Þjóðviljinn - 04.04.1984, Blaðsíða 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 4. aprfl 1984
Minning
Guðmundur Jóhannesson
F. 8. apríl 1917
D. 24. mars 1984
Guðmundur Jóhannesson frá
Vík er í dag borinn til grafar, en
hann andaðist í Borgarspítalanum
24 mars sl. Guðmundur var fædd-
ur að Skjögrastöðum í Suður-
Múlasýslu 8. apr. 1917, yngsta
barn þeirra hjóna Jóhannesar
Jónasonar og Jónínu Jónsdóttur.
Fjögurra vetra kom hann fyrst til
Víkur með foreldrum sínum, en í
það skiptið var dvölin í Mýrdalnum
aðeins tvö ár. Foreldrar hans fluttu
aftur austur á land og þar ólst Guð-
mundur upp við algeng sveitastörf,
en gerðist síðan bílstjóri er hann
hafði aldur til. Leið hans lá síðan
aftur til Víkur, en þangað flutti
hann ásamt konu sinni, Sigríði
Þormar og elsta syni þeirra Vigfúsi,
árið 1945.
Fyrstu árin í Vík var Guð-
mundur rútubílstjóri, en varð
starfsmaður Lóranstöðvarinnar á
Reynisfjalli er íslendingar tóku við
rekstri hennar 1946. Þar starfaði
Guðmundur óslitið uns stöðin var
Iögð niður árið 1977. Þá fluttu þau
hjónin til Reykjavíkur og Guð-
mundur hóf vinnu hjá Samvinnu-
tryggingum á fyrri hluta árs 1978.
Á sl. hausti bilaði heilsa Guð-
mundar en löngu áður mun hann
hafa fundið að hverju fór enda þótt
hann léti engan bilbug á sér finna
og stundaði vinnu sína án þess að
láta á neinu bera.
Kynni okkar Guðmundar hófust
að marki rúmum áratug eftir að
hann flutti til Víkur, enda var ég
ekki kominn af barnsaldri er hann
kom þangað. Þó fór ekki hjá því að
atgervismaður sem Guðmundur
vekti athygli og eins fór af honum
það orð að hann væri maður fastur
fyrir og ákveðinn í skoðunum.
Hann var sem sé einn þeirra ungu
manna sem risu gegn þeirri dag-
skipan Jónasar frá Hriflu að skóla-
fólk skyldi ekki mega ræða um
stjórnmál innan veggja skólanna
og leiddi það til þess að hann ásamt
fleiri félögum sínum hvarf frá námi
í Laugarvatnsskóla um miðjan vet-
ur. Hann var þá orðinn ákveðinn
sósíalisti og var öt.ull baráttumaður
þeirra lífsskoðunar æ sfðan.
í Vík tók Guðmundur virkan
þátt í félagsmálum Mýrdælinga og
voru honum falin mörg trúnaðar-
störf á því sviði. Hann var um skeið
varaformaður Verkalýðsfélagsins
Víkings og síðar fvrsti formaður
Félags símamanna íVestur-Skafta-
fellssýslu. Þá var hann formaður
Slysavarnadeilarinnar í Vík um ár-
abil, varamaður í hreppsnefnd
Hvammshrepps og síðan hrepps-
nefndarmaður í 12 ár samfleytt og
sat í sýslunefnd Vestur-
Skaftafellssýslu á annað kjörtíma-
bil fram til ársins 1978. Guðmund-
ur var einn af stofnendum Sosíalist-
afélags Mýrdælinga og síðar Al-
þýðubandalagfélags Vestur-
Skaftafellssýslu og þar lágu leiðir
okkar saman. Hann var lengstum
fulltrúi þessara félaga á flokksþing-
um og landsfundum þessara sam-
taka og átti sæti í stjórn þeirra um
skeið. Starf félagsins heima í hér-
aði mæddi jafnan mest á herðum
hans enda var hann þar sem annars
staðar jafnan reiðubúinn að leggja
fram krafta sína. Hann var snjall
fundarmaður og fylginn sér,
ódeigur jafnt í sókn sem vörn og
sama hver í hlut átti. Málfarið var
meitlað enda kunni Guðmundur
góð skil á íslendingasögunum og
honum var lagin sú list að vitna til
þeirra í málflutningi sínum og tengja
baráttumálum líðandi stundar.
