Þjóðviljinn - 03.09.1983, Síða 7

Helgin 3.-4. september 1983 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
sunnudagspistill
X^>/

r Umsagnir um bækur
Atta hundruð
bækur, vesgú
Bæöi ég og aðrir hafa öðru hvoru látið
uppi svartsýni um hag bókarinnar á
íslandi. Útgáfan er mikil, er þá sagt, en
það hlýtur að koma að því að hún
dragist saman. Sjónvarpið mun stela
tíma frá bókum, svo vídeóið eða
eitthvað enn annað. Ekkert af þessu
heftur ræst hingað til, sem betur fer.
Bókin hefur haldið sínu - að minnsta
kosti því sem hægt er að skrá með
tölum.
Til dæmis segir frá því í nýútkominni fs-
lenskri bókaskrá, að í fyrra hafi komið út á
íslandi 820 bækur og 380 bæklingar, alls
1200 titlar. Enn fleiri en í hitteðfyrra. Út-
gáfan aldrei meiri. Að vísu er hér mikið um
prentmál, sem ekki fer á neitt það flakk sem
er eðli til dæmis skáldsögu, ævisagna eða þá
fræðirits um jurtir eða sögu. En það er
sama: talan er mjög há og það getur verið
þægilegt að vitna til hennar þegar menn eru
í þjóðrembustríði. Og manni skilst einnig af
nýlegum fréttum, að útlán á almennings-
bókasöfnum séu í hámarki þegar á allt er
litið.
Hvað verður?
Vitanlega segja slíkar tölur ekki nema
sannleikann tæplega hálfan. Við vitum
lítið, hvað verður af þessum átta hundruð
bókum. Við vitum lítið um upplög bóka.
Enn minna um notkun þeirra. Ekkert að
gagni um það galdraspil sem fram fer milli
höfundar og lesanda þegar vel tekst til um
bók. Ekki nema löngu síðar-í æviminning-
um einstaklinga - og hve langt geta menn
gengið í að draga almennar ályktanir af
þeim? Við vitum heldur ekki hvaða bækur
það eru, sem fá þau örlög sem eftirsóknar-
verðust eru, en þau þýða að bækur séu lesn-
ar upp aftur. En börn eru vitur segir Olof
Lagercrantz á einum stað: ef þeim líkar við
bók vilja þau strax heyra hana eða lesa hana
aftur. Og Georg gamli Brandes sagði, að sá
sem hefur lesið góða bók aðeins einu sinni
hafi alls ekki lesið hana.
Góða bók, sagði sá gamli - og þar með
erum við minnt á leiðinlega uppákomu í
nútímanum: það þykir hofmóður að tala
um góðar bækur og vondar. Gott ef ekki í
andstöðu við lýðræðið. Allir höfundar eru
jafnir á fagfélagsgrundvelli og eiga víst helst
að fá borgað eftir uppmælingu. Ert þú ekki
með bók í ár?
Sögur og Ijóð
Það er líka hægt að rýna áfram í íslenska
bókaskrá. Það er til dæmis mjög furðulegt
hve mikið er gefið út af ljóðabókum. Þær
voru 68 í fyrra, allt frumútgáfur nema sex.
Mörg þau kver voru mjög smá, en mér er
sama - þetta er ótrúlega mikið magn. Og
hafi tvær eða þrjár ljóðabækur verið áhuga-
sömum lesara einhvers virði, þá er ástandið
takk bærilegt.
íslenskar skáldsögur og smásagnasöfn
urðu 48. Það er líka með meira móti. Og
nýjar skáldsögur, sem höfundarnir telja á-
reiðanlega til bókmennta en ekki
afþreyingar (hvað sem aðrir telja) voru yfir
þrjátíu. Ef nokkur hreyfing er á þessu sviði
sem ráðin verður af tölum, þá er það helst,
að opinskáir reyfarar eru varla nema sex
eða sjö. Hitt er svo vafalaust, - svo haldið
sé áfram með þá fyrri spurningu hvað verð-
ur um bækurnar - að einmitt þessir ágætu
reyfarar, afþreyingin, eru sjálfsagt miklu
meira Iesnir en obbinn af þeirri framleiðslu
sem tekur sig hátíðlega. Að minnsta kosti
benda bókasafnsskýrslur til þess. En þá er
líka að muna eftir því, að sumar bækur fá
menn sér á almenningsbókasöfnum fyrst og
fremst, meðan aðrar leita sér að plássi á
heimilisbókasöfnum.
Það hefur líka verið tómstundaiðja hjá
mér að skoða listann yfir erlendar skáld-
sögur. Þær eru mjög stór flokkur, um
hundrað bækur, helmingurinn úr ensku,
rösklega 30 úr Norðurlandamálum, önnur
menningarsvið eru ekki mikið á dagskrá.
