Þjóðviljinn - 09.06.1984, Síða 19

Helgin 9. - 10. júní 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 19
Halldór B. Runólfsson
skrifar um
myndlist
Málari tilvistarinnar.
Milli expressionismans og tilvist-
arhyggjunnar eru náin tengsl.
Reyndar er expressionisminn ex-
istensialismi í listrænum búningi.
Málverk Appels eru því í senn, ex-
pressionísk og tilvistarkennd. Þau
spretta fram nær undirbúningslaust
undan pensli manns sem daglega
málar sig frá áföllum hrunadans-
ins. Rótin að kraftinum í verkum
hans, hnausþykkri málningunni og
rustalegu útliti er sálræn og tilfinn-
ingaleg. Málunin er með öðrum
orðum meðal, nokkurs konar spritt
fyrir sálina.
Verk Karels Appels hafa þó
tekið miklum breytingum frá því
hann hóf feril sinn sem málari. Sjá
má á sýningunni hvernig hann
beitir slettikenndum eða tatsískum
vinnubrögðum í byrjun 7. áratug-
arins, hvernig stórir og hreinir litaf-
letir fæðast undir áhrifum popplist-
arinnar, þar sem listamaðurinn
bætir alls konar hlutum inn í verk
sín. Um miðjan 8. áratuginn eru
málverk hans orðin mjög tær, en
upp úr því fer aftur að örla á þeim
hrjúfleika sem einkenndi 6. áratug-
inn. Þróun hans er því synþetísk í
hæsta máta, regluleg í óreglu sinni,
þótt krafturinn leynist ávallt bak
við öll þessi stflbrigði.
Sem grafíklistamaður er Karel
Appel stakur snillingur og sýnir
það umyrðalaust í sáldþrykks- og
steinþrykksmyndum sínum sem
hanga á ganginum framan við
Listasafnið. Má segja að hann leggi
persónuleika sinn í hvaða miðil
sem hann fer höndum um.
Það er einmitt þessi umbúða-
lausa tjáning sem heldur verkum
Appels svona ferskum. Ekkert
bendir til stöðnunar, eins og títt er
um listamenn sem komnir eru á
sjötugsaldurinn og vegnar vel fjár-
hagslega. Svo virðist sem sama
innri spennan haldi listamanninum
frá því að hröma eða „setjast í
helgan stein". Því er það svo
merkilegt að fá tækifæri til að sjá
þessi verk á þeim tíma sem ný hol-
skefla expressionísks málverks
skellur yfir hinn vestræna heim.
Með þessum síunga málara skapast
tengsl sem brúa kynslóðabil milli
bama okkar tíma og bama eftir-
stríðsáranna.
Kvöldverður klukkan átta, fró 1963: Áhrif frá poppllst.
Karel Appel er einn þeirra mál-
ara sem spratt fram úr öskustó
styrjaldarinnar. Hann hélt sína
fyrstu einkasýningu árið 1946 í
Groningen í Hollandi og frá þeim
tíma tók stjarna hans að hækka á
lofti. Appel er fæddur í Amster-
dam árið 1921 og þar nam hann
myndlist við Akademíuna á stríðs-
ámnum. Eftir því sem hann segir
sjálfur (og sjá má í vandaðri sýn-
ingarskrá Listasafns íslands), var
upphefð hans ekki mikil í heima-
landinu, a.m.k. ekki fyrst í stað.
Sannast hið fomkveðna, að enginn
er spámaður í sínu föðurlandi.
Enda er það svo, þegar öllu er á
botninn hvolft, að Karel Appel er
afar sérstæður meðal samlanda
sinna. Hann er barbarinn meðal
hinna siðfáguðu og þeirri sérstöðu
deilir hann með forvera sínum Van
Gogh, enda hösluðu báðir sér völl
á erlendri gmnd.
Það er frábært að fá þessa yfir-
litssýningu á verkum Appels hing-
að til lands. Listasafn íslands á hrós
skilið fyrir þetta framtak. Þó hefði
svona sýning mátt vera fyrr á ferð-
inni, a.m.k. tveim áratugum fyrr.
Það er þó ágætt að hún skuli vera
haldin nú þegar málverkið er aftur í
deiglunni.
Þessi sýning samanstendur af 48
verkum eftir listamanninn. Þau em
gerð frá 1959 og fram á daginn í
dag. Hér er því í vissum skilningi
um yfirlitssýningu að ræða, ef
undan er skilið fyrsta tímabilið,
Cobraskeiðið og eftirmáli þess. Af
þessum 48 verkum eru rúmlega 30
málaðar myndir, en afgangurinn
eru þrykk.