Það var blátt áfram gaman að taka
þátt í fundum í samfylgd Guð-
mundar og finna þá dýrmætu vissu
að barátta fyrir góðum málstað er
það sem mestu máli skiptir þótt
hún sé stundum erfið og á brattann
að sækja.
Þessi fáu kveðjuorð eiga að
flytja þakklæti mitt fyrir samfylgd
liðinna ára um leið og við hjónin
vottum Sigríði, sonum þeirra og
öðrum aðstandendum innilega
samúð okkar við fráfall Guðmund-
ar. Blessuð sé minning hans.
Björgvin Salómonsson
Fyrir nokkrum árum kom vinur
okkar Guðmundur Jóhannesson
suður með'sjó til að heilsa upp á
okkur, gömlu kunningjana úr Vík-
inni. Þegar komið var að kveðju-
stund vatt hann sér alltíeinu að mér
og glettnin skein úr augunum er
hann sagði: „Þú átt að skrifa um
mig eftirmæli þegar þar að kemur.
Og þar á að standa: Nú er hann
farinn hann Guðmundur Jó, hann
hefði getað verið betri.“
Þau hjónin Guðmundur Jóhann-
esson og Sigríður Þormar fluttu
með fjölskyldu sína í næsta hús við
mitt æskuheimili í Vík um það leyti
sem ég man fyrst eftir mér á árun-
um eftir stríð. Og flestar æsku-
minningar mínar eru tengdar því
elskulega fólki. Fyrir .voru góðir
grannar sem við systkinin höfðum
ánægju af að endurnýja kynni við á
sl. sumri. Á þessum árum var erfitt
atvinnuástand í Vík, svo faðir okk-
ar varð að afla fjölskyldunni líf-
-svirðurværis fjarri sínu heimili, en
það sem gjörði það mögulegt var
hjálpsemi góðra granna.
Eftir að við fluttum til Keflavík-
ur leitaði hugurinn oft á bernsku-
slóðir og þegar sumra tók áttum
við alltaf víst athvarf hjá Siggu og
Guðmundi er hugurinn leitaði Vík-
ur. Á sokkabandsárum mínum í
Vík þótti okkur strákunum mest
koma til fjallamanna og bílstjóra.
Fjallamenn voru þeir kallaðir sem
tóku við eftirliti Lóranstöðvarinn-
ar á Reynisfjalli og í þeirra hópi var
Guðmundur Jó. í því atvinnuá-
standi sem áður er Íýst öfunduðust
margir yfir þeim störfum og fannst
á sólríkum sumardögum vart kall-
andi vinnu að keyra upp á fjall og
standa vakt einn sólarhring. Þær
raddir heyrðust sjaldnar á vetrin
þegar geisuðu válynd vetrarveður
og vaktmenn gengu á fjallið með
sitt hafurtask á bakinu vegna þess
að ekkert farartæki komst út úr
bvggðarlaginu vegna ófærðar. Og
dæmi voru til þess að vegna storms
urðu fjallamenn að skríða frá
fjallsbrún suður á Lóranstöð til
þess að leysa félaga sína af hólmi.
Þjónustuhlutverki áætlunaröku-
mannsins er óþarfi að lýsa hér, en í
báðum þessum störfum sýndi Guð-
mundur að hann var traustsins
verður enda var honum jafnframt
trúað fyrir fjölmörgum trúnaðar-
störfum af sínum samferðar-
mönnum.
Guðmundur var enginn hvers-
dagsmaður, og ekkert var honum
fjær en að sýnast. Skapmynstrið
var stórbrotið, oft galsafengið, en á
andartaki gat skapið orðið ólgandi
hafsjór, þá einkum og sérílagi ef
gengið var á hlut lítilmagnans. Lít-
ill drengur hrakinn af sér meirihátt-
ar, eða öldungur særður af óvar-
legu orði, báðir áttu jafn óbil-
gjarnan stuðningsmann í Guð-
mundi Jóhannessyni.
Elsku Sigga mín og strákarnir.
Guð launi ykkur áralanga tryggð
og vináttu, og gefi ykkur og fjöl-
skyldunum styrk. Hann vinur
minn, Guðmundur Jóhannesson er
farinn á síðustu fjallvaktina síná",
fljótur að finna sig til, eins og hans
var von og vísa, þegar kallið kom.
Ég mun engum manni kynnst-betri.
