar.
Formaður Dagsbrúnar í 21 ár, hér ásamt einni fyrstu stjórninni.
fram öll meginatriði samninganna
á svo ljósan og skýran hátt, að engu
var líkara en hann hefði ekki gert
annað síðustu dagana en að undir-
búa sig undir að útskýra samning-
ana. Hann rakti gang samninga-
viðræðna, hvernig mál stæðu núna
og skýrði mat sitt á stöðunni. Þarna
kom aftur þessi skýra hugsun og
ljósa framsetning, þannig að vart
kom fram nokkur fyrirspum. Það
var auðvelt að tala á eftir honum;
það þurfti aldrei að „kítta upp í“
framsöguræðuna. - Umræður voru
oft harðar og útlit fyrir að úrslit
yrðu tvísýn, en það voru aldrei
felldir samningar sem hann hafði
skrifað undir. Og aldrei samþykkt
tilboð sem hann mælti á móti. Var
þó fjarri því að fundarmenn væru
allir hans pólitísku samherjar.
Eðvarð var mikill unnandi ís-
lenskrar náttúru og frekar vildi
hann fara upp á Arnarvatnsheiði,
sem hann fór sumar eftir sumar,
heldur en að fara til útlanda. Hann
sótti í kyrrð öræfanna hvfld og frið
frá erli dagsins.
Á sama hátt svalg hann í sig bók-
menntir og var ótrúlega vel lesinn.
Við ljóðalestur og fagra tónlist átti
hann unaðsstundir.
Ég hef aðallega getið starfa
Eðvarðs í verkalýðshreyfingunni.
En hann var einnig virkur á öðrum
sviðum. Hann var stofnandi
Kommúnistaflokksins, Sósíalista-
flokksins og Alþýðubandalags-
ins, átti sæti í miðstjórnum þeirra
allra og fórnaði miklum tíma
í pólitísk störf. Hann var ákveð-
inn sósíalisti að lífsskoðun og
þreyttist seint á að boða bræðra-
lagið, sem honum fannst svo mjög
á vanta á síðari tímum.
Eðvarð lifði ákaflega hófsömu
lífi og veitti sér lítinn munað. Með-
um, en í þetta sinn bað hann mig að
geta þess, að ef hann hefði komið
einhverju góðu til leiðar með störf-
um sínum, þá bæri að þakka henni
stóran hluta þess. Hún hefði ávallt
hvatt sig og stutt í öllum málum og
þá best þegar erfiðast var.
Heimsóknir mínar í Litlu
Brekku eru mér dýrmætar minn-
ingar.
í miðri vinnudeilu 1965, með
yfirvinnubanni og takmörkuðum
verkfallsaðgerðum, vorum við
Eðvarð búnir að skipta með okkur
verkum. Hann var að vanda for-
maður samninganefndar en ég sá
um framkvæmd aðgerða og ýmsa
takmarkaða þætti samninganna.
Þá var snemma morguns hringt til
mín. Eðvarð Sigurðsson var í sím-
anum og tilkynnti mér með rósemi
að hann hefði fengið hjartaáfall þá
um nóttina, neitaði lækni um að
flytja sig á sjúkrahús vegna þess að
hann átti eftir að ganga frá nokkr-
um skjölum svo auðveldara væri
fyrir mig að taka við samninga-
nefndinni. Bað mig nú að flytja sig
á sjúkrahús, - en tók fram að það
mætti ekki vera í sjúkrabíl.
Þegar ég kom að sækja hann,
setti hann mig með ró og stillingu
inn í stöðu mála og gaf mér hollráð.
Þegar á sjúkrahúsið var komið,
neitaði hann mér um að halda á
tösku sem hann var með og gekk
sjálfur upp stigana. Kvaddi mig
með handabandi þegar upp var
komið og bað mig að duga vel. Alla
næstu nótt stóðu yfir samninga-
fundir, en í símanum fékk ég þær
upplýsingar frá Landakoti að
Eðvarð berðist við dauðann.
Samningar náðust nokkru síðar
og Eðvarð átti eftir að rísa upp og
ganga til starfa á nýjan leik.
Orsök veikindanna var of mikið
og langvarandi álag.
Þetta ár og það næsta urðu
Eðvarði þungbær. Guðrún systir
ráð; að fara gætilega og taka ekki
að sér erfið og lýjandi störf. Hann
sætti sig ekki við að vera áhorfandi,
hann vildi berjast til hinstu stund-
ar. Og hann tók að sér erfiðustu og
vandasömustu störf eins og ekkert
hefði í skorist. En þessi ósérhlífni
gekk ekki til lengdar. Árið 1975
hékk líf hans á bláþræði um tveggja
vikna skeið. En árið 1976 var hann
einróma kjörinn forseti ASÍ-þings,
- og aftur árið 1980. En ef um-
hyggju Guðrúnar hefði ekki notið
við, er hætt við að endalokin hefðu
komið fyrr.
Árið 1979 lét hann af þing-
mennsku eftir 20 ára setu á Alþingi
fyrir Alþýðubandalagið. Og 1982
lét hann af formennsku í Dagsbrún
eftir að hafa gegnt því starfi í 21 ár
samfleytt. Hann sat lengur í stjórn
Dagsbrúnar en nokkur annar mað-
ur og átti að baki lengri formanns-
feril en nokkur annar.