Hér er því um áhugaverða sýn-
ingu að ræða á einum fremsta full-
trúa hins frjálsa og sjálfsprottna ex-
pressionisma, sem þróaðist í lok
styrjaldarinnar og eftir hana. Fólk
er hér með hvatt til að sjá hana, því
ekki gefast of mörg tækifæri til að
kynnast þekktum erlendum lista-
mönnum hér heima.
Gó&an daginn hestur, frá 1974: Fáránlelkl tllverunnar.
Karel Appel í Listasafni Islands
Glæsilegt framlag
til Listanátíðar
Það er söguleg staðreynd að
upphafs Cobrahópsins er að leita
til fundar danskra og hollenskra
listamanna í París, árið 1946. Aðal-
tengiliðimir vom Daninn Asger
Jom og Hollendingurinn Con-
stant. Var haldin sýning þar sem
listamenn frá báðum löndum
sýndu saman. Ásamt Constant,
vom þeir Appel og Corneille, en
frá Danmörku komu mun fleiri
listamenn til liðs við hópinn. Má
þar nefna C. H. Pedersen, Else
Alfelt, Ejler Bille, Henry Heerup
og Erik Thomesen. Seinna bættust
þeir Egill Jakobsen og Svavar
Guðnason við samtökin og Belginn
Pierre Alechinsky. Þannig varð
Cobra-hreyfingin til í árslok 1948,
en nafn sitt dregur hún af höfuð-
borgunum COpenhague (Kaup-
mannahöfn), BRuxelles og Am-
sterdam.
Afkvæmi eftir-
striðsáranna
Það væri of langt mál að rekja
hér merkilega en skammlífa sögu
þessara samtaka. Hitt er staðreynd
að Cobra er einhver merkilegasti
kapítuli evrópskrar listar eftir stríð
og aldrei hefur jafn stór og breiður
hópur norrænna Iistamanna
(skandinavískra) haft svo mikil á-
hrif á alþjóðlegar listir.
Það sem sett var á oddinn og ein-
kennir flesta meðlimi, þar með tal-
inn Karel Appel, var óheftari og
beinni tjáning, ásamt höfðun til
norrænnar alþýðulistar að fornu og
nýju. í þessu sambandi má benda á
hve skyld list Cobra-manna er að
tilfinningu íslenskum forn- og
þjóðsögum. Ef expressionisminn
var í eðli sínu þýskur um og eftir
aldamótin, þá var hann um fram
allt norrænn eftir stríð.
Það sem tengdi Appel við áður-
nefnda þætti, var sálræn hófðun
þessarar listar. Þótt dönsku málar-
arnir í hópnum væru yfirleitt um
10-15 árum eldri en hollenskir og
belgískir kollegar þeirra og
reyndari sem málarar, sá styrjöldin
og hemámið um að jafna þennan
aldursmun út. Það er einmitt eftir-
tektarvert að borgimar þrjár, það-
an sem listamennirnir komu, höfðu
allar verið gamalgrónar og vina-
legar nýlenduborgir gamalla kon-
ungdæma. öll höfðu þessi ríki
byggt velmegun sína á nýlendu-
verslun. í stríðinu brá svo við að
þeir sem vanist höfðu því að herska
og vera húsbændur, vom sjálfir
hemumdir. Þar með hlutu borgirn-
ar náðarstunguna sem nýlendu-
borgir. Allt gamalgróið öryggi var
fyrir bí.
Ef dæma má af viðtali Ischa
Meijer við Appel fyrr á árinu og
birt er í sýningarskránni á íslensku
og ensku, þá hafði þessi breyting á
stöðu Amsterdam gmndvallandi
áhrif á listamanninn. Ringulreiðin
og rótleysið sem fylgdi í kjölfar
hemáms Þjóðverja, breyttu lífi
hans og kipptu fótunum undan
honum, efnahagslega jafnt sem
hugarfarslega. Eftir því sem hann
segir sjálfur, varð hann uppflosn-
aður anarkisti sem ekki tókst að
endurheimta öryggi æskuáranna.
Þrátt fyrir norræna legu Hol-
lands, hefur expressionisminn
aldrei fest þar djúpar rætur. Til
þess em Hollendingar of yfirveg-
aðir. Þrátt fyrir skyldleika sinn við
Þjóðverja og hinn þýskumælandi
heim, er list þessara tveggja þjóða
afar ólík. Enda má færa rök fyrir
því að stefna sú sem Karel Appel
aðhyllist í stríðslok hafi fremur átt
rætur að rekja til skandinavískrar
listkenndar en hollenskrar. Hér
vom m.ö.o. á ferðinni áhrif frá
dönskum listamönnum, þeim hópi
sem nefndi sig Helhesten og Svavar
Guðnason var partur af.

Þrjú af verkum Appels í Listasafnl fslands: Þróun frá 6. áratugnum tll hlns 8.