Sævar
Guðmundur Jóhannesson frá
Vík er borinn til moldar í dag. Ég
tengdist honum og fjölskyldu hans
gegnum konu mína, sem oft var
austur í Vík á æsku- og unglingsár-
um hjá þeim Guðmundi og Sigríði,
móðursystur sinni. Minnist hún
þeirra dvalar jafnan með sérstakri
gleði.
Þau hjón bæði voru raunar upp-
runnin austur á Héraði, en bjuggu
sinn búskap lengstum í Vík, þar
sem Guðmundur starfaði við Lór-
anstöðina á Reynisfjalli. Þegar hún
varð lögð niður fyrir fáum árum
fluttust þau í bæinn og Guðmundur
fékk starf hjá Sambandinu.
Guðmundur var ákaflega hlýr
maður og barngóður, glæsimenni á
yngri árum og jafnan reffilegur,
hress í tali, greindur og fjölfróður.
Fyrrum ók hann vörubflum austur
á Fjörðum og síðar áætlunarbíl um
söguslóðir Njálu milli Reykjvíkur
og Víkur í Mýrdal og varð manna
sterkastur í þeirri bók; hann sagði
mér sitthvað merkilegt af því fólki
öllu, sem Njálu byggir. Með
Guðmundi er því borinn til moldar
hluti af íslenskri menningu - hann
var af þeirri kynslóð sem las og
kunni a.m.k. þær íslendingarsögur
sem hann sjálfan vörðuðu og hans
svæði. Þetta var hans fólk og Guð-
mundur velri fyrir sér og hafði
áhuga á kjörum þess.
Fyrir mörgum árum fékkst ég við
örnefnasöfnun á Vestfjörðum og
veitti því þá athygli, að þeir sem
þekktu íslendingasögurnar og
hugsuðu um þær þekktu líka ör-
nefnin - sagan og landið voru eitt.
Þegar Andrés önd, Lukku-Láki og
aðrir alheimsborgarar verða orðnir
sameiginlegt andlegt veganesti
þjóðarinnar mun fleira verða
undan að láta en hinn bóklegi
menningararfur.
Það var gaman að kynnast
Guðmundi Jóhannessyni. Kannski
var hans mest áberandi eiginleiki
karlmennskan, „macho“, sem ekki
er algengt hér á landi, en hluti þess
er barngæska og hjartahlýja, en þó
aðallega stolt - Guðmundur hefði
líklega vel getað verið Spánverji,
bæði að útliti og atgervi, en
spænskir karlmenn eiga víst að
vera „macho“.
Og nú er Guðmundur Jóhannes-
son kominn á leiðarenda. Sagt er
að vegir guðdómsins séu órann-
sakanlegir og allt á huldu um til-
gang vors æviskeiðs. En hitt er víst
að augljós tilgangur er að ávaxta
sitt pund: Guðmundur og Sigríður
komu á legg fjórum myndarlegum
sonum, Vigfúsi, Stefáni, Rafni og
Skúla, sem allir eru orðnir fjöl-
skyldumenn, hinir tveir eldri í Vík,
en hinir yngri í Reykjavík. Við
Helga vottum Sigríði Þormar og
afkomendum þeirra Guðmundar
samúð okkar.
Sigurður Steinþórsson
Ég mun víst ekki hafa verið hár í
loftinu í ársbyrjun 1945, þegar ég
heyrði á hvíslingum fólks í Víkur-
kauptúni um afar dramatískan at-
burð. Það var sumsé kominn kom-
múnisti í plássið. Og ekki nóg með
það, heldur keyrði hann rútuna hjá
Brandi. Þár sem þessi rúta stóð.
löngum utan dyra hjá mér gekk
maður hljóðlega um hlöð til að
styggja ekki þessa kynjaskepnu,
sem kommúnisti hlaut að vera, og
ég hafði að ég best vissi aldrei
augum litið. Helst hélt ég að svodd-
an dýr líktist Víkurbola sem Binni
hafði hvað eftir annað hrætt okkur
með krakkana.
Ég hrökk því heldur en ekki við
þegar ég sá Guðmund Jóhannes-
son fyrst. Ég minntist ekki að hafa
áður augum litið jafn myndarlegan
mann, sem andstætt furðuverum
ævintýranna ávarpaði mig með
alúð og hlýju. Andlit hans var frítt,
augun leiftrandi af glettni og gleði,
gjörvulegur á velli, kvikur og snar í
hreyfingum svo aðdáun vakti.