Síðustu árin var hann farinn að
draga sig út úr hringiðu erfiðra
samninga, en við heimsóttum hann
gjarnan ef við áttum í vanda, hvort
heldur var að nóttu eða degi.
Þótt hann léti af formennsku í
Dagsbrún starfaði hann áfram á
skrifstofu félagsins og þar var gott
að hafa hann til að fá áttirnar í erf-
iðum málum. Leiðbeiningar hans
allt til hins síðasta voru ómetan-
legar.
Þegar líða tók á vetur sáu kunn-
ugir að Eðvarði Sigurðssyni var
brugðið. Þrek hans fór dagminnk-
andi. En þegar hann sagði mér um
síðustu mánaðamót að hann ætlaði
í hringferð um landið, dvelja í or-
lofsbúðum austurá Héraðiog vest-
ur á fjörðum, þá brá mér nokkuð
og ég spurði hvort ekki væri í of
mikið ráðist. Eðvarð hló og sagði:
„Maður verður að kveðja landið".
Og þau hjónin óku austur á Hérað
og voru búin að dveljast í vikutíma
Ég hitti Eðvarð Sigurðsson fyrst
þegar ég sem barn fór með föður
mínum heim til hans í kaffi í torf-
húsinu vestur í bæ. En þá horfði ég
trúlega meira á húsið en manninn.
Ég kynntist honum fyrst þegar ég
hóf störf hjá Alþýðusambandinu
fyrir tæpum áratug. Úr fjarlægð var
eðlilegt að ímynda sér að maðurinn
væri hjúpaður harðri skel af ára-
langri harðvítugri baráttu og bæri
svip af því að hafa staðið i sviðsljósi
sem forustumaður í verkalýðssam-
tökunum og sem alþingismaður.
Auðvitað var Eðvarð mótaður af
sinni lífsreynslu en hvergi brá fyrir
svipmóti harðneskju eða hroka.
Hann hlífði sér hvergi og var harð-
ur af sér í kjarabaráttunni. Þó öll
spjót stæðu á honum hélt hann yfir-
vegaðri ró sinni og hæfni til þess að
greina aðalatriði frá aukaatriðum.
En í framkomu var hann hógvær og
alúðlegur, hress og uppörvandi.
Manngæska og hlýja var honum
eðlislæg. Ég finn til að vita að þess
er ekki lengur að vænta að hann
leggi hönd sína á öxl mér og skjóti
að góðlátlegri athugasemd.
Eðvarð gegndi fleiri trúnaðar-
störfum fyrir verkalýðshreyfing-
una en ég kann að nefna. Ég man
hann sem traustan og öruggan
samninganefndarformann með
yfirburða dómgreind og stöðumat.
Ég minnist hans sem röggsams
þingforseta á Alþýðusambands-
þingum, þar sem hann naut slíkrar
virðingar að ekki hvarflaði að
neinum að mótmæla jafnvel um-
deilanlegum úrskurðum. í mið-
stjórn ASÍ var hann stefnufastur og
tillögugóður. Á öllum samkomum
var hlustað af athygli þegar hann
talaði. Það setti sitt mark á um-
ræður í samninganefndum þegar
hann var ekki lengur á fundunum
til að draga höfuðatriðin fram og
segja kost og löst á þeim lausnum
sem til greina komu. Þá var það oft
verður það skarð ekki fyllt. Ég
sakna þess að hann muni ekki
lengur sinna þeim fjölmörgu störf-
um sem hann gegndi fyrir hreyfing-
una en mest sakna ég góðs félaga
sem ekki aðeins var einstakur læri-
faðir heldur vinur sem veitti mér
uppörvun og hlýju. Eftirlifandi
konu hans Guðrúnu Þorbjörgu
Bjarnadóttur flyt ég innilegustu
samúðarkveðjur mínar og konu
minnar. Missirinn er sár en ég veit
að minningin gefur styrk á erfiðri
stundu.
Ásmundur Stefánsson
Eðvarð Sigurðsson er látinn.
Með honum er fallinn frá einn á-
hrifamesti og besti forystumaður
íslenskrar verkalýðshreyfingar í
sl. 40 ár.
Eðvarð hafði gengið í gegnum
öll þau stig, sem verkalýðsbarátt-
unni fylgdu. Fyrst var hann verka-
maður og vann við margvísleg
störf. Hann ólst upp í fátækt og
hann þekkti atvinnuleysisárin af
eigin raun.
Árið 1942 var hann fyrst kosinn í
stjórn verkamannafélagsins Dags-
brúnar. Síðan gerðist hann starfs-
maður þess og árið 1961 var hann
kosinn formaður Dagsbrúnar.
Hann var kosinn formaður Verka-
mannasambandsins frá stofnun
þess 1964 þar til hann baðst undan
því starfi 1975.
Á stríðsárunum 1939-1945 urðu
mikil umskipti í kjörum og aðstöðu
verkafólks. Þá varð atvinna næg í
stað stopullar atvinnu á áratugnum
á undan.
Eðvarð Sigurðsson átti mikinn
þátt í þeirri baráttu, sem háð var á
styrjaldarárunum og að því miðaði
að leiðrétta kaup verkafólks og
knýja fram aukin réttindi vinnandi
fólki til handa. Þegar litið er yfir
starfsævi Eðvarðs Sigurðssonar og
sérstaklega numið staðar við
verkalýðsmálin, þá held ég, að