Hér er hlutfallið milli afþreyingar og bók-
mennta annað, samt má finna yfir tuttugu
bækur sem vel mega teljast til bókmennta í
hefðbundnum skilningi. Tiltölulega fæstar
eru þá úr ensku, en allar þær fjórar bækur
sem koma til okkar úr spænsku eru merkis-
rit, Cervantes, Marquez. Og spyrji menn
að hreyfingu milli ára, þá er bókmennta-
hlutfallið tiltölulega gott í fyrra.
Við sögðum áðan, að það væri ekki hægt
að færa í skýrslur mikið um líf bóka, þær
viðtökur sem þær fá. Kannanir á bóklestri
hafa allar mjög mikla annmarka. En það er
náttúrlega hægt að telja saman ritdóma,
yfirlit yfir þá kemur seinna, í Bókmennta-
skrá Skírnis. Hún er ekki komin út, en ef að
líkum lætur þá er þar að finna fljóttekna
ályktun um, að hvað sem höfundar kvarta:
um hirðuleysi fjölmiðla, þá er fjallað um
ótrúlega stóran hluta nýrra íslenskra bóka.
Um gæði þeirrar gagnrýni er hinsvegar
varla hægt að segja mikið meira en hægt er
að staðhæfa um gæði samanlagðrar bóka-
framleiðslunnar. Að minnsta kosti ekki nú
og hér. Kannski eru skrifaðar alltof margar
bækur og alltof margir ritdómar.
George Orwell skrifaði einu sinni
skemmtilega grein um raunir gagnrýnenda
(hann var einn af þeim sjálfur um leið og
hann skrifaði Animal Farm og 1984). Hann
kvartaði yfir tímaskorti, eins og allir gagn-
rýnendur hafa gert. Hann kvartaði líka yfir
því, að eitt meginböl gagnrýnandans væri
að finna upp viðbrögð við bók, sem hefði
alls ekki vakið upp neinar hræringar með
honum! Og í stað þess að viðurkenna hrein-
skilnislega, að hann hefði ekkert um málið
að segja og sér fyndist ekki taka því að
skrifa um nema stöku bók - þá er hann
bundinn af viðleitni fjölmiðlanna til að
„fylgjast með“, „leiðbeina fólki um hvað er
að gerast" og þar fram eftir götum.
Bóklífið er erfitt. Og hefur lengi verið.
-ÁB.
Verk Hallbergs
um myndmál
skáldskapar
[ fyrra kom út mikið rit eftir sænska
bókmenntafræðinginn Peter Hallberg
og nefnist það Diktens bildsprák,
Myndmál skáldskaparins. Hallberg er
íslendingum vel kunnur m.a. fyrir
mikið rit sitt í tveim bindum um
skáldskap og feril Halldórs Laxness.
í ritinu er annarsvegar reynt að gera
grein fyrir fræðilegum hliðurn málsins,
hvernig menn hafa skilið og skilja myndmál
bókmennta, tákn þeirra, viðlíkingar og svo
framvegis og aðferðir eru prófaðar á til-
teknum textum. Seinni hluti bókarinnar og
sá viðamesti gefur yfirlit yfir þróun mynd-
máls bókmenntanna frá Biblíunni og Hóm-
Thor Vilhjálmsson: „Fljótt, fljótt sagði fugl-
inn“ er skoðuð sem dæmi um róttækt mynd-
mál eftirstríðsbókmenntanna.
erskviðum og allt til vorra daga. Og Hall-
berg lýkur þeirri vegferð á úttekt á íslensku
nútamaverki, skáldsögunni „Fljótt fljótt
sagði fuglinn“ eftir Thor Vilhjálmsson, sem
hann tekur sem dæmi um hið róttæka
myndmál eftirstríðsbókmenntanna.
í kaflanum gerir Peter Hallberg grein
fyrir stöðu Thors sem framúrstefnumanns í
íslenskum bókmenntum, tengslum verka
hans við myndlist og kvikmyndalist, kraft-
mikilli myndvísi hans. Hann fjallar um goð-
sögn og tákn í „Fljótt fljótt sagði fuglinn",
meðferð tímans í verkinu og þó einkum um
það róttæka ntyndmál, sem rýfur frásagnar-
hefðina og nálgast ljóðið með ýmsum hætti.
Peter Hallberg leitar víða fanga í þessu
yfirlitsriti sínu, sem fyrr segir: Biblían,
Hómer, Shakespeare, Egill Skallagríms-
son. En þegar nær dregur nútímanum notar
hann mest dæmi úr sænskum bókmenntum
- en þeir höfundar sem á okkar öld verða
Hallberg dæmi um þróun myndmáls eru
þeir Harry Martinson (sjálfævisaga hans),
skáldin Erik Lindegren („Veglaus mað-
ur“), Tomas Tranströmer, og Thor Vil-
hjálmsson.