Hann var glímumaður ágætur og
hafði gaman af að þreyta íþróttir
við aðra menn.
Guðmundur og Sigríður Þormar
kona hans fluttu til Víkur í Mýrdal
árið 1945, eins og áður sagði, og
settust fyrst að í húsi vestast í þorp-
inu, þar sem um aldamót var upp-
haf byggðarinnar í Víkurkauptúni.
Var brátt einkar kært með þeim
hjónum og foreldrum mínum,
einkum höfðu þeir Guðmundur og
faðir minn mikið saman að sælda
alla tíð, ekki síst að framfaramál-
um sveitarinnar.
Fljótlega varð ég heimagangur í
húsi þeirra. Undraðist ég það mjög
hversu fullorðinn maður og fjör-
mikill, eins og Guðmundur, entist
til að etja kappskák við þennan
unga svein eða taka í spil, því sá
leikur var framanaf afar ójafn.
Fyrir þetta er ég Guðmundi ævin-
lega þakklátur og þá ekki síður
fyrir þann mikla þjóðlega fróðleik
sem hann miðlaði. Guðmundur
kunni heila kafla úr Njálu og þótti
gaman að hafa yfir. Var hún hon-
um án efa kærust bóka, enda vitn-
aði hann óspart til hennar, jafnt í
almennu tali sem á opinberum
fundum.
Guðmundur Jóhannesson var
fæddur 8. aprfl árið 1917 að
Skjögrastöðum í Vallahreppi í S-
Múlasýslu. Foreldrar hans voru
hjónin Jónína Jónsdóttir og Jó-
hannes Guðjón Jónasson, og var
Guðmundur yngstur 10 barna
þeirra.
Guðmundur missti föður sinn
árið 1928, þá 11 ára. Var hann þá
með móður sinni og elsta bróður,
Sigfúsi bónda í Vallaneshjáleigu.
Þau réðu hann vinnumann til séra
Sigurðar Þórðarsonar í Vallanesi
árið 1931 og kom prestur honum í
kristinna manna tölu á því ári. Eftir
það sá Guðmundur um sig á eigin
spýtur og farnaðist vel. Skólaganga
Guðmundar var ekki löng, enda
auraráðin oft lítil. Hygg ég þó að
hugur hans hafi staðið til frekara
náms, enda Guðmundur ágætlega
gáfum gæddur. Hann gekk í Eiða-
skóla einn vetur og síðar hálfan
vetur í Héraðsskólann á Laugar-
vatni, en var vikið þar úr skóla
ásamt 12 öðrum vegna pólitísks á-
greinings.
Guðmundur stundaði venjuleg
sveitarstörf framanaf, heyskap að
sumri, en gripahirðingar vetrar-
langt, og lét vel. Hann réðst bfl-
stjóri til Kaupfélags Héraðsbúa á
Reyðarfirði 1940 og var hjá því öll
stríðsárin. Fór mikið orð af honum
um Austfirði fyrir dugnaðarsakir.
Á þessum árum kynntist hann
konu sinni, Sigríði Þormar Vigfús-
dóttur frá Geitagerði í Fljótsdal,
mikilli glæsikonu og giftu þau sig
árið 1944.
Eftir að til Víkur kom gerðist
Guðmundur bílstjóri hjá sérleyfis-
hafanum Brandi Stefánssyni, sem
giftur var Guðrúnu systur Guð-
mundar. En um áramótin 1946-47
tóku íslensk stjórnvöld við rekstri
Lóranstöðvarinnar á Reynisfjalli.
íslendingar réðust þá til starfa við
stöðina og voru þeir gjarnan nefnd-
ir „fjallmenn" í daglegu tali. Var
Guðmundur einn þeirra og starfaði
hann þar samfellt í 31 ár, eða þar til
stöðin var endanlega niðurlögð.
Árin í Vík urðu því alls 33. Ég hygg
að þeim hjónum hafi þótt miður að
þurfa að flytja frá Vík árið 1978, en
þar var að fáu að hverfa eftir að
Lóranstöðinni var lokað.
