Þjóðviljinn - 18.11.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Föstudagur 18. nóvember 1983
Spjallað við bandarískan myndlistarmann:
Amríski draumurinn gleypti
mótmæla-
kynslóðina
Hvað varð um mótmæla-
kynslóðina, uppreisn æsk-
unnar, hippana, þá sem
andæfðu gegn Vietnam-
stríði? Hefðbundnir lífs-
hættir, bandaríski draumur-
inn gleyptu þá - enda þótt
kannski verði ekkert eins og
það var áður.
Eitthvað á þá leið segir Thomas
Philibaum, bandarískur listamað-
ur, einn þeirra sem eiga verk á sýn-
ingunni Crafts US á Kjarvalsstöð-
um, og var hingað kominn til að
hafa opið verkstæði í keramík og
glervinnu-þegar Þjv. áttiviðhann
spjall var hann að rista rúnir, dá-
lítið indjánalegar, á drelli stóran í
líki spjótsodds.
Hann var hér líka til að vera með
gömlum vinum, Kristjönu sem
hafði gengið á sama skóla og hann í
Arizona og mann hennar Baltas-
ar.
Þú spyrð hvernig það sé að vera
listamaður í Bandaríkjunum? Það
þýðir náttúrulega að þú átt við kap-
ítalismann að eiga og það fer ekki
hjá því að hann hefur áhrif á starf
þitt. Ekki er ríkið að styðja listir og
allra síst undir þessari Reagan-
stjórn. Þeir styrkir sem eru fáan-
legir eru takmarkaðir og mjög sér-
teknir og í reynd ganga þeir mest til
gamla liðsins eða þeirra sem
þekkja rétta menn. Þú skilur. Sjálf-
um þætti mér best að slíkir pening-
ar færu til listamanna sem eru að
skjóta upp kolli. Og ég er satt að
segja mjög hrifinn af starfsstyrkja-
kerfum sem Norðurlandamenn
hafa komið sér upp.
Svo kemur
brauðstritið
Kapítalisminn já, það er eins og
hann mengi hreinleika þeirra hug-
mynda sem maður hefur fengið.
Þegar maður er að læra þá nálgast
maður verkefni sín í mjög hreinum
tilgangi, hvað er það nú sem ég get
lagt til mála í blessaðri listinni? En
svo kemur brauðstritið og maður
verður að fara að hugsa um við-
skiptahliðina. Og ég segi fyrir mig
ég hefi alltaf reynt áminnbarna-
lega hátt að forðast bisnessinn.
Ein leiðin til þess er að stunda
kennslu - og það hefi ég gert, ég
hefi kennt á barnaheimilum og í
háskólum, en ég geri það ekki
núna. Svo er það líka, að það er
mikið til af ágætum kennurum, og
þar af leiðandi erfitt að fá stöðu.
Margvís flón
Listamaðurinn verður að leyfa
sér þann munað að láta sig dreyma,
en tíminn er einmitt það sem eng-
inn vill gefa honum. Og það er gott
ef stjórnvöld hafa rænu á að styðja
þá til að dreyma, til að þeir hafi
tíma til að vera flónin margvísu
sem eru svo nauðsynleg. Auðvitað
án þess að ríkið fari að hafa eftirlit
með þeim, það segir sig sjálft.
En atburðir eins og þessi sýning
hér er ágætt uppátæki, hún er eitt
af því sem eflir með manni tilfinn-
ingu fyrir því að hafa tilgang í líf-
Það eina sem ég hefi á móti því
að vera listamaður er það, að ríkt
fólk kemur og kaupir verk og fer
með þau. En það eru fleiri sem
koma við sögu - stjórnin þó lítið og
allra síst sú sem nú situr. En ég hefi
fengið verkefni frá Arizonaríki, og
þegar maður selur eitthvað til fyrir-
tækja eins og IBM eða Time-Life,
þá setja þeir þetta app á skrifstof-
um sínum svo þar eru verkin á eins-
konar listsýningu.
En ég segi ekki margt: hafa ekki
listamenn alltaf kvartað yfir því að
illa væri að þeim búið? Og þegar
mönnum vegnar svo vel að þeir eru
orðnir forríkar stórstjörnur eins og
rokkstjörnur, þá er eins og farinn
sé af þeim mesti móðurinn. Bestu
verkin gera menn þegar þeir eru að
berjast.
Og ég held að listamaðurinn eigi
að vera ábyrgðarfullur. Éf vel-
megun heimsækir hann og frægð,
þá þarf hann að nota þá hluti á
skapandi hátt - líka með því að
taka til máls þegar mannréttindi
eru brotin eða brýnum þörfum
fólksins ekki sinnt. Við getum líka
minnt Ameríkana á það skásta í
þeirra arfi: að allir séu fæddir jafn-
ir, hver maður haldi sinni sjálfs-
virðingu.
Hvað varð af þeim?
Ég er 36 ára og jafnaldri
æskulýðsuppreisnar - já og hvað
varð af því fólki? Nokkuð góð
spurning. Ætli það sé ekki okkar
lífskerfi, okkar lífsmynstur sem
gleypti hippana og alla drauma
þeirra um að strika yfir allan
skítinn og hræsnina. Þetta voru
góðir tímar, allir voru skáld og
söngvarar og rauluðu saman og átu
jurtafæði og ætluðu að ala börnin
upp öðruvísi - en svo hafa menn
lagað sig að aðstæðum. Kenna
börnunum sínum kannski um, það
þarf að sjá vel fyrir þeim! Og nú er
bandaríski draumurinn aftur í fullu
gildi með hús og bíla og margt
fleira og þetta gerir mig dapran, því
menn verða svo fljótt gamlir á því
að hætta að eiga sér draum fyrir
mannkynið. Kannski ofreyndum
við okkur á því að ætla okkur ekki
af, kannski voru vímugjafarnir of
stór þáttur í öllu saman.
En hlutirnir verða aldrei alveg
eins aftur og þeir einu sinni voru.
Og ungt fólk er alltaf til margra
hluta líklegt. Verst að sú stjórn,
sem við höfum nú, trúir á það að
styrkur Bandaríkjanna liggi í því að
beita hervaldi fyrst og síðast. Þetta
er þröngsýn sérgræðingastjórn. Ég
er henni ekki sammála, en verstur
skrattinn að þetta kusum við yfir
okkur og ég er hræddur um að
kjósum kannski sömu stjórn aftur
og ég veit satt að segja ekki hvað á
til bragðs að taka.
Og vopnin eru skekin hér og þar
í heiminum nú - einmitt þegar mest
ástæða er til að fara varlega og
segja: nú skulum við setjast niður
og fá okkur kaffi. Stundum finnst
mér eins og þetta fólk eigi engin
börn-þvímittbarnerþittbarn,og
ef ég meiði það, þá særi ég mitt
eigið barn um leið..
Thomas Philabaum hélt áfram
að rista í leirinn og hafði enn ekki
gefið frá sér tíma „blómavaldsins":
best er þegar fólk reynir að yfir-
stíga hvert annað með fallegum
hlutum, í sköpun....
áb.
Thomas Philabaum: ég hefi reynt á minn barnalega hátt að forðast bisnessinn (Ijósm. - eik.)
Fyrstir á Suðurpólinn
Káre Holt. Kapphlaupið.
Sigurður Gunnarsson þýddi og
endursagði. Æskan 1983.