Oft lagði maður leið sína á „fjall-
ið“. Fjallmenn stóðu sólarhrings-
vaktir, og var þá oft eigi annað erf-
iði en taka í spil og tefla skák. Eftir
að ég fór frá Vík var það svo jafnan
eitt fyrsta verk þegar Víkin var
heimsótt að líta þar uppeftir í kaffi
og látagamminn geysaum landsins
gagn og nauðsynjar. Var það segin
saga að við Guðmundur fórum yfir
allt þjóðmálasviðið, ekkert var
undanskilið og fengu allir sinn
skammt. Það gladdi fremur minn
góða vin þegar ég loks gekk til liðs
við hann í Alþýðubandalagið, en
þar var Guðmundur virkur og
áhugasamur félagi, eins og fyrr
jafnan í fylkingu íslenskra sósíal-
ista.
Stjórnmálabaráttan í V-
Skaftafellssýslu var afar hörð og
deilur oft illvígar. Einkum var því
þann veg farið meðan sýslan var
einmenningskjördæmi og mjótt á
mununum um fylgi íhalds og fram-
sóknar. Landlægur ágreiningur var
um hin ólíkustu mál, einkum var
harka í verslunarmálum, þar sem
menn höfðu viðskipti eftir pólit-
ískri línu. Hart var barist á lands-
málafundum og engu síður um
málefni hreppsins. Gekk Guð-
mundur fram af mikilli málafylgju
á fundum, og var afar laginn
áróðursmaður.
Ekki hafði Guðmundur haft
langa viðdvöl í Vík þegar hann
dróst inn í margháttaðan félags-
skap. Hann gekk strax í Verka-
mannafélagið Víking og varð vara-
formaður þess. Formaður Slysa-
varnafélagsins um árabil. Stóð að
stofnun Sósíalistafélags Mýrdæl-
inga og formaður þess lengstaf.
Hann átti einnig sæti í stjórn Sósíal-
istaflokksins um tíma. Guðmundur
var fyrsti formaður deildar í Félagi
íslenskrasímamanna, F.Í.S., ísýsl-
unni og í stjórn hennar allan tím-
ann.
Guðmundur sat í hreppsnefnd
Hvammshrepps samfellt í 12 ár og
önnur 12 ár þar á undan fyrsti vara-
maður. Síðustu 4 árin í Vík átti
hann sæti í sýslunefnd.
Eftir að til Reykjavíkur kom hóf
Guðmundur störf hjá Samvinnu-
tryggingum og varð þá félagsmað-
ur í Dagsbrún og virkur félagi í Al-
þýðubandalaginu í Reykjavík.
Guðmundur hafði um nokkurt
skeið átt við alvarleg veikindi að
stríða er hann andaðist í Borgar-
spítalanum 24. mars sl. Þótt skipst
hafi á skin og skúrir í lífi hans eins
og gengur er ég viss um, að hann
taldi sig mikinn gæfumann í lífinu.
Þau hjónin hafa komið upp fjórum
myndarlegum sonum, Vigfúsi,
Stefáni Þormar, Rafni og Skúla.
Tveir þeir elstu búa nú í Vík og
hafa tekið upp merki föður síns í
félagslegri forystu. Þeir yngri búa
báðir í Reykjavík. Ég vil votta
þeim og Sigríði innilega samúð
okkar Hrafnhildar og móður
minnar þegar Guðmundur er nú til
moldar borinn.
Með Guðmundi var gott að vera.
Gleði og góðvild ríkti í návist hans.
Ég færi honum þakkir fyrir öll okk-
ar kynni. Far þú í friði, góði vinur.
Baldur Óskarsson.
Margt kemur upp í hugann, þeg-
ar Guðmundur Jóhannesson er all-
ur, þetta mikla glæsimenni og karl-
menni, sem átti bæði til að bera
stolta og stríða lund og óvenjulega
hjartahlýju.
Fjörutíu ár eru síðan hann flutti
alfarinn úr sveitinni okkar, en
meðan hann átti þar heima eða var
bflstjóri hjá Kaupfélagi Héraðs-
búa, kom hann oft á heimili okkar
og ætíð var hann þar aufúsugestur,
sem gustaði af og flutti með sér
hressandi blæ. Móður minni var
hann alltaf kær, þótt hann væri oft
fyrirferðarmeiri en henni líkaði hjá
flestum ungum mönnum. Ég hafði
á tilfinningunni, að hún umbæri
hann umfram þá flesta, ef ekki alla.
Þessu olli hjartalagið hans Guð-
Framhald á bls. 12