Þesi bók segir frá kapphlaupi
þeirra Amundsens og Scotts til
Suðurheimskautsins. Tilvalið
efni í spennusögu þar sem ekki
þarf að skrúfa saman ótrúlegar
uppákomur og tilviljanir til að
lesandinn fari ekki að geispa. Því
enn er það svo, að mörgum lesara
fylgir langt fram eftir aldri veik-
leiki fyrir óupplognum ævintýr-
um landkönnunartímanna, en
þeim er einmitt í þann veginn að
ljúka þegar Amundsen kemur
með sigri frá suðurpólnum en
Scott týnir lífi, vonsvikinn og
heillum horfinn.
Káre Holt er nokkuð slyngur
sögumaður, en þó gefinn fyrir að
ofleika, fyrir nokkra forskrúfun.
Og þýðing Sigurðar Gunnars-
sonar er ekki nægilega laus við
þýðingarbrag og stundum klaufa-
skap (til dæmis „skortur hans á
ótta við dauðann verður algjör“).
Engu að síður er þetta um margt
læsileg bók og spennandi á sinn
hátt, gerir alltaf öðru hverju
sannfærandi innrás í andrúmsloft
tíma hinna fræknu landkönnuða
Arni Bergmann
skrifar um
bókmenntir
og lýsir af drjúgri nákvæmni
framvindu hins fræga kapphlaups
þeirra suður að pólnum.
Hinn norski höfundur er ekki
sérlega blíður við landa sinn og
þjóðhetju Roald Amundsen. En
hvað sem um þann garp má segja,
þá var metingur landkönnuða
snemma á öldinni sannur ridd-
araskapur til móts við það sem á
eftir að koma: Falklandseyja-
stríðið í fyrra var með sínum hætti
upphaf að átökum um auðæfi
Suðurskautslandsins, sem búast
má við að verði löng og háskaleg.
-ÁB
Amundsen: þjóðardýrlingnum er
ekki hlíft.
Þegar Bretinn kom
Frá heimabyggð og hernámsárum.
Frásöguþættir eftir Óskar Þórðarson
frá Haga.
Hörpuútgáfan 1983.
Frásöguþættir ýmiskonar eru
mikill hluti bókaútgáfunnar.
Mj ög oft er það svo, að þeir verða
eiginlega hvorki lofaðir né lastað-
ir - menn eru að segja frá ýmsu
sem fyrir þá hefur borið og kunn-
ingjar og samsveitungar hafa
ánægju af - og kannski ýmsir
fleiri. Þetta er partur af þjóðlegri
hefð sem hefur sína kosti - hver
sín bók.
Þættir Óskars frá Haga passa
inn í þessa lýsingu, skrifaðir mjög
þokkalega en án þess að höfundi
verður mikið úr söguefnum. Sum
þeirra eru reyndar smá. Sagt er
frá rjúpnaveiðum, kröggum í
vetrarferðum og stórrigningum,
dularfullum fyrirbærum (engin
þáttabók án þeirra), og vist Ósk-
ars hjá Steindóri sem var bíla-
kóngur.
En þá er ógetið þess hluta bók-
arinnar sem forvitnilegastur er,
en þar segir Óskar frá upphafi
hernáms og vist sinni hjá Bresk-
um í Hvítanesi. Þarna er ýmsu til
skiia haldið sem betra er að hafa
en án vera, þarna er rammi hér-
aðssögunnar rofinn. Því óneitan-
lega er það svo, að hver frásögn
sæmileg úr fyrstu hendi af þessum
undarlegu tíðindum, þegar sak-
lausir sveitamenn eru komnir í
návígi við stórveldaher og allt
mannlíf á hverfanda hveli, hver
slík frásögn geymir eitthvað sér-
stætt og eftirminnilegt. Þeim mun
frekar sem Hernámssagan með
stórum staf, hvort heldur væri í
skáldskaparformi eða öðru, hún
FRÁ HEIMABYGGÐ
OG HERNÁMSÁRUM
|V* em
Frasöguþœttir eftir
Oskar Þoröarson frá Haga
hefur átt í miklu brösum með að
fæðast, þó margir hafa vel til
hennar safnað. _ÁB.